Kadınların Depremlerin İlk 72 Saatinde Hayata Tutunma Çabası: Kahramanmaraş 2023

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 945 - 965, 30.11.2025

Sevda Demiröz Yıldırım

https://doi.org/10.35341/afet.1707702

Öz

2023 yılında Kahramanmaraş merkezli meydana gelen iki deprem Türkiye tarihindeki en yıkıcı depremlerdir. Bu depremler sonrası ortaya çıkan yıkım kadınların da içinde bulunduğu bazı grupları olumsuz etkilemiştir. Bu araştırma Kahramanmaraş depremlerinin ilk anı ve sonrasındaki ilk 72 saatte kadınların hayata tutunma ve ailelerini koruma çabalarına yönelik deneyimlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, konuyla ilgili derinlemesine bilgi edinme amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden biri olan transandantal fenomonolojik desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanarak veriye doygunluk ilkesi ile yüz yüze toplanmıştır. Çalışmaya deprem deneyimi olan 16 (on altı) kadın dahil edilmiştir. Araştırmada “deprem anı ilk refleks, tahliye süreci, ilk 72 saatte kadınlara özgü zorluklar” olmak üzere üç tema ve on alt tema belirlenmiştir. Katılımcıların afet anında ilk refleks olarak çocuklarını kurtarmaya çalışma, panikle dışarı kaçma, üzerini giyinmeye çalışma ve hiçbir şey yapamadan donakalma davranışları sergiledikleri belirlenmiştir. Tahliye süresince kadınların, kendilerini ve çocuklarını giydirdikleri, evden uzaklaştırdıkları ve ardından arabada konakladıkları belirlenmiştir. Depremden sonraki ilk 72 saatte genel zorlukların yanında kadınlar özel ihtiyaçlarını gideremedikleri, toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle zorlanma ve baskıya maruz kaldıkları belirlenmiştir. Kadınların diğer bireylerden farklı olarak yaşadıkları zorluklar onları ve dolayısıyla toplumu daha kırılgan hale getirmektedir. Kadınların afet sonrası ilk 72 saatte dirençliliğinin yüksek olması için kamu politikaları ve toplumsal olarak desteklenmesi gerektiği ve böylelikle afete karşı toplumsal direncin arttırılmaya katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Çalışma bulguları gelecek çalışmalara ışık tutması amacıyla ilgili literatür çerçevesinde tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi , İlk 72 saat , Kadın , Kamu Politikası , 2023 Kahramanmaraş Depremleri

Etik Beyan

Araştırma verilerinin toplanması için hazırlanan görüşme formunun kullanılması ve araştırmanın başlatılabilmesi için Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan (İzin Numarası: GO 2025/1278/16.04.2025) onay alınmıştır. Araştırma verilerinin tamamı araştırmacılar tarafından yüz yüze toplanmıştır. Katılımcılara çalışma hakkında detaylı bilgi verilmiş, soruları yanıtlanmış, sözlü ve yazılı onamları alınmıştır. Veri toplama süreçlerinde ve sonrasında katılımcılar ve araştırma verilerine yönelik tüm gizlilik ilkelerin uygun davranılmıştır. Araştırma veri ve alınan notlar araştırmacılar tarafından beş yıl boyunca gizlilik ilkesi çerçevesinde saklanacaktır.

Teşekkür

Araştırma görüşme sorularının oluşturulmasında ve kodlamaların yapılma süresince uzman görüşü veren değerli akademisyenlere ve çalışmaya değerli katkılar sunan afetzede kadın katılımcılara teşekkür ederiz.

Women's Effort to Protect Lives in the First 72 Hours of Earthquakes: Kahramanmaraş 2023

Öz

In 2023, two earthquakes centred in Kahramanmaraş were the most destructive in Türkiye's history, affecting some groups, including women, negatively. This study aims to reveal their experiences of holding on to life and protecting their families in the first moment and 72 hours after the Kahramanmaraş earthquakes. The study was conducted using a transcendental phenomenological design, one of the qualitative research methods, with the aim of gaining in-depth knowledge on the subject. Research data were collected face-to-face using semi-structured interview forms, adhering to the principle of data saturation. Sixteen (16) women with earthquake experience were included in the study. The study identified three themes and ten sub-themes: 'first reflex at the time of the earthquake, evacuation process, difficulties specific to women in the first 72 hours'. The participants exhibited behaviours such as trying to save their children, running out in panic, and freezing without being able to do anything as their first reflex during the disaster. During the evacuation, they dressed themselves and their children, moved away from home, and then stayed in the car. The study determined that women experienced difficulties in the first 72 hours after the earthquake, including not being able to fulfil their special needs and being subjected to pressure due to gender roles. These difficulties make women more vulnerable. It is thought that women should be supported by public policies and social initiatives in the first 72 hours after the disaster to increase their resilience and social resistance. The findings of this study will be discussed within the relevant literature in order to shed light on future research.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management , First 72 hours , 2023 Kahramanmaraş Earthquakes , Public Policy , Women

Kaynakça

• Abolshams Asghari, Behnaz. 2018. “Explore The Role Of Women In Disasters: Propose Suggestions For Women Involvement In Disasters With Focus On Health Sector.” edited by G. Balint, B. Antala, C. Carty, J.-M. A. Mabieme, I. B. Amar, ve A. Kaplanova., PhD Thesis, Hacettepe University Graduate School of Social Sciences, Ankara.
• AFAD. 2014. Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü.
• AFAD. 2021. “T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı - İl Afet Risk Azaltma Planları.” https://www.afad.gov.tr/il-planlari.
• AFAD. 2022a. TAMP Türkiye Afet Müdahale Planı. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf.
• AFAD. 2022b. Türkiye Afet Risk Azaltma Planı TARAP 2022-2030. Ankara. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/28032022-TARAP-kitap_V6.pdf.
• AFAD. 2023a. 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan Kahramanmaraş (Mw: 7.7 – Mw: 7.6) Depremleri Raporu.
• AFAD. 2023b. Kahramanmaraş Depremleri Ön Değerlendirme Raporu.
• AFAD. 2024. AFAD 2024-2028 Stratejik Planı. Ankara.
• AFAD. 2025. TASİP Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı. Ankara.
• Alkan, Ramazan, ve Özlem Tveoğan. 2023. “Türkiye’deki Doğal Afetlerin Kadın Sağlığı Üzerine Etkileri: Doğal Afet ve Kadın Sağlığı.” Balkan Sağlık Bilimleri Dergisi 2(3):121–30. doi:10.61830/balkansbd.1389064.
• Alway, Joan, Linda Liska Belgrave, ve Kenneth J. Smith. 1998. “Back to Normal: Gender ve Disaster.” Symbolic Interaction 21(2). doi:10.1525/si.1998.21.2.175.
• Azad, Md Javed, ve Bill Pritchard. 2023a. “The Importance of Women’s Roles in Adaptive Capacity ve Resilience to Flooding in Rural Bangladesh.” International Journal of Disaster Risk Reduction 90:103660. doi:10.1016/J.IJDRR.2023.103660.
• Azad, Md Javed, ve Bill Pritchard. 2023b. “The Importance of Women’s Roles in Adaptive Capacity ve Resilience to Flooding in Rural Bangladesh.” International Journal of Disaster Risk Reduction 90:103660. doi:10.1016/J.IJDRR.2023.103660.
• Beşpınar, Fatma Umut, ve Lütfiye Zeynep Beşpınar. 2023. “6 Şubat Depremlerinin Ardından Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Hakları Perspektifinden Bir Değerlendirme.” Ankara Barosu Dergisi 81(Özel Sayı):467–502. doi:10.30915/ABD.1381337.
• Büyükkaracığan, Naci. 2016. “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Kriz ve Afet Yönetim Çalışmalarının Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi.” Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi 12:195–219.
• CRED. 2024. 2023 Disasters in Numbers. Brussels, Belgium: Nature Research.
• Creswell, J. 2013. Qualitative Inquiry ve Research Design Choosing among Five Approaches. 3rd ed. London: SAGE.
• Dukes, Sheree. 1984. “Phenomenological Methodology in the Human Sciences.” Journal of Religion ve Health 23(3):197–203.
• Enarson, Elaine, ve Betty Morrow. 1998. The Gendered Terrain of Disaster: Through Women’s Eyes. Praeger.
• Frankenberg, Elizabeth, Thomas Gillespie, Samuel Preston, Bondan Sikoki, ve Duncan Thomas. 2011. “Mortality, the Family ve the Indian Ocean Tsunami.” Economic Journal (London, Englve) 121(554):F162. doi:10.1111/J.1468-0297.2011.02446.X.
• Goltz, James D., ve Linda B. Bourque. 2017. “Earthquakes ve Human Behavior: A Sociological Perspective.” International Journal of Disaster Risk Reduction 21:251–65. doi:10.1016/J.IJDRR.2016.12.007.
• Gündüz, Fatma. 2022. “Bütünleşik Afet Yönetiminde Kadınların Afet Deneyimi ve Öğrenilmiş Dersler.” Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Hemachvera, Kinkini, Dilanthi Amaratunga, ve Richard Haigh. 2018. “Role of Women in Disaster Risk Governance.” in Procedia Engineering. Vol. 212.
• Huang, Jyh Shyan, ve Yao Nan Lien. 2012. “Challenges of Emergency Communication Network for Disaster Response.” in 2012 IEEE International Conference on Communication Systems, ICCS 2012.
• IFRC. 2015. Unseen, Unheard: Gender-Based Violence in Disasters – Global Study. Geneva: International Federation of Red Cross ve Red Crescent Societies.
• İstanbul AFAD. 2009. First 72 Hours for The Individual ve Family in an Eartquake. İstanbul. Johnson, R. Burke, ve Larry Christensen. 2016. Educational Research: Quantitative, Qualitative ve Mixed Approaches. 6th ed.
• Kartal, Bahtışen, ve Gizem Çıtak. 2024. “Being a Woman in Disasters: Experiences of Disaster Workers in Turkey.” Global Health Promotion. doi:10.1177/17579759241255069.
• Krefting, L. 1991. “Rigor in Qualitative Research: The Assessment of Trustworthiness.” The American Journal of Occupational Therapy. : Official Publication of the American Occupational Therapy Association 45(3).
• Lincoln, Yvonna S., ve Egon G. Guba. 1985. Naturalistic Inquiry. Sage Publications. MacDonald, Rhona. 2005. “How Women Were Affected by the Tsunami: A Perspective from Oxfam.” PLOS Medicine 2(6):e178. doi:10.1371/JOURNAL.PMED.0020178.
• MADRE, KOFAVİV, International Women’s Human Rights Clinic, Center for Gender ve Refugee Studies, ve Center for Human Rights ve Global Justice Global Justice Clinic. 2012. Struggling to Survive: Sexual Exploitation of Displaced Women ve Girls in Port Au Prince, Haiti. New York. www.madre.org.
• Moustakas, Clark. 1994. Phenomenological Research Methods. 1st Edition. Thousve Oaks, California: SAGE Publication.
• Mukhopadhyay, Swapna. 2019. “Women, Gender, ve Disaster: Global Issues ve Initiatives.” Journal of Resources, Energy ve Development 8(1):59–60. doi:10.3233/red-120082.
• Neumayer, Eric, ve Thomas Plümper. 2007. “The Gendered Nature of Natural Disasters: The Impact of Catastrophic Events on the Gender Gap in Life Expectancy, 1981-2002.” Annals of the Association of American Geographers 97(3). doi:10.1111/j.1467-8306.2007.00563.x.
• Norris, Fran H., Matthew J. Friedman, ve Patricia J. Watson. 2002. “60,000 Disaster Victims Speak: Part II. Summary ve Implications of the Disaster Mental Health Research.” Psychiatry 65(3):240–60. doi:10.1521/PSYC.65.3.240.20169,.
• Ochoa, Sergio F., Verés Neyem, José A. Pino, ve Marcos R. S. Borges. 2007. “Supporting Group Decision Making ve Coordination in Urban Disasters Relief.” Journal of Decision Systems 16(2). doi:10.3166/jds.16.143-172.
• Ochoa, Sergio F., ve Rodrigo Santos. 2015. “Human-Centric Wireless Sensor Networks to Improve Information Availability during Urban Search ve Rescue Activities.” Information Fusion 22. doi:10.1016/j.inffus.2013.05.009.
• Ohta, Yutaka, ve Hitomi Ohashi. 1985. “Field Survey on Occupant Behavior in an Earthquake.” Https://Doi.Org/10.1177/028072708500300109 3(1):147–60. doi:10.1177/028072708500300109.
• Onal, Fatma Gulsum, ve Bahar Marangoz. 2025. “How Gender-Sensitive Disaster Management Is Addressed in the Turkish Parliament: A Qualitative Study from Feminist Bioethics Perspective.” BMC Women’s Health 25(1):1–16. doi:10.1186/S12905-025-03629-Y/TABLES/2.
• Özdemir, Ahmet. 2023. “Afet Yönetiminde Belediyelerin Rolü.” Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 12(2):828–39.
• Özdemir, Nadire. 2024. Depremin Ardından Kadınlar ve Kız Çocukları Türkiye’deki Depremlerin Etkisi: Deprem Sonrası Adalete Erişimin Önündeki Engeller – Kadınların Hukuki Önceliklerine Dair Saha Araştırması. Ankara.
• Patton, Michael Quinn. 2015. “Qualitative Research & Evaluation Methods: Integrating Theory ve Practice.” Sage Publication.
• Pincha, Chaman. 2008. Gender Sensitive Disaster Management: A Toolkit for Practitioners. Earthworm Books.
• Rahiem, Maila D. H., Husni Rahim, ve Robin Ersing. 2021. “Why Did so Many Women Die in the 2004 Aceh Tsunami? Child Survivor Accounts of the Disaster.” International Journal of Disaster Risk Reduction 55:102069. doi:10.1016/J.IJDRR.2021.102069.
• Roller, Margaret R., ve Paul J. Lavrakas. 2015. “Applied Qualitative Research Design: A Total Quality Framework Approach.” Journal of Language Relationship 10(1).
• Sveerson, David, Dipankar Patnaik, ve Kira Osborne. 2019. Nepal Earthquakes Appeal Meta Synthesis, Disasters Emergency Committee.
• Sophie, Alvina Erman, Anne De Vries, Robbé Stephan, Fabian Thies, Kayenat Kabir, ve Mirai Maruo. 2021. “Gender Dimensions of Disaster Risk ve Resilience Existing Evidence.”
• T., Takuma. n.d. “Human Behavior in the Event of Earthquakes.” Pages 159 - 172.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. 2023a. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri Asrın Felaketi. 1st Edition. İstanbul: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. 2023b. 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. Ankara.
• Tong, Allison, Peter Sainsbury, ve Jonathan Craig. 2007. “Consolidated Criteria for Reporting Qualitative Research (COREQ): A 32-Item Checklist for Interviews ve Focus Groups.” International Journal for Quality in Health Care 19(6):349–57. doi:10.1093/intqhc/mzm042.
• UN WOMEN. 2016. Gender Equality, Climate Change ve Disaster Risk Reduction.
• UN WOMEN. 2023. Depremin Ardından Kadınlar ve Kız Çocukları Türkiye’deki Depremlerin Etkisi: Kadın ve Kız Çocuklarının Hakları İçin Çalışan Sivil Toplum Kuruluşlarının Deneyim ve Bakış Açıları. Ankara.
• Valdés, Helena Molin. 2009. “A Gender Perspective on Disaster Risk Reduction.” in Women, Gender ve Disaster: Global Issues ve Initiatives.
• Villarreal, Melissa, ve Michelle A. Meyer. 2020. “Women’s Experiences across Disasters: A Study of Two Towns in Texas, United States.” Disasters 44(2). doi:10.1111/disa.12375.
• Yılmaz, Gürkan, ve Sevda Demiröz Yıldırım. 2020. “Afetlerde Kentsel Arama ve Kurtarmada Kullanılan Yöntemler ve Güncel Yaklaşımların Değerlendirilmesi.” Doğal Afetler ve Çevre Dergisi 1–13. doi:10.21324/dacd.533639.