Disasters Causing the Displacement of Settlements in the North of the Erzincan Plain: Flood, Overflow, and Mudflow

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 693 - 714, 31.10.2022

Ahmet Uysal , Murat Sunkar

https://doi.org/10.35341/afet.1127645

Cited By: 3

Öz

Most of the flood and overflow events in Erzincan are seen around the plain and an increase in the frequency of these events has been observed in recent years. Floods and overflows, especially seen in the north of the plain, occur in the form of mudflows, unlike those seen throughout Turkey. Mudflows can cause more loss of life and property compared to floods and overflows. Because of this situation, the relations between the establishment place of the settlements in the north of the plain and flood, overflow and mudflows are examined within the scope of this study. Erzincan Plain is located on the North Anatolian Fault Zone (NAFZ) and is a tectonic plain formed due to the movement of this fault. Streams, which take their source from mountainous areas, form wide deposits in the area where they open to the plain. Depending on the presence of water resources, the settlements are built on these fans. Floods, overflows and mudflows occur on the fans due to the geological, geomorphological and climatic characteristics of the Esence Mountains, which form the source area. These events occur after torrential rain and snowmelt in the source area. Mudflows with flood and overflow are seen in almost all of the rivers in the north of the plain. These naturally occurring events caused disasters in the villages of Buğdaylı, Büyük Çakırman, Günebakan, Geyikli, Çadırtepe, Bayırbağ and Üzümlü from time to time. Mudflows in the north of the plain also threaten the roads and agricultural lands outside the settlement. The occurrence of disasters in these settlements after heavy rains indicates that they were established in high-risk regions. According to disaster data, morphometric analysis results and field observations, all of the settlements located in the north of the plain were established in areas with high sensitivity to floods, overflows and mudflows. Considering the high disaster risk and the situation of being affected by the disaster, some of the relevant settlements have been relocated. Despite this, existing risks continue in some settlements.

Anahtar Kelimeler

Erzincan Plain, Settlement, Disaster risk, Flood, Overflow and Mudflow

Erzincan Ovası Kuzeyindeki Yerleşmelerin Yer Değiştirmesine Neden Olan Afetler: Sel, Taşkın ve Çamur Akmaları

Öz

Erzincan’da yaşanan sel ve taşkınların büyük bölümü ova çevresinde görülmekte olup son yıllarda bu olayların frekansında artış gözlenmektedir. Özellikle ova kuzeyinde görülen sel ve taşkınlar, Türkiye genelinde görülen sel ve taşkınlardan farklı olarak çamur akmaları şeklinde gelişmektedir. Çamur akmaları sel ve taşkınlardan daha fazla can ve mal kayıplarına neden olabilmektedir. Bu durum nedeniyle ovanın kuzeyindeki yerleşmelerin kuruluş yeri ile sel, taşkın ve çamur akmaları arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Erzincan Ovası, Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) üzerinde, bu fayın hareketine bağlı oluşmuş tektonik bir ovadır. Kaynağını dağlık alanlardan alan akarsular ovaya açıldıkları alanda geniş birikinti yelpazeleri oluşturmuştur. Su kaynaklarının varlığına bağlı olarak yerleşmeler, yelpazeler üzerinde kurulmuştur. Yelpazelerin kaynak alanını oluşturan Esence Dağları’nın jeolojik, jeomorfolojik ve iklim özellikleri nedeniyle yelpazeler üzerinde sel, taşkın ve çamur akmaları yaşanmaktadır. Bu olaylar kaynak alanına düşen sağanak yağış ve kar erimelerinden sonra görülmektedir. Ova kuzeyindeki akarsuların hemen hepsinde sel ve taşkın ile birlikte çamur akmaları yaşanmaktadır. Bu olaylar Buğdaylı, Büyük Çakırman, Günebakan, Geyikli, Çadırtepe, Bayırbağ köyleri ile Üzümlü ilçesinde sıklıkla afete neden olmaktadır. Ova kuzeyinde meydana gelen çamur akmaları yerleşme dışında yol ve tarım arazilerini de tehdit etmektedir. Bu yerleşmelerin sel, taşkın ve çamur akmalarından etkilenmesi, yerleşmelerin yüksek riskli alanlara kurulduğunu göstermektedir. Afet verileri, morfometrik analiz sonuçları ve arazi gözlemlerine göre ova kuzeyindeki yerleşmelerin tamamı sel, taşkın ve çamur akmasına karşı duyarlılığın yüksek olduğu alanlarda kurulmuştur. Yüksek afet riski ve afetten etkilenme durumu dikkate alınarak yerleşmelerin bir bölümü yer değiştirmiştir. Buna rağmen bazı yerleşmelerde mevcut riskler devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erzincan Ovası, Yerleşme, Afet Riski, Sel, Taşkın ve Çamur Akması

Kaynakça

• Agunbiade, M. E., Rajabifard, A., Bennett, R. (2012). The dynamics of city growth and the impact on urban land policies in developing countries. International journal of urban sustainable development, 4(2), 146-165.
• AFAD (2020). T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (2020) Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri.
• Ahrens, C. D. (2007). Meteorology Today: An Introduction to Weather, Climute, and the Envirunment. Eighth edition, Thomson Brooks/Cole, Thomson Higher Education, Belmont, CA.
• Akkan, E. (1964). Erzincan Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları (Basılmamış Doktora Tezi), Sayı: 153, Ankara.
• Akpınar, E., Yiğit, D. (2011). Ekolojik Faktörlerin Karaerik Üzüm Çeşidi Yetiştiriciliğine Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(16), 39-61.
• Aktar, M. Dorbath, C., Arpat, E. (2004). The Seismic Velocity and Fault Structure of The Erzincan Basin, Turkey, Using Local Earthquake Tomography. Geophysical Journal International, 156, 497-505.
• Altınbilek, M. S. (1997). Planlama Sorunları Açısında Erzincan Şehir Coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Ambraseys, N. N. (1975). Studies in Historical Seismicity and Tectonics. Geodynamics Today. The Royal Soc., London, UK. pp. 7-16.
• Bahadır, M. (2014). Samsun’da Meydana Gelen 4 Temmuz ve 6 Ağustos 2012 Taşkınlarının Klimatik Analizi. Coğrafya Dergisi, (29), 28-50.
• Barka, A. (1992). Kuzey Anadolu Fayının Erzincan Çevresindeki Davranışı ve 13 Mart 1992 Depremi (İTÜ. Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü). Yerbilimci Gözüyle Erzincan Depremi Dünü, Bugünü, Yarını ve Türkiye Deprem Sorunu İTÜ. Maden Fakültesi Jeoloji ve Jeofizik Böl. (Panel 15 Aralık 1992) İstanbul.
• Barka, A. Kadinsky-Cade, K. (1988). Strike-slip fault geometry in Turkey and its infuence on earthquake activity. Tectonics 7:663–684.
• Barka, A., Toksöz, M., Gülen, L., Kandinsky-Cade, K. (1987). Segmentation, Seismicity and Earthquake Potential of The Eastern Part of The North Anatolian Fault Zone. Yerbilimleri, 14, 337-352.
• Bernard, P., Gariel, J.C. and Dorbath, L. (1997). Fault Location And Rupture Kinematics of The Magnitude 6.8, 1992 Erzincan Earthquake, Turkey, From Strong Ground Motion And Regional Records. Bulletin of The Seismological Society of America, v. 87, no. 5, p. 1230-1243.
• Biricik, A. S. (1997). Senirkent’de Sel Afetleri (13 Temmuz 1995- 18,19 Temmuz 1996). Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:1, Sayfa; 9-30, İstanbul.
• Buldur, A. D., Pınar, A., Başaran, A. (2007). 05-07 Mart 2004 Tarihli Göksu Nehri Taşkını ve Silifke’ye Etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 17, Sayfa: 139-160, Konya.
• Büyükaşıkoğlu, S. (1992). Erzincan’ın Yeraltı Yapısı, Yerbilimci Gözüyle Erzincan Depremi, Dünü Bugünü Yarını ve Türkiye Deprem Sorunu. İTÜ, İstanbul, 15 Aralık, pp. 43-51.
• Ceylan A., Alan I., Ugurlu A. (2007). Causes and effects of flood hazards in Turkey. In International Congress of River Basin Management (pp. 22-24).
• EM-DAT: The OFDA/CRED International Disaster database (www.em-dat.net) Univeriste Catholique de Louvain-Brussels-Belgium.
• Ertek, A. (1995). Neden ve Sonuçları ile Şanlıurfa İlinde Yaşanan Sel Felaketleri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:30, s.127-141.
• Estrada, F., Botzen, W. W. , Tol, R. S. (2017). A global economic assessment of city policies to reduce climate change impacts. Nature Climate Change, 7(6), 403-406.
• Fural, Ş. Cürebal, İ., İnan, F. (2019). Elmalı'da (Antalya) yağışın tetiklediği sel, taşkın ve çamur akıntısı afetlerinin jeomorfolojik analizi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (3), 49-61.
• Gözener, B., Kaya, Y., Sayılı, M. (2014). Erzincan İli Üzümlü İlçesinde Cimin Üzümü Üretimi ve Pazarlama Durumu. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 9, 74-80.
• Hayli S., Canpolat, F. A. (2017) Doğal Ortam Şartlarında Gerçekleşen Olumsuzluklar Nedeniyle Erzincan Ovası’nda Yeri Değiştirilen Köyler. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 288-297.
• Hayli, S. (2001). Erzincan Ovasında Köy Meskenleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:11, Sayı: 2, Sayfa: 21-42.
• Hempton, M. R. , Dunne, L.A. (1984). Sedimentation İn Pull-Apart Basins: Active Examples İn Eastern Turkey. J. Geol. 92, 513-530.
• Horton, R.E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. The Geological Society of America, 56, 275–370.
• Irrlitz, W. (1972). Lithostratigraphie und tektonische Entwicklung des Neogens in Nordostanatolien (Kanozoikum und Braunkohlen in der Türkei. 6.). Beih. Geol. Jahrb., No. 120, 111 pp.+10 plates.
• Karsli, O. (2006). Pre-eruptive conditions revealed by mega-and pheno-cryst compositions from the Quaternary Erzincan Volcanics, Eastern Turkey: Insights into the magma processes. Geochemistry, 66(4), 277-305.
• Kaypak, B., Eyidoğan, H. (2005). One-Dimensional Crustal Structure Of The Erzincan Basin, Eastern Turkey And Relocations Of The 1992 Erzincan Earthquake (Ms=6.8) Aftershock Sequence. Phys. Earth Planet. Sci., 151, 1-20.
• Keçer, M. (1985). Erzincan Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Jeomorfoloji Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Koç, G., Petrow, T., Thieken, A. H. (2020). Analysis of the Most Severe Flood Events in Turkey (1960-2014): Which Triggering Mechanisms and Aggravating Pathways Can be Identified?. Water, 12(6), 1562.
• Koçman, A, Kayan, İ (1996). İzmir’de 3-4 Kasım 1995 Karşıyaka Sel Felaketi (Oluşumu, Gelişimi, Etkileri ve Alınması Gereken Önlemler). Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No: 1, İzmir.
• Kömüşçü, A. Ü., Çelik, S., Ceylan, A. (2011). 8-12 Eylül 2009 Tarihlerinde Marmara Bölgesi’nde Meydana Gelen Sel Olayının Yağış Analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, CBD 9 (2),s. 209-220, Ankara.
• Köse, S., Kalay, Z., Altun, L., Karagül, R. (1991). Trabzon 20 Haziran Sel Felaketinin Nedenleri, Sonuçları ve Alınması Gereken Önlemler. Trabzon ve Yöresi 20 Haziran 1990 Sel Felaketi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Sayfa: 299-319, Trabzon.
• Mayer, L. (1990). Introduction to Quantitative Geomorphology: An Exercise Manual, Englewood Cliffs, NJ: Prenctice Hall.
• Melton, M. A. (1958). Correlation structure of morphometric properties of drainage systems and their controlling agents. Journal of Geology, 66, 442-460.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü, (2021). Erzincan Meteoroloji İstasyonları Meteorolojik Verileri.
• Miller, V. C. (1953). A Quantitative Geomorphic Study Of Drainage Basin Characteristics in The Clinch Mountain Area, Virginia And Tennessee, Technical Report no: 3, Department of Geology, Columbia University, New York, USA.
• Özgüç, T. (1961). Altıntepe Kazıları-Excavations Altıntepe. Belleten, XXV/98, Ankara, s.253-257.
• Pike, R. J., Wilson, S. E. (1971). Elevation-Relief Ratio, Hypsometric Integral and Geomorphic Area-Altitude Analysis. Geological Society of America Bulletin, 82, 1079-1084.
• Polat, P., Altınbilek, M. S. (2021). Erzincan'ın İklim Özellikleri İle Erzincan'da Kaydedilen Uzun Dönem (1930-2020) Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 26 (46), 55-80.
• Schumm, S.A. (1956). Evolution of drainage systems and slopes in Badlands at Perth Amboy New Jersey. Geological Society of America Bulletin, 67, 597–64.
• Smith, K. (1950). Standards for Grading Textures of Erosional Topography. American Journal of Science, 248, 655-668.
• Sunkar, M., Taşkıran, P. (2011). Ekşisu Sazlığı (Erzincan) Oluşumu, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. II. Türkiye Sulak Alanlar Kongresi, 22-24 Haziran 2011, Kırşehir.
• Sunkar, M., Tonbul, S., (2011). Effect of Human Factors on Occurrence of Flood and Torrent Events in Batman, Southeastern Turkey. Electronic Journal of Social Sciences, ISSN: 1304-027, Summer-2011, Volume: 10, Issue: 37 (267-292).
• Şahin, K. (2002). Çarşamba Ovası ve Yakın Çevresinde Sel Afeti (27 Mayıs 2000). Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 39, Sayfa: 79-95, İstanbul.
• Şahinalp, M. (2007). Neden ve Sonuçlarıyla Şanlıurfa İlinde Yaşanan Sel Felaketleri (28, 29 Ekim, 1 Kasım 2006). Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 49, Sayfa: 89-122, İstanbul.
• Tarhan, N. (2007). 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Erzincan-İ43 Paftası. No: 48, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara.
• Tatar, Y. (1978). KAF Zonunun Erzincan-Refahiye Arasındaki Bölümü Üzerine Tektonik İncelemeler. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Enstitüsü Yayınları, C: 4, Sayı: 1-2, Ankara.
• Tonbul, S., Sunkar, M. (2011). Batman’da yaşanan Sel ve taşkın olaylarının (31 Ekim-1 Kasım 2006) Sebep ve Sonuçları. Fiziki Coğrafya Araştırmaları, 237-258.
• TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2019). Erzincan İli’nin 2020 nüfus verileri. Ankara: TUİK (http://rapory.tuik.gov.tr).
• Turoğlu, H., Özdemir, H., (2005). Bartın’da Sel ve Taşkınlar. Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri. ISBN 975-9060-04-3, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• Tüysüz, O. (1992). Erzincan Çevresinin Jeolojisi, (Yerbilimci Gözüyle Erzincan Depremi, Dünü- Bugünü-Yarını ve Türkiye Deprem Sorunu, (Derleyen; Ahmet Ercan); İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi. Jeofizik Bölümü ve Jeoloji Müh. Böl. Ortak Oturum Bildirileri, 15 Aralık 1992), İstanbul.
• Uzunçıbuk, L. (2009). Doğal Afetlerin Kentsel ve Bölgesel Planlamada Yeri. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, (101), 18-27.
• Uzun, A. (1995). Erzurum Çevresindeki Sellere Bir Örnek: 16 Ağustos 1994, Rizekent Seli. Ondokuz Mayız Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 9, Sayfa: 246-260, Samsun.
• Ünal, E. vd. (1993). 13 Mart 1992 Erzincan Depremi. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yayını (Komisyon), Ankara.
• Yalçın F., Polat P. (2021). Erzincan Ovası’nda Yer Alan Birikinti Koni ve Yelpazelerinin Genel Özellikleri, Sınıflandırılması ve Antropojenik Degradasyonu. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt.20, sayı.3, ss.1043-1068.