Arşiv Belgelerine Göre 1894 Depremi Sonrası İstanbul Surları’nda Oluşan Hasarların Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 457 - 473, 31.07.2024

Hüseyin Onur Yılmaz Abdurrahim Menküç

https://doi.org/10.35341/afet.1321385

Öz

İstanbul, tarih boyunca coğrafi konumu, iklimi ve doğal limanları nedeniyle birçok uygarlığın dinî ve siyasi merkezi olmuştur. II. yüzyılda Bizans Dönemi’nde savunma amaçlı inşa edilen ve şehri çevreleyen surlar, zaman içerisinde kentin nüfusunun artması nedeniyle daha geniş bir alana yayılmıştır. İstanbul Surları zaman içerisinde savaşlar ve afetler gibi çeşitli nedenlerle hasar görmüş, farklı dönemlerde onarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Kuzey Anadolu Fay sisteminin batısında yer alan İstanbul şehir merkezini, tarih boyunca yıkıcı şekilde etkileyen çok sayıda büyük deprem meydana gelmiş ve burada yerleşen medeniyetleri pek çok açıdan etkilemiştir. Bu depremlerin en sonuncusu 1894 yılında gerçekleşen ve tahminî büyüklüğü 7.0 Ms olan depremdir. Binden fazla insanın hayatını kaybetmesine, yüzlerce kişinin yaralanmasına ve pek çok yapının yıkılmasına neden olan 1894 Depremi’nin hemen ardından Sultan II. Abdülhamid’in emri ile önce hasar tespit çalışmalarına başlanmış, ardından surlarda tamirat çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmada, 1894 Depremi’nin yaratmış olduğu genel hasarlar incelenmiş, dönemin Atina ve İstanbul rasathaneleri müdürlerinin ortaklaşa hazırlayıp Sultan II. Abdülhamid’e sunduğu rapor ele alınmış, deprem öncesi İstanbul Surları ile ilgili olarak Seraskerliğin yapmış olduğu keşif ve deprem sonrası Şehremaneti ile Seraskerliğin hazırladığı hasar tespit raporları karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.Kuzey Anadolu Fay Sisteminin batısında yer alan İstanbul şehir merkezini tarih boyunca yıkıcı şekilde etkileyen çok sayıda büyük deprem meydana gelmiştir ve burada yerleşen medeniyetleri pek çok açıdan etkilemiştir. Bu depremlerin en sonuncusu 1894 yılında gerçekleşen ve tahminî büyüklüğü 7.0 Ms olan depremdir. Binden fazla insanın hayatını kaybetmesine, yüzlerce kişinin yaralanmasına ve pek çok yapının yıkılmasına neden olan 1894 depreminin hemen ardından Sultan II. Abdülhamid’in emri ile önce hasar tespit çalışmalarına başlanmış, ardından surlarda tamirat çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmada, 1894 depreminin yaratmış olduğu genel hasarlar incelenmiş, dönemin Atina ve İstanbul Rasathaneleri müdürlerinin ortaklaşa hazırlayıp Sultan II. Abdülhamid’e sunduğu raporun yanı sıra deprem öncesi İstanbul Surları ile ilgili olarak Seraskerliğin yapmış olduğu keşif ve deprem sonrası Şehremaneti ve de Seraskerliğin hazırladığı hasar tespit raporları karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

1894 Depremi, II. Abdülhamid, Hasar Tespit Raporu, İstanbul Surları, Seraskerlik, Şehremaneti

Evaluation of the Damage to the Istanbul Walls After the 1894 Earthquake According to Archival Documents

Öz

Throughout history, Istanbul has been a religious and political center of many civilizations due to its geographical location, climate, and natural harbors. The walls surrounding the city, which were built for defense during the Byzantine period in the 2nd century, spread over a larger area due to the population of the city over time. The Walls of Istanbul were damaged over time for various reasons such as wars and disasters, and were repaired in different periods and have survived to the present day. Numerous major earthquakes have devastatingly affected the city center of Istanbul, located in the western part of the North Anatolian Fault System, and affected the civilizations that settled here in many ways. The most recent of these earthquakes occurred in 1894 with an estimated magnitude of 7.0 Ms. after the 1894 Earthquake, which killed more than a thousand people, injured hundreds of people, and destroyed many buildings. First damage assessment and then repair work was carried out with the order of Sultan Abdulhamid II. In this study, the general damages caused by this earthquake are analyzed, the report prepared jointly by the directors of the Athens and Istanbul observatories and submitted to the Sultan are discussed, as well as the reconnaissance made by the Ministry of War (Seraskerlik) on the Istanbul Walls before the earthquake, and the damage assessment reports prepared after the earthquake by Municipality of Istanbul (Şehremaneti) and Ministry of War are compared and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid II, Damage Assessment Report, Istanbul Walls, Ministry of War, Municipality of Istanbul, 1894 Earthquake

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları:
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrâk Odası (BEO)
• Bâb-ı Âlî Evrâk Odası Nezâret ve Devâir Gelen-Giden Defterleri (BEO.NGG.d)
• Dâhiliye Mektûbî Kalemi (DH.MKT)
• İrâde Dâhiliye (İ.DH)
• İrâde Şehremâneti (İ.ŞE)
• Yıldız Husûsî Mârûzat (Y.A.HUS)
• Yıldız Mütenevvi Mârûzat (Y.MTV)
• Yıldız Perakende Evrâkı Başkitâbet Dâiresi Mârûzatı (Y.PRK.BŞK)
• Yıldız Şehremâneti Mârûzatı (Y.PRK.ŞH)
• Ahunbay M., Ahunbay Z. (1994). Conservation Work at İstanbul: Land Walls, Lettre d’information (Observatoire Urbain d’Istanbul), 7, 2–13.
• Ahunbay M., Ahunbay Z. (2000). Recent Work on the Land Walls of Istanbul: Tower 2 to Tower 5, Dumbarton Oaks Papers, 54(2000), 227–239.
• Aydemir I. (2008). İki Fransız Mimarı Henri Prost ve August Perret'nin İstanbul ile İlgili Çalışmaları, YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, (3)1, 104–111.
• Balcıoğulları A. (2019). İslam coğrafyacılarının Bizans dönemi İstanbul'u ve Ayasofya'sına dair izlenimleri, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 276–291. doi: 10.33692/avrasyad.543757
• Barka A. (1996). Slip distribution along the North Anatolian Fault associated with large earthquakes of the period 1939–1967, Seismol. Soc. Am. Bull, 86(5), 1238–1254.
• Batur M., Yilmaz O., Ozener H. (2020). A Case Study of Deformation Measurements of Istanbul Land Walls via Terrestrial Laser Scanning, IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, 13, 6362–6371. Doi: 10.1109/JSTARS.2020.3031675
• Belge M. (2021). İstanbul’un Surları ve Kapıları. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Ürünleri, İstanbul
• Çalık S. (2004). 1894 Yılında İstanbul’da Meydana Gelen Büyük Depreme Ait Anonim Bir Günlük. Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul
• Çetinkaya H. (2010). İstanbul Marmara Surları ve Üzerinde Bulunan Limanlar, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(24): 24–35.
• Demangel, R., Mamboury, E. (1939). Le Quartier des Manganes et la prèmiere Région de Constantinople (Récherches françaises en Turquie, II). E. de Boccard. Paris
• Dirimtekin F. (1953). Fetihten Önce Marmara Surları. İstanbul Fethi Derneği Yayınları, İstanbul
• Dirimtekin F. (1956). Fetihten Önce Haliç Surları. İstanbul Enstitüsü, İstanbul
• Gülersoy N.Z. (2007). İstanbul Karasurları Bandında Koruma İlkeleri. Uluslararası Karasurlarının Korunması İçin Uygun Yaklaşım ve Yöntemler Sempozyumu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul
• Emre Ö., Duman T.Y., Özalp S., Elmacı H., Olgun Ş., Şaroğlu F. (2013). Açıklamalı Türkiye Diri Fay Haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Özel Yayın Serisi–30, Ankara
• Ergintav S., Reilinger R. vd. (2014). Geodetic Constraints On Strain Accumulation Along Faults in the Marmara Seismic Gap, Geophysical Research Letters, 41(16), 5783. https://doi.org/10.1002/2014GL060985
• Eyice S. (1995). İlk Kuruluştan Türk Devrinin Başlarına İstanbul, İstanbul Armağanı I Fetih ve Fatih. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul
• Foss C., Winfield D. (1986). Byzantine Fortifications: An Introduction. University of South Africa Pretoria
• Gökçay M.M. (2007). Yenikapı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Mimari Buluntular, 167–179, Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı: Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı Yayını, İstanbul
• King G.C., Ferrari P., Hubert A., Nalbant S., Meyer B., Armijoa R., Bowman D. (2021). Coulomb interactions and the 17 August 1999 Izmit, Turkey earthquake, Earth and Planetary Sciences, 333(9), 557–569. https://doi.org/10.1016/S1251-8050(01)01676-7
• Kuban D. (1994). Bizantion, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. II, İstanbul
• Küçükalioğlu S.Ö. (2011). 1894 Depreminin İstanbul Üzerindeki Etkileri (Deprem Sonrası İmar Faaliyetleri). Doktora tezi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Marmara Üniversitesi
• Mamboury, E., Wiegand, T. (1934). Die Kaiserpaläste von Konstantinopel zwischen Hippodrom und Marmara-Meer. De Gruyter, Berlin
• Özmen E.D. (2021). Tarihsel Süreç İçerisinde Değişen ve Dönüşen Bir Mekânsal Boşluk: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 0(23), 199–221. 10.22520/tubaked2021.23.010
• Öztin F. (1994). 1894 İstanbul Depremi Raporu. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara
• Michael W., Mary W. (2007). Chronicon Paschale 284-628 A.D., Liverpool University Press, Liverpool
• Reilinger R. vd. (2006). GPS constraints on continental deformation in the Africa-Arabia-Eurasia continental collision zone and implications for the dynamics of plate interactions, J. Geophys. Res., 111, B05411. doi:10.1029/2005JB004051
• Schneider A. M. (1950). Mauern und Tore am Goldenen Horn zu Konstantinopel. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen
• Semiz H.N. (2014). İstanbul Haliç ve Marmara Surları Belgeleme Çalışmaları, Tarihi ve Peyzaj Değerlerinin Korunmasına Yönelik Öneriler. Doktora tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Restorasyon Programı, İstanbul Teknik Üniversitesi
• Sezer H. (1996). 1894 İstanbul Depremi Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme, Tarih Araştırmaları Dergisi 18(29), 169–197. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000097
• Şengör A.M.C. (1979). The North Anatolian Transform Fault: its age, offset and tectonic significance, Journal of the Geological Society, 136(3), 269–82. https://doi.org/10.1144/gsjgs.136.3.0269
• Tamer C. (2003). İstanbul Bizans Anıtları ve Onarımları. Türk Turing ve Otomobil Kurumu: 10–1, İstanbul
• Tanyeli G. (2007). İstanbul Karasurlarında 1986-1990 Yılları Arasında Yapılan Onarımlar. Uluslararası Karasurlarının Korunması İçin Uygun Yaklaşım ve Yöntemler Sempozyumu, İstanbul
• Ürekli F. (1999). İstanbul'da 1894 Depremi. İletişim Yayınları, İstanbul
• Van Millingen A. (1899). Byzantine Constantinople, the walls of the city and adjoining historical sites. J. Murray, London
• URL 1, https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-13740/theodosius-surlar/, (son erişim tarihi: 16.02.2023)