Türk yaylarında kullanılan ağaç türleri ve özellikleri

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 25 - 34, 25.12.2020

Salih Parlak

Öz

Türk yayları ahşap, boynuz ve tendonlardan elde edilen sinir lifleri ve bunların hayvansal tutkallarla yapıştırılması ile elde edilen mürekkeb (kompozit) yaylardır. Ahşabın mekanik ve fiziksel özellikleri boynuz plakalar ve sinir lifleri kullanılarak iyileştirilmiştir. Bu yaylar ters bükümlü yaylar sınıfında yer alır ve kurulduğunda boynuz iç kısımda, yayın sırtına döşenen sinir lifleri ise dış kısımda yer alır. Dolayısıyla boynuz sıkışmaya mukavim, sinir lifleri ise esneme özelliğinde olduğundan çok kısa bir yaydan çok yüksek çekiş kuvvetleri elde edilebilmektedir. Sadece ağacın doğal eğilme özelliğinden faydalanılarak yapılan yaylarda ise çekiş kuvveti ağacın bükülmesine izin verdiği ölçüde gerçekleşir ve Türk yaylarındaki kadar muazzam bir güç elde edilemez. Savaşlarda mutlak üstünlük sağlayan bu silahların yapımında kullanılan ağaçların da özel olarak seçilmesi ve işlenmesi gerekir. Yayın orta tabakasında kullanıldığından, bükülebilme, esneklik, kolay işlenme ve hem boynuza hem de sinirlere mükemmel şekilde yapışabilme kabiliyetinde olmalıdır. Bu bakımdan seçilen ağacın fiziksel ve mekanik özelliklerinin uygun olması gerekir. Bu derleme çalışmada Türk yayı yapımında en yaygın kullanılan ve potansiyel kullanılma ihtimali olan ağaç türleri incelenmiş, yay yapımı bakımından önemli olan bazı performans özellikleri karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk yayı, kompozit yay, ağaç özellikleri

Teşekkür

Bu çalışmanın iyileştirilmesinde yaptığı önerilerden ve katkılardan dolayı Doç. Dr. Nadir YILDIRIM’a teşekkür ederim.

Tree species and properties used in Turkish bows

Öz

Kaynakça

• 1883-Report Of Tests On The Strength Of Structural Materıal, Made At The Watertown Arsenal ,Mass. Durıng The Fıscal Year Endıng June 30
• Acar, Ş., Özveri, M., 2007. Yaycı Yusuf Beşe Terekesinin Düşündürdükleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları IX/1-2: 120-134
• Allely, S., Tim Baker Paul Comstock Jim Hamm Ron Hardcastle Jay Massey John Strunk . 1993. The Traditional Bowyer’s Bible-Volume two. The Lyon Press, Printed in Canada
• Aslaner, O., Doğuhan (2018), Yukarı Dicle Havzası Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Ok Uçlarının Deneysel Çalışması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Balogh, C., 2006. Karpat Havzası’nda Bir Avar Yay Ustasının Mezar Kalıntıları Eski Türklerde Bileşik (Kompozit) Yay Yapımına İlişkin Arkeolojik Bulgular. ART-SANAT 6: 109-120
• Bergmann, S.S., (1999). Forest Products Laboratory. Wood handbook—Wood as an engineering material. Gen. Tech. Rep. FPL–GTR–113. Madison, WI: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Forest Products Laboratory. 463 p.
• Bergmann, S.S., 2010. Forest Products Laboratory. Wood handbook—Wood as an engineering material. Gen. Tech. Rep. FPL–GTR–113. Madison, WI: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Forest Products Laboratory.
• Betts, H. S., 1945. Osage Orange (Madura pomifera), American Woods, 1-4
• Birtürk, T., 2011. Karadeniz Bölgesinde Doğal Olarak Yetişen Akçaağaç (Acer L.) Taksonları Odunlarının Anatomik Özellikleri Ve Farklı Yetişme Koşullarının Bu Özellikler Üzerine Etkisi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Boit , B.A., 1991. The Fruıts Of Adversıty: L Technıcal Refınements Of The Turkısh Composıte Bow 't'. Durıng The Crusadıng Era, The Ohio State University, 1991 ,","' '. DEGREE: Master of Arts, pp 180
• Bozkurt, Y.,1966. Ağaç Malzemenin Mekanik Özellikleri. İstanbul Üniversitsi Orman Fakültesi Dergisi, seri B Cilt XVI Sayı 2, 42-60
• Burns, L.F., 2004. Hıstory of The Osage People. The Unıversıty Of Alabama Press Tuscaloosa and LondonThe University of Alabama Press, pp 593
• Burtgon, J. D., 1953. Osage-Orange (Maclura pomifera Raf. Schneid.). US. Government Printing Offıce: 1973–O-489-516
• Büyüksarı, Ü., 2006. Bölge Farklılığının Kayın Gövdeli Akçaağaç (Acer TrautvetteriMedw.) Odunun Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Çetin, F., Gündüz, G., 2017. Türkiye’deki Bazı Ağaç Türü Odunlarının Mekanik Özellikleri Üzerine Yapılan Araştırmaların Değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakultesi Dergisi, 19(1): 161-181, DOI: 10.24011/barofd.306723.
• Dönmez, S.C., 2020. Bir Mühendslk Dehâsı: Osmanlı Kompozit Yayı. www.trendaz.com/tr/?page_d=578 -27.10.2020
• Elyıldırım, Y.K.,2008. Gürgen Yapraklı Kayacık (Ostrya Carpinifolia Scop) Odunu’nun Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Isıl İşlemin Etkileri. Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Haziran 2008 Yüksek lisans tezi 106 s.
• Ergin, A., Çetin, A., 2015. İslambol Okçuları. (Risale-i Bahtiyarzade Hasan Çelebi). Astana yayınları, Ankara. Baskı Aydan web ofset.
• Göksu, E., 2018. Okla Yükselen Millet, Türklerde Ok ve Okçuluk, Okçular Vakfı Yayını, Alioğlu Matbaacılık Basım yay. İstanbul.
• Grayson, C.E., French, M., and O’Brien, M.J., 2007. Traditional archery from six continents: University of Missouri University of Missouri Press, Columbia.
• Gündüz, G., Yaman, B., Özden, S., Dönmez, S.C., 2013. Anatomy of WoodenCore of Ottoman Composite Archery Bows. Sains Malaysiana 42(5): 547–552.
• Gündüz, G., Yıldırım N., Şirin, G., Onat, S.M., 2009. Ak Dut Ağacının Anatomik, Kimyasal, Fiziksel ve Mekanik Özellikleri, Düzce Ünv. Orman Fakültesi, Ormancılık Dergisi, 5:1, 131-149
• Gündüz; G., Özden, S., Tekçe, M.S., 2010. Türkler’de Ahşap Ok Yapımı, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 17, 111-122, ISSN: 1302-0943 EISSN: 1308-5875
• Kaegi W.E., 1964. The Conrubution of Archery to the Turkish Conquest of Anatolia. Speculum, A Journal of Mediaeval Studies, XXXIX, sa.s 96-108 (Anadolu’nun Türkler Tarafından Fethine Okçuluğun Katkısı-Türkçe Çeviri Yusuf Ayönü-https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetid/issue/5043/68751)
• Kani, M., 1847. Telhis-i Resailü’r- Rumat, s. 159-160, İstanbul (Matbaa-iAmire) 1263
• Karpowicz, A., 2018. Osmanlı Türk yayları, İmali ve tasarım. Okçular Vakfı Yayınları, Araştırma İnceleme 2. Alioğlu Matbaacılık Basım. Yay. İstanbul.
• Kartal, S. N., ve Köse, C., 2000. Some Anatomical Properties and Wood Density of Ostrya carpinifolia Scop. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, vol.50, 167-176.
• Klopsteg, P.E., 1987. TurkishArcheryandTheCompositeBowEnlarged Third Edition, Butler&TannerLtd, FromeandLondon,Great Britain
• Klopsteg, P.E., 2019. Türk Okçuluğu. Okçular Vakfı Yayını. Erden Yayınları Tic. Aş. İstanbul.
• Kooi, B.W., 1983. On the Mechanics of the Bow and Arrow. PhD-thesis, Mathematisch Instituut, Rijksuniversiteit Groningen, The Netherlands.
• Kooi, B.W., 1994. The Design of the Bow. Proceedings Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 97(3): 1–27 (1994)
• Kooi, C.A., Bergman, B.W., 1997. An Approach to the Study of Ancient Archery using Mathematical Modelling. Antiquity 71:(271) 124–134
• Korkut, M., Kök, S., Korkut, D.S., Gürleyen, T., 2008. The effects of heat treatment on technological properties in Red-bud maple (Acer trautvetteri Medw.) wood. Bioresource Technology 99 1538–1543
• Korkut, S., Büyüksarı, Ü., 2006. Some Mechanical Properties of Red-bud Maple (Acer trautvetteri Medw.) Wood Grown İn Different Districts. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, Cilt 2 (2):24-31
• Korkut, s., Güller, B., 2008. Physical and mechanical properties of European Hophornbeam (Ostrya carpinifolia Scop.) wood. Bioresource Technology 99(11):4780-5 DOI: 10.1016/j.biortech.2007.09.058
• Kumar, R. N. ve Pizzi, A., 2019. Adhesives for Wood and Lignocellulosic Materials . by John Wiley & Sons, Inc., 111 River Street, Hoboken, NJ 07030, USA
• Küçük, M.A., 2018. İslâm Öncesinden Sonrasına Türk Geleneğinde Bir Yaşam Stili:“Okçuluk. Internabtional Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 4(1): 178-191
• Latham, J.D.,Paterson, W.F., 1970. SaracenArchery. An English Versionand Exposition of a MamelukeWork on Archery. (A.D. 1368). TheHollandPress, London.
• Metin, T., 2014. Selçuklularda Okçuluğa Genel Bir Bakış, Tarih Okulu Dergisi (TOD) Yıl 7, Sayı XVII, ss. 131-153. DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh457
• Moliński, W., Mania, P., Tomczuk, G., 2016. The usefulness of different wood species for bow manufacturing . Folia Forestalia Polonica, Series A – Forestry, 2016, Vol. 58 (4), 183–187
• Onay, İ., 2015. İslam Öncesi Türk Kültüründe Avcılığın Temelleri Ve İktisadi, Askeri, Dini Değeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 41, 516-525
• Öngel, H.B., 2001. Gelişim Sürecinde Erken İç Asya Türk Okçuluğu. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 2 (2001) 189-215
• Özden, S., Gündüz, G., Onat, S.M., (2009). Türkler’de Yay Yapımı ve Ağaç Kullanımı, Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi Cilt:5, Sayı:1, 150-169
• Özgen, M. (2010). Osmanlı şenliklerinde bir gösteri sporu; Kabak oyunu. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2(1), 378-393.
• Özveri, Murat (2018), Türk Yayı ve Av: Dünü, bugünü ve Uygulamaları, Gezegen Yayınları: İstanbul.
• Pasta, S., de Rigo, D., Caudullo, G., 2016. Ostrya carpinifolia in Europe: distribution, habitat, usage and threats. In: San-MiguelAyanz, J., de Rigo, D., Caudullo, G., Houston Durrant, T., Mauri, A. (Eds.), European Atlas of Forest Tree Species. Publ. Off. EU, Luxembourg.
• Paterson, W.F., 1966. The Archers of Islam. Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 9, No. 1/2, pp. 69-87
• Payne-Gallwey, R.W.F.,1907. A summary of the history, construction and effects in warfare of the projectile-throwing engines of the ancients, with a treatise on the structure, power and management of Turkish and other oriental bows of mediaeval and later times, London: Longmans, green & co.
• Peck, E.C., 1957. Bending Solid Wood to Form. U. S. Department o f Agriculture, Forest Service, Agriculture Handbook No. 125, pp 39, U. S. Government Printing Office Washington 25, D. C
• Pizzi, A., 1989. Wood Adhesives. CRC Press Taylor-Francis Group, New York, pp. 437.
• Record, S.J., 1914. The Mechanical Properties of Wood Including a Discussion of the Factors Affecting the Mechanical Properties, and Methods of Timber Testing. To The Staff of The Forest Products Laboratory, At Madıson, Wısconsın. Pp 93-bu yayın 2004 te elektronik olarak yaynlanmış
• Record, S.J., 2004. The Mechanical Properties of Wood Including a Discussion of the Factors Affecting the Mechanical Properties, and Methods of Timber Testing. The Project Gutenberg eBook of The Mechanical Properties of Wood,
• Reisinger, M.N., 2010. New evidence About composite bows and their Arrows in inner Asia The Silk Road 8: 42–62
• Rowell, R.M.,2005. Handbook of wood chemistry and wood composites. by CRC Press, Taylor & Francis Group
• Ruffinatto, F., Crivellaro, A., 2019. Atlas of Macroscopic Wood Identification, With a Special Focus on Timbers Used in Europe and CITES-listed Species. Springer Nature Switzerland
• Salem, M.Z.M., Mohamed, N.H., Nashwa, H., 2013. Physico-Chemical Characterization of Wood from Maclura Pomifera (Raf.) C.K. Schneid. Adapted to the Egyptian Environmental Conditions. Journal of Forest Products & Industrıes, 2(2), 53-57 ISSN:2325–4513
• Selby, S., 2000. Chinese Archery. Hon g Kong University Press, Aberdeen Hong Kong pp. 445.
• Şenarslan, N.F., 2016. Osmanlı Sahasında Tercüme Edilmiş İlk Okçuluk Risalesi: Umdetü’l-Mütenâsilîn, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 56: 1077-1104
• Şenarslan, N.F., 2018. Mahmud b. Muhammed b. El-Hasan El-Ezherî Es-Sarayî Ed-Derbendî’nin Bugyetü’l-MerâmGâyetü’l-Garâm Şer-hi: Kavs-Nâme, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 64, s. 412-426
• Temizkan, A., Çoban, R.E., 2015. Dedem Korkut Kitabındaki Silah Terminolojisi Üzerine Bir İnceleme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies 15/2: 15-28
• URL-1-https://www.wood-database.com/dogwood/
• URL-2 http://www.tirendaz.com/tr/?page_id=578
• Usta, İ., 2016. Ahşap: Mekanik Özellikler. Yapı Dünyası Ocak-Şubat. 14-31
• Wenren, J., 2013. Ancient Chinese Encyclopedia of Technology. Routledge, 2 Park Square Milton Park, Abingdon.
• Yücel, Ü., 1999. Türk Okçuluğu. Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: 182. Gün ofset, Ankara.
• Yücel, Ü.,1968. Sultan Mahmut II. Devrinde Okçuluk. Türk Etnoğrafya Dergisi, Sayı X, 89-102