KUR’ÂN’IN ANLAŞILMASINDA İ’RÂBIN ROLÜ

Yıl 2017, Sayı: 1, 141 - 166, 28.12.2017

Abdulkerim Seber

Öz

Bilindiği gibi Kur’ân’ın anlaşılmasına yardım eden sebeb-i nüzül,
muhkem - mütaşâbih, nâsih - mensûh mücmel - mübeyyen ve garîbü’l-Kur’ân gibi
ilimlere Kur’ân ilimleri denilmektedir. İ’râbü’l-Kur’ân da bunlardandır. Her ne
kadar bazıları tarafından i’râbü’l-Kur’ân Arap dilinin bir şubesi olduğu
zannedilse de ilahi kelamın dilinin Arapça olması i’râbın da Kur’ân
ilimlerinden olması için yeterli bir delil sayılabilir. Bu sadece bizim
kanaatimiz değil, sahanın otoritelerinin itiraflarıyla ve i’râbın Kur’ân’ın anlaşılmasında
icra ettiği fonksiyon ile de alakalı bir durumdur. Diğer taraftan Kur’ân’ın
gerek müfredanına gerekse terkibine ait ilk eserlerin ve tefsirlerin dilciler
tarafından verildiğini hesaba katarsak lüğavi ilimlerin Kur’ân’ın anlaşılmasına
katkısını anlayabiliriz. Bunlar içerisinde i’râb ilminin Kur’ân ile olan
münasebetinin ilk asırlara kadar uzanan bir tarihçesinin olduğu bilinmektedir. Tefsîr usûlüyle ilgili kaynaklarda
müfessire lazım olan ilimler içerisinde Arap dili ilk sıralarda zikredilmiş,
Kur’ân’ın anlaşılmasının Arapça’nın bilinmeden mümkün olamayacağı ifade
edilmiştir. Bu yüzden Kur’ân ilimleri içerisinde lüğavî ilimler, diğerlerine
nazaran ciddî bir yekûn teşkil etmektedir. Kur’ân-ı
Kerim arap diliyle indirilmiş olup anlaşılması da Arap dilinin kaidelerinin
bilinmesiyle ve bunların Kur’ân’a tatbik edilmesiyle olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, İ’râb

Kaynakça

• Akk, Abdurrahman, Usulü’t-Tefsîr ve Kavâidüh, Dâru'n- Nefâis, Beyrut 1994.
• Alayînî, Mustafa, Câmiu’d-Dürûsi’l-Arabiyye (Tahk. Ali Süleyman), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2010.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn es-Seyyid Mahmûd, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l- Azîm, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Beyrut ts. -----------Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l- Azîm, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Beğavî, Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd, Meâlimu’t-Tenzîl, (Tahk. Abdürrahman el-Akk vd.), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1987.
• Bekdemir, Sezayi, Orta Asya’da Hanefiliğin Gelişimi, Sadruşşeria, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2017.
• Beyzâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer eş-Şîrâzî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t- Te’vîl, Darulmarife Beyrut 2013. ------------Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru’t-Tıbâaati’l-Âmire, İstanbul ts.
• Birgivî, İmam Muhammed, İzhâr, (Tam Kayıtlı Nahiv Cümlesi içinde) Eser Kitabevi, İstanbul 1969.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Muğîre, el-Câmiu’s-Sahîh, el- Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2012.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd es-Sıhâh: Tâcu’l-Lüğa ve Sıhâhu’l- Arabiyye (Tahk. Ahmed Abdulgafûr Attâr), Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut 1979.
• Civelek, Yakup, Arap Dilinde İ’râb Olgusu, Araştırma Yayınları, 2003, Ankara.
• Çağıl, Necdet Kur’ân Belâgati ve Fonetiği Yönünden Kırâatler ( Basılmamış dokt. tezi ), AÜSBE, Erzurum 2007.
• Ebu’s-Suûd, Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed el-Imâmâdî, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm (Haz.
• Muhammed Abdullatif), Mektebetü ve Matba’atu Muhammed Ali Sabîh. Mısır ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân, Esîruddin Ebû Abdillah Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf, el-Bahru’l-Muhît (Tahk. Adil Ahmed Abdulmevcûd), Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye. Beyrut 2001.
• Halebî, Semîn Ahmed b. Yusuf, ed-Dürru’l-Masûn fî Kitâbillahi’l-Meknûn (Tahk. Ahmed Muhammed el-Harrât), Dâru’l-Kalem, Dimaşk 1986.
• Harîrî, Ebu Muhammed el-Kasim Ali b. Muhammed, Şerhu Mülhati’l-İ’râb, (Yay. Haz. Kamil Mustafa Hindavi) Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Heyet, Mucmûatü Havâşî Molla Câmî, (Haz. Ali Rıza Kaşlı / Bekir Sırmabıyıkoğlu). Mektebetü Yasin, İstanbul 2012.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Galib b. Abdirrahman b. Temmam el-Endelüsi, el-Muharraru’l-Vecîz (el-Mektebetü’ş-Şâmile).
• İbnu’l-Enbârî, Kemaluddîn Ebu'l-Berekât Abdurrahman Muhammed b. Ebi Saîd, Esrâru’l-Arabiyye, Daru'l-Erkam, Beyrut 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebûlferec, Nakdü’l-İlim ve’l-Ulemâ / Telbîsü İblîs (Haz. Muhammed Müsîr ed-Dimaşkî), Kâhire ts.
• İbnu’l- Enbârî, Ebülberekât Kemâleddin Abdurrahman b. Muhammed, el- İnsâf fî Mesâli’l-Hilâf, (Tahk. Muhammed Muhyiddin Abdulcebbâr ) Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Mısır ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâluddîn b. Yusuf b. Ahmed. b. Abdillah el- Ensârî, Muğnî’l- Lebîb (Tahk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid), yy. ts.
• İbn Hâcib, Ebû amr Osman b. Ebi Bekr b. Yunus, el-Îzâh fi Şerhi’l-Mufassal ( Tahk. İbrahim Muhammed Abdullah ), Dâru Sa’diddin, Dimaşk 2005.
• İbn Hâleveyh, (1992) Ebû Abdillah el-Hüseyin, İ’râbu’l-Kırâ’âtü’s-Seb’ ve İlelühâ, (Tahk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymeyn), Kâhire, Mektebetü’l-Hancı.
• İbn Müneyyir el-İskenderî, Ahmed, İntisaf, (Keşşâf’ın kenarında), Dâru’l-Küttâbi’l-Arabî. Beyrut ts.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A’zam (Tahk. Abdulhamîd Hindâvî), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. Beyrut 2000.
• Kalkaşandî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Subhu’l-A’şâ, Vezaretü's-Sekafe, Kâhire 1418.
• Kara, Osman, Kur’ân’da Cehennem, Ravza Yayınları, İstanbul 2014.
• Karagöz, Mustafa Dilbilimsel Tefsîr ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010.
• Kıvâmüssünne, Ebû’l-Kâsım İsmail b. Muhammed b.el-Fadl el-Kureşî el-İsbahânî İ’râbu’l-Kur’ân ( Haz. Fâiz binti İmrân, el-Müeyyed), yy. 1995.
• Kummî, Nizâmüddîn el-Hasen b. Muhammed b. el-Hüseyin en-Nisâbûrî Garîbu’l-Kur’ân ve Regâibu’l-Furkân (Tahk. İbrahim Atve), Matba’atu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1970.
• Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye (Tahk. Ahmed el-Berdûnî), Kahire 1964.
• Laşîn, Abdülfettâh, et-Terâkîbu’n-Nahviyye mine’l-Vicheti’l-Belâğıyye inde Abdilkâhir, Dâru’l-Mirye, Riyad.
• Lebedî, Muhammed Sümeyr Necîb, Eseru’l-Kur’ân ve’l-Kırâ’ât fî’n-Nahvi’l- Arabî, Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfe, Kuveyt 1978. Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed, (2004), Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne (Tahk. FatımaYusuf Haymî ), Beyrut. Müessesetu’r-Risâle. Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlibel-Kaysî, Müşkilu İ’râbi’l-Kur’ân (Tahk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin), Dâru’l-Beşâir, Dimaşk 2003. Mucâşiî, Ebu’l-Hasen Ali b. Faddâl, (2007), en-Nüket fi Meânî’l-Kur’âni’l-Kerîm,(Tahk. Abdullah Abdulkadir et-Tavîl), Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Müslim b. Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Neysabûrî, el-Câmiu’s-Sahîh bi Şerhi’n-Nevevî, el- Mektebetü’l-Mısriyye, Kâhire 1924.
• Okiç, M. Tayyip, Tefsîr Usûlünün Bazı Meseleleri, Nun Yayıncılık, İstanbul, 1995.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr Abdulkadir, Mesâilu’r-Râzî ve Ecvibetuhâ min Garâib-i Âyi’t-Tenzîl ( Tahk. İbrahim Atve), Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1985,
• Rûmî, Fahd b. Abdirrahman b. Süleyman İtticâhâtü’t-Tefsîr fî’l-Karni’r-Râbi’ Aşar, Müessesetu’r-Risâle, Riyad, 1997.
• Sâfî, Mahmud b. Abdirrahim el-Cedvelü fî İ’râbi’l-Kur’ân, Daru’r-Ruşd, Dimaşk 1418.
• Sâmirraî, Fâzıl Meânî’n-Nahv, Daru’l-Fikr, Amman 2003. Sîbeveyh, Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb (Tahk. Abdüsselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hancî. Kâhire 1966.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâluddîn, el-Eşbâhu ve’n-Nazâir, fi’n-Nahvi (Tahk. Abdulâl Salim Mükerrem), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1985. ------------,el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mustafa el-Bâbî el-Halebî. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mısır 1978.
• Şankîtî, Muhammed Habibullah, Hediyyetü’l-Muğîs fî Ümerâi’l-Mü’minîn fi’l-Hadis, (Haz. Remzi Sadeddin),
• Şâtıbi, Ebû İshak İbrahim b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-İtisâm (Tahk. Mahmud Ta’me Halîbî), Beyrut, 2000. Tayyâr, Musâid b. Süleyman b. Nâsır, et-Tefsîru’l-Lüğavî li’l-Kur’âni’l- Kerîm, Dâru İbni’l-Cevzî. Riyad, 2000.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan, et-Tibyân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Tahk. ve Tas. Ahmed Habîb) Mektebetü’l- Âlemi’l-İslâmî, yy, 1409. Uceylî, Cemel, Süleyman b. Ömer, el-Uceylî ale’l-Celâleyn el-Fütûhâtü’l-İlâhiyye, Kahraman Yay. İstanbul 1987. Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. el-Hüseyin b. Abdillah, (1979), İmlâu mâ Menne bihi’r-Rahmân min Vücûhi’l-İ’râbi ve’l-Kırâ’ât fî Cemîi’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. --------- el- Lübâb fî İleli’l- Binâi ve’l-İ’râb (Tahk. Gazi Muhtar), Dâru’l- Fikri’l- Muâsır. Beyrut, (2001) --------- Mesâilu’l- Hilâfiyye fi’n- Nahv (Tahk. Muhammed Hayr el-Hulvânî), Dâru’ş-Şarki’l-Arabî. Halep 1992. Zeccâc, Ebû ishak İbrahim b. Muhammed, Ebû İshak İbrâhim es-Serî, Meânî’l Kur’ân ve İ’râbuh (Tahk. Abdulcelil Abduh Çelebi), Âlemü’l-Kütüb. Beyrut 1988. Yerinde, Âdem, “Müşkil Âyetler ve Etrafında Oluşan Bilimsel Edebiyat”, SÜİFD, S. 16. Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve’l- Ekâvîl fî Vücûhi’t- Te’vîl, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts. -----------Esâsü’l-Belâğa, Dâru’n-Nefâis, Dimaşk 2009.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-irfân fî Ulûmi’l-Kur’ân ( Tahk. Fevvaz Ahmed Zemerli ), Dâru’l-Küttâbi’l-Arabî, 1996 Beyrut.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah, el- Burhân fî Ulûmi’l- Kur’ân (Tahk. Mustafa Abdulkadir Atâ Dâru’l- Fikr, Beyrut 1988.