SİYASİ VE SOSYAL İHTİLAFLARIN OLUŞMASINDA TE’VİL OLGUSU

Yıl 2020, Sayı: 6, 105 - 136, 27.06.2020

Abdulbaki Deniz

Öz

İslam’da meşru ve âdil devlet başkanına itaat esastır. Zira imam yahut halife Müslümanların din ve dünya işlerini düzenlemekle yükümlüdür. Bu bağlamda zekât toplama yetkisine de sahiptir. Ancak Müslümanların, Allah’a isyan ve adaletten sapma gibi durumlarda halifeyi ikaz etme yükümlülükleri vardır. Bu durumda asıl olan, tarafların naslarla sabit olan doğrunun gereğini yapmasıdır. Ancak te’vile açık naslar bazen ihtilafların derinleşmesine ve savaş gibi yıkıcı etkileri görülen durumlara sebep olabilmektedir. Bu durumda isyana sebep olan durumun mahiyeti ve geçerli bir te’vile dayanıp dayanmadığı önem kazanmaktadır. Sözlük anlamı itibariyle “dönmek, döndürmek” gibi anlamları olan te’vilin terim anlamı “meşru bir delilden dolayı lafzın, zâhir (açık) anlamı dışında anlaşılmasıdır.” Usulcülerce belirlenen şartları hâiz te’vil de doğru yahut hatalı olabilir. Dolayısıyla kabul edilebilir bir te’vil ile bazı yükümlülüklerden kaçınmak yahut isyana teşebbüs “bagiy” olarak isimlendirilmekte ve bu hareket içinde bulunanlar farklı bir muameleye tabi tutulmaktadır. Halife onlarla muamelede müzakereye öncelik verir, sonuç alamaması durumunda onlarla savaşır. Ancak onları tekfir etmekten kaçınır. Zira tekfire sebep olabilecek başka somut bir durum yoksa salt isyan tek başına tekfir sebebi olarak değerlendirilmez.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Usul, Bagiy, Ehl-i bagiy, Te'vil

Kaynakça

• Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh el-Bağdâdî. Kitâbü’ş-şerîʿa, Nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī. Beyrut: 1403/1983. Ahmed Muhtar, Abdulhamid Ömer. Mu’cemu’l-lügati’l-Arabiyyeti’l-mu‘âsire, “begâ” md. Alemu’l-Kütüb, 1429. Âlü Teymiyye (Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. el-Hadır b. Muhammed el-Harrânî, Ebû’l-Berekât Mecduddîn Abdüsselâm b. Abdillâh b. Hadır el-Harrânî, Ebû’l-Abbâs Takiyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî). el-Müsevvede fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Ahmed ez-Zerevî Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422. Âmidî, Ebû’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Ebî Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981. Bâcî, Ebû’l-Velid, el-Hudûd fi’l-Usûl. Thk.Nezih Hammâd. Beyrut: Müessesetü’l-Mer’ânî, 1973. Bâcî, Ebû’l-Velid. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1949. Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Züheyr b. Nasır. Dâru Tavki’n-Necât, 1422. Buhârî, Abdulaziz Ahmed b. Muhammed Alauddin. Keşfü’l-Esrâr ‘an usuli’l-Pezdevî. Thk. Abdullah Mahmud Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997. Berbehârî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali b. Halef. Şerhu’s-sünne. yy. ts. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyn b. Ali el-Beyhakî. es-Sünenü’l-Kebîr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Merkezu Hecer li’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2011/2432. Câbirî, Muhammed Âbid. Çağdaş Arap-İslam Düşüncesinde Yeniden Yapılanma. Çev. Ali İhsan Pala-M. Şirin Çıkar. Ankara: Kitâbiyât, 2001. Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Razî el-Hanefî. Şerhu muhtasari’t-Tahâvî. Thk. İsmetullâh İnâyetullâh, Muhammed-Saîd Bektaş, Muhammed Ubeydullâh Hân, Zeyneb Muhammed Felâte (Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010. Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî el-Hanefî. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Abdusselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994. Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sihâh tâcü’l-lüğa ve sihâhu’l-‘arabiyye. Thk. Muhammed Tamir. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2009. Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed el-‘Avd. el-Fıkhu ‘ala’l-mezâhibi’l-arba‘a. Beyrut: Dâru’Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003. Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Kitâbü’t-ta’rîfât. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998. Cüveynî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. el-Cem’ ve’l-fark: Kitâbu’l-fürûk. Thk. Abdurrahman b. Selame b. Abdullah el-Müzeynî. Dârü’l-Ceyl,1424/2004. Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdulazîm Mahmud ed-Dîb. Kâhire: Dârü’l-Vefa, 2012. Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. et-Talhîs fî usuli’l-fıkh. Thk. Abdullah Cevlem en-Nebâlî- Beşir Ahmed el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslimiyye, ts. Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001. Ebû Hafs, Siracuddin Ömer b. Ali b. Adil el-Hanbelî ed-Dimaşkî en-Nu‘mânî. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Adil Muhammed Abdülmevcûd- Ali Muhammed Mu‘avvad. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998. Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Kur’ân. Thk. Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hanci,, 1381. Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya İbn Fâris. Mu’cemu mekâyîsi’l-lüğa. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979. Ebû Zehra, Muhammed. İslam Hukukunda Suç ve Ceza, Çev. İbrahim Tüfekçi. İstanbul: 1994. Emir Padişah, Muhammed Emin b. Mahmud el-Huseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîru’t-tahrîr li İbni’l-Hümâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Ensârî, Abdul‘ula Muhammed b. Nizâmuddîn. Fevâtihu’r-rahamût şerhu müsellemi’s-sübût fî usûli’l-fıkh li Abdişşekûr el-Bihârî. Zapt ve tsh. Abdullah Mahmut Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002. Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya. Ğâyetü’l-vusûl fî şerhi lübbi’l-usûl. Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyeti’l-Kübrâ. Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya. Esna’l-metâlib fî şerhi ravzi’t-tâlib. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts. er-Rüyânî, Ebû’l-Mehâsin Abdülvahid b. İsmail. Bahru’l-mezheb fî fürû’i’l-mezhebi’ş-Şâfiî. Thk. Târık Fethî Seyyid, (Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, ts.) Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail b. İshak b. Ebî Musa. Makalâtü’l-İslamiyyîn ve ihtilâfu’l-musallin. thk. Nuaym Zerzûr. el-Mektebetü’l- Asriyye, 1426/2005. Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-lüğa. Thk. Muhammed ‘Avd Mur‘ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001. Fettâh,İrfan Abdulhamid. D.İ.A. “Cebriyye”. İstanbul: 1993, 7: 205-208. Fığlalı, Ethem Ruhi. D.İ.A. “Hâricîler”. İstanbul: 1997, 16: 169-175. Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît, Thk. Muhammed Na’im el-Arkesusî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005. Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl. Thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. Medine: 1413. Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Vecîz fî fıkhi’l-imâm eş-Şâfiî. Thk. Ali Mu‘avvad, Adil Abdulmevcûd. Beyrut: Şeriketü dâri’l-erkâm, 1418/1997. Gazzâli, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i’tikâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004. Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim, Mültekâ’l-ebhur. thk. Vehbi Süleyman Gâvecî el-Elbânî. Beyrut: 1989. Hısnî, Ebû Bekir b. Muhammed b Abdilmü'min b. Hariz b. Mu’allâ el-Hüseynî Takiyuddîn eş-Şâfiî. Kifâyetü’l-ahyâr fî halli gâyeti’l-ihtisâr, Thk. Ali Abdulhamîd Baltacı, Muhammed Vehbi Süleyman. Dımaşk: Dârü’l-Hayr, 1994. İbn Arabî, Kâdî Muhammed b. Abdillâh Ebû Bekir el-Me‘âfirî el-İşbilî el-Mâlikî. el-‘Avâsım mine’l-kavâsım fî tahkiki mevâkifi’s-sahâbeti ba‘de vefâti’n-nebî. thk. Muhibuddin el-Hatîb. Suudi Arabistan: Vezâretü’l-Evkâf, 1419. İbn Bedrân, Abdülkadir ed-Dımaşkî. el-Medhal ilâ Mezhebi Ahmed b. Hanbel, Nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Beyrut: 1405/1985. İbn Cüzey, Ebû’l-Kâs m Muhammed b. Ahmed el-Kelâmbî el-Gırnâtî el-Mâlikî. etTeshîl fî ‘ulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995. İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-İsfahânî en-Nisâbûrî. el-Hudûd fî’l-usûl. Thk. Muhammed es-Süleymânî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999. İbn Hâcib, Osman b Cemâlüddîn Ömer. Muhtasaru’l-muntehâ. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 2004. İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 1403. İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hancî. ts. İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muaz b. Ma‘bed et-Temîmî. Sahihu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut, Müesssesetü’r-Risale, 1408/1998. İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’ani’l-‘azîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selame. Dâru Tîbe, 1420/1999. İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. Ravdatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. Nşr. Seyfuddîn el-Kâtib. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1401/1981. İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1300. İbn Muflih, Şemsuddîn Muhammed el-Makdisî el-Hanbelî. Usûlü’l-Fıkh. Thk. Fahd b. Muhammed es-Sedehân 4 cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1420/1999. İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim el-Hanefî (ö. 970/1562), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik li’n-Nesefî (ö. 710/1310), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî. ed-Darûrî fî usûlü’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1988. İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî. Faslu’l-makâl fî takrîri mâ beyne’ş-şerî‘ati ve’l-hikmeti mine’l-ittisâl. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1988. İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takiyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû’ul-fetâvâ. Nşr. Abdurrahman b. Muhammed el-Âsimî ve oğlu Muhammed. Riyâd: Matbaatü Riyâd, 1995. İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takiyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Minhâcü’s-Sünne’n-Nebeviyye fî nakdi kelâmi’ş-şî‘a’l-Kaderiyye. Thk. Muhammed Reşad Salim. Suudi Arabistan: Câmi‘atü’l-İmam Muhammed Sudu el-İslamiyye, 1406/1986. İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-Tarih. Thk. Abdulvahap en-Neccâr. Mısır: 1929. İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî el-Hanefî. etTahrîr fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. İsfahânî, Şemsuddîn Ebû’s-Senâ Mahmud b. Abdurrahman b. Ahmed. Beyânu’l-Muhtasar Şerhu Muhtasarı İbn Hâcib. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1406/1986. Kâdî Abdulcebbâr, Ebû’l-Hasan Kâdî’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Nşr. Abdulkerîm Osman. Kahire: 1965. Kâdî Ebû Ya‘lâ Muhammed b. Huseyn b.Muhammed b. Halef b. Ferrâ. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Thk. Muhammed Hâmid el-Fakî, (Beyrut: Dâru’Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000), Kâdî Ebû Ya’lâ, Muhammed b. el-Huseyn b. Muhammed b. Halef b. Ferrâ. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b Ali b. Seyr el-Mübârekî. Riyâd: 1993. Karadâvî, Yusuf. Kur’ân’ı Anlamada Yöntem, Trc. Mehmet Nurullah Aktaş, İstanbul: Nida Yayınları, 2015. Kal‘î, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Hasan eş-Şâfiî. Tehzibu’r-riyâse ve tertibu’s-siyâse. Thk. İbrahim Yusuf Mustafa el- ‘Acu. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, ts. Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes'ûd. Bedâi’u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. (Kahire: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986), 7: 140. Leknevî, Muhammed Abdülhalîm b. Muhammed Emînillâh el-Ensârî. Kameru’l-akmâr li nuri’l-envâr fî şerhi’l-menâr. Thk. Muhammed Abdusselam Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415. Mehâmilî, Ebû’l-Hasan Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Kasım ed-Dıbî. el-Lübâb fi’l-fikhi’ş-Şâfiî. Thk. Abdulkerîm b. Sânitân el-Umerî. Medine: Dârü’l-Buhâra, 1416. Merdâvî, Alâuddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Süleyman el-Hanbelî. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Abdurrahman b. Abdullah el-Cübreyn. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1421/2000. Minyâvî, Ebû’l-Munzir Mahmud b. Muhammed b. Mustafa b. Abdullatîf. Mu‘tasar min şerhi Muhtasari’l-usûl min ‘ilmi’l-usûl. Mısır: el-Mektebetü’ş-Şâmile, 2011. Müslim, b. Heccâc Ebû’l-Hasan el-Kuşeyrî. Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts. Müzenî, İsmail b. Yahya b. İsmail Ebû İbrahim. Muhtasaru’l-Müzenî. Beyrut: Dârü’l-mûte, 1410/1990. Nemle, Abdulkerim b. Ali b. Muhammed, el-Câmi‘ li mesâili usûlü’l-fıkh ve tatbikâtihâ ‘ala’l-mezhebi’r-râcih. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2000. Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed, İthâfü zevi’l-besâir bi şerhi ravdati’n-nâzır li İbn Kudâme. Riyâd: Dârü’l-‘Âsime, 1996. Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasanî. es-Sünenü’l-kübrâ, Thk. Hasan Abdulmun‘im eş-Şelebî. Beyrut, Müesssesetü’r-Risale, 1421/2001. Özdemir, Ahmet. İbâdiyye’nin Ana Hadis Kaynağı, Rebî’ b. Habîb’in Müsnedi. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018. Râfiî, Abdulkerîm b. Muhammed el-Kazvînî. Fethu’l-azîz bi şerhi’l-vecîz li’l-Gazzâlî; eş-şerhu’l-kebîr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, ts. Râgıb, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. M. Seyyid Kilânî. Kahire: 1961. Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn et-Taberistânî. el-Mahsûl fî ‘ilmi’l-usûl. Thk. Tahâ Cabir Fayyâz el-‘Ülvânî. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1997. Sâbık, Seyyid. Fıkhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’Kitabi’l-‘Arabî, 1397/1977. Sem‘ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr b. Ahmed el-Mervezî et-Temîmî el-Hanefî sümme’ş-Şâfiî. Kavâti’u‘l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî, I-II, Riyâd: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998. Semerkandî, Alâuddîn Şemsu’n-nazar Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-Fukahâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1414/1994. Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts. Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Kitâbu’l-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts. Süsve, Abdülmecîd Muhammed. “Davâbitü’t-te’vîl ‘inde’l-usûliyyîn”. Havliyyetü Külliyeti’d-Dirâsâti’ş-Şerîa ve’l-Kânûn ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 22 (2004). Süyûtî, Celâluddîn. Şerhu’l-kevkebi’s-sâti’. Thk. Muhammed İbrahim el-Hifnâvî. Kahire: Mektebetü’l-İmân, 2000. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rîfe, 1410/1990. Şâşî, Ebû Ali el-Hanefi. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dârü’l-Kitâb, 1982. Şâşî, Muhammed b. Ahmed b. Huseyn b. Ömer Ebû Bekir el-Kaffâl el-Fârikî eş-Şâfiî. Hilyetü’l-‘ulemâ fî ma‘rifeti mezâhibi’l-fukahâ. thk. Yâsin Ahmed İbrahim Derâdike. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980. Şâtibî, Ebû İshâk İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerî’a. Thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan. 7 cilt. Dâru İbn Affân, 1997. Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b Ebî Bekir Ahmed. el-Milel ve’n-nihel. Müessesetü’l-Halebî, ts. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ‘ilmi’l-usûl. Thk. Mustafa Saîd el-Hin, Muhyiddin Dib Mestû. D maşk: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 2009. Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. Thk. Mehmet Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012. Şirâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhyiddin Dib Mestu, Yusuf Ali Bedivî. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2008. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-Beyân ‘an Tevîli Âyi’l-Kur’ân, Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 24 cilt. Kahire: Dârü Hecer,1422/2001. Tavîle, Abdulvehhâb Abdüsselâm. Eserü’l-lüğa fî ihtilâfi’l-müctehidîn. Beyrut: Dârü’s-Selâm, 2000. Tûfî, Ebû’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkâvî b. Abdilkerîm b. Saîd el-Hanbelî. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1987. Yemenî, Ebû’l-Huseyn Yahya b. Ebî’l-Hayr b. Sâlim el-İmrânî. el-Beyân fî mezhebi’l-imâm eş-Şâfiî, Thk. Kasım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1421/2000. Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak el-Murtaza. Tâcü’l‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Abdüssetâr Ahmed Ferac. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabî, 1965. Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Nşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. 6 cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992. Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletühü. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts. Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsiru’l-munîr fi’l-‘akideti ve’ş-şeriati ve’l-menheci. Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘asır, 1418.