BABA TÂHİR-İ URYÂN’DA VAHDET-İ VÜCÛD DÜŞÜNCESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 1 - 24, 30.06.2022

Haci Sağlık

Öz

Vahdet-i vücûd, varlığın bir olduğu, bunun da sadece Allah’ın zatı olduğunu savunan ve bu çerçevede Allah ile âlem arasındaki ilişkinin mahiyetini ortaya koymaya çalışan bir düşünce ve yaratılış nazariyesidir. Vahdet-i vücûd, ilk defa İbnü’l-Arabi tarafından sistematik bir teori olarak ele alınmıştır. Ancak İbnü’l-Arabi’ye gelinceye kadar bunun bir teşekkül süreci olmuş ve bu süreçte birçok filozof, mutasavvıf ve âlim farklı versiyonlarda da olsa buna dair görüşler serdetmişlerdir. İbnü’l-Arabi’den önce vahdet-i vücuda dair görüşler ortaya koyan mutasavvıflardan biri de Baba Tâhir-i Uryân’dır. Baba Tâhir’in bu alandaki görüşleri Bâyezîd-i Bistâmî, Hallâc-ı Mansûr, Vâsıtî el-Fergâni gibi mutasavvıfların bir devamı niteliğindedir. Bu makalede Baba Tâhir’in eserlerinden hareketle onun varlığın birliğine dair görüşleri ele alınacaktır. Bu çalışmada sosyal bilimlerin temel yöntemlerinden olan yorumlama, eleştirme, mukayese etme ve değerlendirmeye dayalı bir yöntem izlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf,, Felsefe,, Vahdet-i vücûd, Baba Tâhir-i Uryân

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf: İslam’da Manevi Hayat. çev. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Ağırman, Ferhat- Bekalp, Bilal. “Hallac-ı Mansur’da Tanrı-Varlık ve Benlik Problemi”, Felsefe Dünyası 1/55, (2021), 84-98.
• Aydınlı, Yaşar. Fârâbî. İstanbul: İsam Yay., 2008.
• Aydınlı, Yaşar. Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi. İstanbul: İz Yay., 2. Basım, 2008.
• Baba Tâhir-i Uryân. Dubeytî. haz. Sabah Kara. İstanbul: Nûbihar Yay., 2. Basım, 2010.
• Baba Tâhir-i Uryân. Kelimâtu’l-Kisâr. (Şerh-i Ahvâl-i Âsâr û Dûbeytîhâ-yi Bâbâ Tâhir-i ‘Uryân içinde). haz. Cevâd Maksûd. Tahran: İntişârât-i Encuman-i Âsâr-i Millî, 1354 (hş.).
• Bakış, Rıza. Hallâc’a Göre Varlık ve Dînî Tecrübe. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Buhari, Muhammed b. İsmâil Ebu Abdullah el-Cûfi. Sahîh-i Buhârî. çev. Abdullah Fevzi Kocaer. İstanbul: İmaj Yay., 2004.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay., 7. Basım, 2010.
• Cevizci, Ahmet. İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bursa: Asa Yay., 3. Basım, 2001.
• Çüçen, Abdulkadir vd. Varlık Felsefesi. Bursa: Ezgi Kitapevi, 2009.
• Çift, Salih. “Vâsıtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/544-545. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Demirli, Ekrem. “Vahdet-i Vücûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/431-435. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Diyanet Vakfı Meali. Erişim 21 Ocak 2022. https://www.kuranmeali.com.
• Doru, M. Nesim. Melayê Cızîrî, Felsefî ve Tasavvûfî Görüşleri. İstanbul: Nubihar Yay., 2. Baskı, 2016.
• Durusoy, Ali. “Vahdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/430-431. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Erdem, Hüsameddin. İlkçağ Felsefesi Tarihi. Konya: Hü-er Yay., 5. Basım, 2010.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İfav Yay., 6. Baskı, 2001.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî. haz. Mustafa Kara. İstanbul: İnsan Yay., 2. Basım, 2008.
• Fârâbî. el-Medînetü’l-Fâzıla. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Divan Kitap, 2011.
• Ferîduddîn Attâr. Tezkiretü'l Evliya. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Yay., 2005.
• Hallâc-ı Mansûr. Divan-ı Hiç. çev. Cavit Mukaddes. İstanbul: Sub Yay., 2008.
• Hallâc-ı Mansûr. Kitab’üt-Tavâsîn. haz. Yaşar Nuri Öztürk. İstanbul: Fatih Yay., 1. Basım, 1976.
• İbn Sînâ, Dânişnâme-i ‘Alâî: İlâhiyyât. haz. Muhammed Mu‘în. Hemedân: Dânişgâh-i Bû Alî Sînâ, 1383/2004.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yay., 2005.
• İbn Sînâ. en-Necât fî’l-Mantık ve’l-İlâhiyyâ. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Daru'l-Cîl, 1992. İbn Sînâ. eş-Şifâ:el-İlâhiyyât/The Metaphysics of the Healing, a Parallel English-Arabic Text,. trans.,intr., and annot. M.Marmura. Utah: Brigham Young University Press, 2005.
• İbnü’l-Arabi. Fusûsu’l-Hikem. thk. Ebu’l-A’lâ Afîfî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, ty.
• İbnü’l-Arabî. Fütuhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yay., 2007.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Merlan, Philip. “Plotinus”. Ancyclopedia of Philosophy. 7/631-641. USA: 2006.
• Plotinus. The Ennead. trans. Stephen MacKenna. London: Faber and Faber Limited, 1962.
• Türker, Ömer. İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu. İstanbul: İsam Yay., 2010.
• Kaya, Mahmut. “Sudûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/467-468. İstanbul: TDV Yay., 2009.
• Kaya, Mahmut. “Vücûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/139-140. İstanbul: TDV Yay., 2013.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Batı Tefekkürü ve İslam Tasavvufu. İstanbul: Büyük Doğu Yay., 1996.
• Kuşeyri. Tasavvufun İlkeleri/Risâle. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1978.
• Kurtoğlu, Zerrin. Plotinos’un Aşk Kuramı. Bursa: Asa Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahih-i Müslim Muhtasarı. çev. Hanifi Akın. İstanbul: Polen Yay., 2008.
• Karaman, Hayrettin. vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay., 28. Basım, 2017.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: İş Bankası Yay., 2017.
• Platon. Timaios. çev. Erol Güney-Lütfü Ay. İstanbul: Sosyal Yay., 2001.
• Plotinus. Dokuzluklar/Enneades V. çev. Zeki Özcan. Ankara: Birleşik Yay., 2011.
• Plotinus. The Ennead. trans. Stephen MacKenna. London: Faber and Faber Limited, 1962.
• Recebzâde, Şehrâm. Terânehâ-yê Baba Tahir. Tahran: İntişârâtê Kadyânî, 8. Basım,1386 (hş.).
• Sehlegî, Muhammed b. Ali. en-Nûr min Kelimâti Ebî’t-Tayfûr, (Şatahatu’s-Sûfiyye içinde), nşr. Abdurrahman Bedevî. 51-187. Kuveyt: Vekâletu’l-Matbû‘ât, ty.
• Uludağ, Süleyman. “Bâyezîd-i Bistâmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm. 5/238-241. İstanbul: TDV Yay., 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Hallâc-ı Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/377-381. İstanbul: TDV Yay., 1997.
• Uludağ, Süleyman. İbn Arabî. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1. Basım, 1995.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay., 2. Basım, 2016.
• Walther, Kranz. Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar. çev. Suat Y. Baydur. İstanbul: Cinius-Sosyal Yay., 3. Basım, 2014.
• Yaşar, M. Yuşa. “Varlık”. Sistematik Kelam, ed. Ömer Aydın. 17-45. İstanbul: İşaret Yay., 2017.
• Yavuzer, Mehmet Nur. Baba Tâhir di Wêjeya Kurdî de/Kürt Edebiyatı’nda Baba Tâhir. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2016.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyd Köksal. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2021.
• Yesribî, Yahya. Felsefe-i Meşşâi. Kum: Bûstân-i Kitâb, 1392 (hş.).
• Yıldırım, Kadri. Baba Tâhirê Uryân Hayatı, Görüşleri, Divanı. İstanbul: Avesta Yay., 2013.
• Yazıcı, Tahsin. “Baba Tâhir-i Uryân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/370-371. İstanbul: TDV Yay., 1991.
• Yılmaz, Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Yay., 29. Basım, 2019.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yay., 2. Baskı, 2017.
• Yüksel, Emrullah. Sistematik Kelam. İstanbul: İz Yay., 2. Basım, 2011.