İSLÂM HUKUKUNDA “HEZL” KAVRAMI VE TÜRK HUKUKUNDAKİ GÖRÜNÜMÜ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 123 - 141, 30.06.2022

Habibe İpek

Öz

Hukukî bir işlemin gerçekleşmesi için gerekli olan iki unsur irade ve beyandır. Nitekim bir kişinin iradesi ile beyanı arasında uyumun olması gerekir. Fakat bazı tasarrufları gerçekleştirirken kasıtlı ya da kasıtsız olarak irade ile iradeyi dışa vurma arasında bir çelişki olabilir. Bu durum fıkıhta hezl kavramı ile açıklanır. Hezl, boş laf veya latife yapan, sözün dinî hüküm ve netice terettüp etmesini kastetmeyen alaycının (müstehzinin) sözüne denir. İslâm hukukunda irade ve beyan arasındaki kasten uyumsuzluk hallerinden biri olarak hezl kavramı değerlendirilirken Türk hukukunda latife, zihni kayıt ve muvazaa kavramları ile değerlendirilir. Biz de bu çalışmamızda İslâm hukukunda ki hezl kavramı ve bu kavramın Türk hukukundaki görünümünün değerlendirmesini yapacağız.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Hezl, Türk Hukuku, Şaka, İrade, Beyan

Kaynakça

• Akıncı, Şahin. Borçlar Hukuk Bilgisi. Konya: Sayram Yayınları, 2011.
• Akıntürk, Turgut - Ateş Karaman, Derya. Borçlar Hukuku: Genel Hükümler - Özel Borç İlişkileri. İstanbul: Beta Basım Yayınları, 2020.
• Ali Haydar Efendi (Büyük). Usûl-i Fıkıh Dersleri. nşr, Mümin Çevik vd. İstanbul: Meral Yayınları, ts.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku. Ankara: Turhan Kitapevi, 2002.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade Beyanı”. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “Hezl”. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/306-311. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜİF Yayınları, 11. Baskı, 2014.
• Bilgili, Fatih - Demirkapı, Ertan. Borçlar Hukuku. Bursa: Dora Yayınevi, 2017.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Dönmez, İbrahim Kafi. Fıkıh ve Fıkıh Tarihi İncelemeleri. Ankara: İsam Yayınları, 2015.
• Duran, Ahmet. İslâm Hukukunda İkrar ve Hükmü. İstanbul: Ant Yayınları, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Kahire: Dâru’l-İbni’l-Cevzi, 1432/2011.
• Ekinci, Ekrem Buğra - Şimşirgil, Ahmet. Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2008.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2021.
• Esener, Turhan. Borçlar Hukuku I - Akitlerin Kuruluşu ve Geçerliliği. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1969.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka’l-Ebhur. 4 Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi 2013.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımeşkî. Reddü'l- Muhtar Ale'd-Dürrü'l Muhtar. 13 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınları, 1983.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el Hanbelî. İʿlâmü’l-Muvakkıʿîn an Rabbi’l- ʿÂlemîn. 7 Cilt. Beyrut: Dar’ul-Fikr, 1397/1977.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es- Sünen. thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1332/1918.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidayetü'l-Müctehid ve Nihayetü'l-Muktesid. thk: Abdulmecid Ta’me Halebî. 4 Cilt. Beyrut: Darü'l-Marife, 1997. İnan, Ali Naim. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.
• Kahveci, Nuri. İslâm Hukuku Açısından Nişanlılık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Karakaya, Hasan. Fıkıh Usulü. İstanbul: Beka Yayınları, 2013.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebu Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-Sanâi fî Tertîbi’şŞerâ’î. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-Arabî, 2. Baskı, 1974.
• Kayar, İsmail. Borçlar Hukuku: Genel Hükümler - Özel Borç İlişkileri. Ankara: Detay Yayınevi, 2013.
• Kayıhan, Şaban. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayınları, 2010.
• Kerimoğlu, Yusuf. Emanet ve Ehliyet. 2 Cilt. İstanbul: Ölçü Yayınları, 1985.
• Kocayusufpaşa - Hatemi – Serozan - Arpacı. Borçlar Hukuku Genel Bölüm- Borçlar Hukukuna Giriş Hukukî İşlem Sözleşme. 3 Cilt. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2010.
• Koç, Ekrem. Furu-ı Fıkıhta Usul-i Fıkhın Yeri Kâsânî Örneği. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.
• Muhammed Mustafa Şelebi. Ahkâmü’l-Üsre. Beyrut: y.y., 1397/1977.
• Muhammed Mustafa Şelebi. el-Medhal fi’t-Ta’rif bi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Darü’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1985.
• Merginânî, Burhânuddin Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr el-Fergânî. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Daru’l-Marife, 2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Kitâbu’lMecmû Şerhu’l- Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 23 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, ts.
• Oğuzman, M. Kemal - Öz, M. Turgut. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2021.
• Rağıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed. el- Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Çıra Yayınevi, 2012.
• Reisoğlu, Safa. Borçlar Hukuku. İstanbul: Beta Yayınevi, 2000.
• Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed. Mesâdirü’l-Hak fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: Menşuratü'l-Halebiyyi'l-Hukukiyye, 1998.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Edt. Mustafa Cevat Akşit. 31 Cilt. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2008.
• Şenyüz, Doğan. Borçlar Hukuku. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları, 2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el- Yemenî. Neylu’l-Evtâr Şerhu Munteka’l-Ahbâr. 6 Cilt. Mansûra: Dâru’l-Vefâ’, 2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Me’ânî elfâzi’l Minhâc. 4 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1377/1958.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâb. Sevre. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1998.
• Yıldırım, Abdülkerim. Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Monopol Yayınları, 2019.
• Zerkâ, Mustafa b. Ahmed b. Muhammed. Çağdaş Yaklaşımla İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Timaş Yayınları, 1993.
• Zerkâ, Mustafâ b. Ahmed b. Muhammed. el-Medhalü’l-Fıkhiyyu’l-Âmm. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, 1967-68.
• Zeydan, Abdülkerim. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1995.