Yûsuf b. Abdullah el-Gürânî ve Tasavvufî Görüşleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 11, 154 - 177, 31.12.2022

Ömer Akdoğan

Öz

XIV. yüzyılın son yarısında yaşamış âlim ve arif bir sûfî olan Yûsuf b. Abdullah el-Gürânî, Cüneyd-i Bağdâdî’nin tarîkatı unutulmaya yüz tutunca onu Mısır’da tekrar ihya eden zattır. Sühreverdiyye tarikatının büyük şeyhlerinden bir tanesi olup bu yolda birçok âlim, tasavvuf ehli ve öğrenci yetiştirmiştir. Başta Sühreverdiyye’nin Zeynüddin el-Hâfî’ye nisbet edilen Zeyniyye kolu olmak üzere birçok talî tarîkat kurucularının yetişmesinde ve manen yükselmesinde önemli rol oynamıştır. Tarikat içerisinde keşfedilmemiş böyle bir velûd şahsiyetin kaleme almış olduğu eseri bağlamında fikirlerinin tespit edilmesinin bir zaruret, ayrıca tasavvuf literatürüne kazandırmanın bir mesuliyet olduğu kanaati üzerine böyle bir çalışma yapmaya karar verdik. Zira bu gibi zatların fikirleri eskiden olduğu gibi günümüzde de ilim ehlinin yolunu aydınlatmaya devam etmektedir.
Çalışmamıza müellifin Beyânu esrâri’t-tâlibîn fî’t-tasavvuf adlı eseri kaynaklık etmektedir. Müellifin söz konusu bu eserdeki görüşlerine yer vermenin yanı sıra eserde kullandığı dili, eserin muhtevası ve ana fikri de çalışmamızda zikredilecektir.
Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Sühreverdiyye, Mısır, Gürânî, Cüneyd.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sühreverdiyye, Mısır, Gürânî, Cüneyd

Kaynakça

• Atabekî, Cemâluddîn Yûsuf b. Tagrıberdî. en-Nucumu’z-Zâhire fî Mulûk’ı Mısr ve Kahire. 11 Cilt. Mısır: Daru’l-Kutub, ts.
• Bağdadî, İsmail Paşa. Hediyetu’l Arifin Esmâu’l-Müellifin ve Asâru’l-Musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Mektebetu’l-İslamiyye, 1955.
• Bozkurt, Nebi. “Mezarlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/519-522. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Kitabu’t-ta’rifât, (Thk. Abdulmun’im Hafnî) Kahire, ts.
• Göktaş, Vahit. Hicri IV. Asır Buhârâ’da Tasavvuf Kelâbâzi Örneği, İstanbul: Meydan Yayınları, 2008.
• Gürânî, Ebu’l Mehâsin, Cemâluddîn Yûsuf b. Abdullah. Bediu’l-İntikaşi fî Şerhi’l Kavâfî’s-Selâsî. Ankara: Milli Kütüphane, Arşiv No: 55 Hk 48/3.
• Gürânî, Ebü’l Mehâsin, Cemâluddîn Yûsuf b. Abdullah. Beyânu esrâri’t-tâlibîn fi’t-tasavvuf, Akhisar Zeynelzade Kitaplığı, S. 1519.
• Gürânî, Ebü’l Mehâsin, Cemâluddîn Yûsuf b. Abdullah. Risâletu reyhântu’l-kulûb fî’t-tevassuli ile’l- mahbûb. Ankara: Milli Kütüphane, Arşiv No: 55 Hk 48/3. İbn Manzur, Ebu’l Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim. Lisanu’l Arab. 27 Cilt. Beyrut: ts.
• İbnü’l-Mulakkın el-Mısrî, Siraceddin Ebî Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. Tabakâtu’l Evliyâ. Beyrut: Daru’l Marife, 1986. İmam Malik. Muvatta. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1971.
• Kaplan, Raşid. Yusuf B. Abdullah el-Gürânî’nin (D. ?-v. 1367) “Beyânu Esrâri’t-Tâlibîn Fi’t-Tasavvuf” adlı eserinin tahkik ve tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kara, Mustafa. Dervişin Hayatı Sûfînin Kelâmı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Kâşânî, Abdurrezzak. Tasavvuf Sözlüğü, (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-Müellifin, 13 Cilt. Beyrut: Daru İhya-i’t-Turasi’l-Arabiyye, ts.
• Kur’ân Yolu. Erişim 22 Nisan 2022 https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. Kuşeyrî Risalesi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 2009.
• Mansur, Ali Nasıf el Hüseynî. et-Tacu'l- camiu' li'l-usûl fî ehadisi'r-resul. 2 Cilt. Midyat: el-Mektebetu'l- İslamiyye, ts.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. el- Câmiu’s-Sahîh, (2. Baskı), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992, I-III. Öngören, Reşat. “Sühreverdiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/45. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öngören, Reşat. “Zeyniyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44/367. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Suyûtî, Celâleddîn Ebu'l-Fazl Abdurrahmân bin Kemâleddin Ebî Bekr b. Muhammed. Husnu’l- Muhâdara. 1 Cilt. Beyrut: Daru İhya-i’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Şa’rânî, Abdulvehhab b. Ali el-Ensârî. Tabakâtu’l Kubrâ. 2 Cilt. Kahire: Daru’l- Fikr, 1954.
• Yaşaroğlu, M. Kemâl. “Molla Gürânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/248-250. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Yiğit, İsmail. “Ayni'yi Yetiştiren Memlükler Dönemi İlmi Hareketine Genel Bir Bakış” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1994).
• Yiğit, İsmail. “Memlükler”. TDV İslam Ansiklopedisi. 19/88-89. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.