Timurlu Döneminde Kültür ve Sanat: Seçilmiş Münşeʾât Metinlerinin Bir Analizi

Yıl 2025, Sayı: 4, 105 - 110, 21.11.2025

Ardeshir Modiri

Öz

Bu makale, Timur döneminin kültürel ve sanatsal boyutlarını, münşeʾât (resmî yazışmalar, fermanlar ve mektuplar derlemeleri) üzerinden ayrıntılı bir biçimde incelemektedir. Bu metinler genellikle siyasal ve idarî değerleri açısından ele alınmış olsa da, kültürel ve sosyal tarih açısından potansiyelleri büyük ölçüde göz ardı edilmiştir. Çalışma, üç önemli münşeʾât derlemesinin betimleyici ve tematik içerik analizine dayanmaktadır: H̱wāfī’nin Manshaʾ al-Inshāʾ adlı eseri, Şehab Münşî’nin Humāyūn Nāmehsi ve Abdollah Morvārid Kirmānī’nin Şerefnamehsi. Bu belgelerdeki yazarlar, âlimler, kahramanlar, ressamlar, müzisyenler ve zanaatkârlara yapılan atıflar belirlenmiş, sınıflandırılmış ve bağlamsal olarak değerlendirilmiştir.
Bulgular, hükümdarların ve vezirlerin sürekli olarak edebiyatı teşvik ettiği, âlimleri onurlandırdığı, loncaları kurumsallaştırdığı ve müzik ile görsel sanatları desteklediği canlı bir kültürel ortamı ortaya koymaktadır. Bu gözlemler, kültürel himayenin Timurî otoritenin meşrulaştırılmasındaki ideolojik önemini vurgulamakta; ayrıca Herat ve Semerkand’daki sanatsal yaşamı sürdüren kurumsal yapılara ışık tutmaktadır. Açık ve örtük kültürel göndermeleri sistematik biçimde ortaya çıkararak, bu araştırma Timurî çalışmalarının kapsamını genişletmekte ve belgelerin gündelik ve entelektüel yaşamın yeniden inşasında ne kadar değerli kaynaklar olabileceğini göstermektedir. Sonuç olarak makale, münşeʾâtın anlatı kronikleri ve maddî kanıtları tamamlayan, ancak yeterince kullanılmamış temel bir bakış açısı sunduğunu savunmakta ve böylece İslam kültür ve sosyal tarihi alanındaki genel tartışmalara katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Timurlular , Münşeʾât Belgeleri , Kültür ve Sanat Tarihi , Sosyal Tarih

Culture and Art in the Timurid Period: An Analysis of Selected Monshāʾāt Texts

Öz

This article investigates the cultural and artistic dimensions of the Timurid period through a close analysis of monshāʾāt—collections of official correspondence, decrees, and letters. While these texts have often been studied for their political and administrative value, their potential as sources for cultural and social history has been largely neglected. The study adopts a descriptive and thematic content analysis of three major monshāʾāt compilations: Khwāfī’s Manshaʾ al-Inshā,Shahab Munshī’s Humāyūn Nāmeh, and Abdollah Morvārid Kirmānī’s Sharafnameh. From these documents, references to authors, scholars, heroes, painters, musicians, and craftsmen were identified, categorized, and contextualized.
The findings reveal a vibrant cultural landscape in which rulers and ministers consistently promoted literature, honored scholars, institutionalized guilds, and supported music and the visual arts. These insights not only highlight the ideological significance of cultural patronage in legitimizing Timurid authority but also shed light on the institutional frameworks that sustained artistic life in Herat and Samarkand. By systematically extracting implicit and explicit cultural references, this research expands the scope of Timurid studies, demonstrating the value of documentary sources for reconstructing dimensions of everyday and intellectual life. The article ultimately argues that monshāʾāt provide a vital yet underutilized perspective that complements narrative chronicles and material evidence, thereby contributing to broader debates in Islamic cultural and social history.

Anahtar Kelimeler

Timurids , Monshāʾāt Documents , Cultural and Art History , Social History

Kaynakça

• Faroqhi, Suraiya. Artisans of Empire:Crafts and Craftspeople under the Ottomans. I. B. Tauris, 2009.
• Kavousi, Valiollah. The Sword and the Tanbur. Tehran: Matn Institute for Compilation, Translation, and Publication of Artistic Works, 2010.
• Khwāfī, Abū al-Qāsim Shihāb al-Dīn Aḥmad. Manshaʾ al-Inshāʾ. Edited by Rokn al-Dīn Ḥomāyounfarrokh. Tehran: National University Press, 1978.
• Manz, Beatric. Power, Politics and Religion in Timurid Iran. Cambridge University Press, 2007.
• Morvārid Kermānī, Shihāb al-Dīn. ʿAbdullāh. Manshaʾāt of ʿAbdullāh Morvārid (Sharafnameh). Edited by Asra al-Sadat Ahmadi. Tehran: Library, Museum, and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly, 2019.
• Munshī, Muḥammad ibn ʿAlī ibn Jamāl. Humāyūn Nāmeh. Edited by Rokn al-Dīn Ḥomāyounfarrokh. Tehran: National University Press, 1977.
• Safari Agh Qalā, ʿAlī. Codicology. Tehran: Miras-e Maktub Publications, 2011
• Subtelny, Maria. Timurid in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran. Leiden: Brill, 2007.