Kutsal Şehir Uğruna: Arsûf Meydan Muharebesi’nin III. Haçlı Seferi’ndeki Stratejik ve Tarihsel Önemi

Yıl 2025, Sayı: 4, 51 - 73, 21.11.2025

Mustafa Toka

https://doi.org/10.62425/ahbar.1788697

Öz

Arsûf Meydan Muharebesi, III. Haçlı Seferi (1189-1192) sırasında 7 Eylül 1191 tarihinde gerçekleşen ve seferin seyrini etkileyen önemli bir çarpışmadır. Bu savaş, Akkâ’nın düşüşünün ardından kendisiyle beraber yürüyüşe geçen kuvvetlere liderlik eden İngiltere Kralı I. Richard (1189-1199) ile Eyyûbî Devleti Sultanı Salâhaddîn’in (567-589/1171-1193) yönettiği Müslüman ordusu arasında meydana gelmiştir. Kral I. Richard, ordusuyla seferin asıl gayesi olan Kudüs’e ilerlerken Salâhaddîn İslâm topraklarını korumak için bu yürüyüşü durdurmak istiyordu. Her iki ordu, savaşın yaşanacağı mevkiye ulaşıncaya kadar birbirine paralel yollarda ilerlemiş; yürüyüş boyunca Eyyûbî Sultanı, yıpratıcı taciz saldırıları düzenleyip Haçlı kuvvetlerinin hatlarını bozarak onları açık alanda muharebeye zorlamıştı. Arsûf’a yaklaşıldıkça taraflar arasındaki çatışmalar artarak devam etmiş, potansiyel muharebe alanları sınırlı olduğundan belirli bir noktadan sonra çarpışmanın Arsûf’ta gerçekleşeceği belli olmuştu. Nihayet Arsûf Ormanı ile deniz arasındaki alanda meydana gelen savaş belirleyici bir askerî sonuç doğurmamış, ancak seferin stratejik dengelerini etkilemiştir. Haçlıların inanç ve motivasyonu artarken, Sultan Salâhaddîn’in Kudüs’e yönelik müdafaa planını yeniden şekillendirmişti. Bu çalışma, III. Haçlı Seferi’nin en kritik noktalarından biri olan Arsûf Meydan Muharebesi’ni; gelişim süreci, tarafların askerî kuvvetleri, uygulanan stratejiler ve çarpışmanın neticeleri bağlamında, ana kaynaklar ve modern araştırmalar ışığında ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

III. Haçlı Seferi , Salâhaddîn , I. Richard , Arsûf , Kudüs

For the Holy City: The Strategic and Historical Significance in the Third Crusade of the Battle of Arsūf

Öz

The Battle of Arsūf, which took place on 7 September 1191 during the Third Crusade (1189-1192), was a significant conflict that influenced the course of the campaign. This battle took place between the forces led by King Richard I of England (1189-1199), who following the fall of Acre, was marching with his troops, and the Muslim army commanded by Sultan Salāh ad-Dīn of the Ayyūbīd State (567-589/1171-1193). While King Richard I, with his army advanced toward Jerusalem, the ultimate target of the crusade, Salāh ad-Dīn wanted to stop this march to protect the Islāmic lands. Until reaching the location where the battle would take place, both armies advanced along parallel routes; throughout the march, the Ayyūbīd Sultan launched wearing harassment attacks aimed at disrupting the Crusader lines and forcing them into battle in open terrain. As they drew closer to Arsūf, clashes between the two sides intensified, since potential battlefields were limited, it after a certain point became clear that the conflict would occur at Arsūf. Ultimately, the battle that occurred in the area between the Arsūf Forest and the sea did not produce a decisive military outcome, but it did affect the strategic balances of the campaign. While the Crusaders faith and motivation increased, it reshaped Sultan Salāh ad-Dīn’s defence plan for Jerusalem. This study addresses the Battle of Arsūf one of the most critical moments of the Third Crusade in the context of its development, the military forces of both sides, the strategies employed, and the outcomes of the clash, in the light of primary sources and modern research.

Anahtar Kelimeler

Third Crusade , Salāh ad-Dīn , Richard I , Arsūf , Jerusalem

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. Çev. Ömer Rıza Doğrul. C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Altan, Ebru. Antakya Haçlı Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri 1098–1112. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2023.
• Altan, Ebru. İkici Haçlı Seferi (1147–1148). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Altan, Ebru. “Haçlı Devletlerinde (Outremer) Kullanılan Unvanlara Dair.” İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi 71 (Ağustos 2020): 67–81.
• Altan, Ebru. “Haçlılar’a Karşı Mücadelenin Önde Gelen Liderlerinden Nûreddin Mahmud b. Zengî (1147–1174).” Geçmişten Günümüze Türkistan Tarihinin Bilinmeyenleri: Tarih Bilincine Adanan Bir Ömür Prof. Dr. Abdülkadir Donuk Armağanı, ed. Muallâ Uydu Yücel vd., 225–44. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
• Altan, Ebru. “Haçlı Ordularının Anadolu’da Selçuklu Topraklarına Son Girişi: İmparator Friedrich Barbarossa’nın Haçlı Seferi (1189–1190).” Tarih Dergisi 68 (2018/2): 15–30.
• Altan, Ebru. “Kılıçarslan’ın Feodal Taksim Uygulaması, III. Haçlı Seferi ve Ölümü (1177–1192).” Türkiye Selçuklu Sultanları Külliyatı, C. 4, ed. Mehmet Ali Hacıgökmen vd., 107–45. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2023.
• Altan, Ebru. “Templier ve Hospitalier Şövalye Tarikatlarının Kuruluşu.” Belleten 66, sy. 245 (Nisan 2002): 87–93.
• Ambroise. The Crusade of Richard Lion-Heart. Çev. Merton Jerome Hubert–John L. La Monte. New York: Columbia University Press, 1941.
• Archer, T. A. The Crusade of Richard I, 1189–1192. Selected and Arranged by T. A. Archer. New York: G. P. Putnam’s Sons, 1889.
• Archer, T. A., ve Charles L. Kingsford. The Crusades: The Story of the Latin Kingdom of Jerusalem. New York: G. P. Putnam, 1894.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. Çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ayalon, David. Memlûk Ordusunun Yapısı Üzerine Araştırmalar I–II–III. Çev. Abdullah Mesut Ağır. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlûkler (1250–1517). İstanbul: İSAM, 2015.
• Barber, Malcolm. Haçlı Devletleri Tarihi. Çev. Doğan Mert Demir. İstanbul: Kronik Kitap, 2021.
• Barber, Malcolm. The Crusader States. New Haven–London: Yale University Press, 2012.
• Bezer, Gülay Öğün. “Zengî, İmâdüddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 44: 268–72. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Çeken, Muhittin. Tapınak Şövalyeleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Demirci, Mustafa. “İktâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22: 43–47. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Demirkent, Işın. Haçlı Seferleri. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1997.
• Demirkent, Işın. Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098–1118). C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.
• Demirkent, Işın. Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118–1146). C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Demirkent, Işın. “Haçlı Seferleri Düşüncesinin Doğuşu ve Hedefleri.” Tarih Dergisi 35 (Temmuz 1994): 65–78.
• Demirkent, Işın. “Hıttîn Zaferi ve Kudüs’ün Müslümanlarca Fethinin Batı’daki Aksisleri.” Belleten 52, sy. 205 (Aralık 1988): 1547–56.
• Demirkent, Işın. “Haçlılar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14: 525–46. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Demirkent, Işın. “Urfa Haçlı Kontluğu Tarihine Bir Bakış (1098–1146).” Belleten 53, sy. 206 (Nisan 1989): 167–74.
• Dudu Kuşçu, Ayşe. Eyyûbî Devleti Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Dudu Kuşçu, Ayşe. “Eyyûbîler’de Ordu ve Askerî Teşkîlat.” Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi 11 (Şubat 2008): 63–107.
• Ebbe Şâme el-Makdisî. Kitâbü’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. Thk. İbrâhim ez-Zeybek. C. 2, 4. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Eddé, Anne-Marie. Saladin. Çev. Jane Marie Todd. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press, 2011.
• Ehrlich, Michael. “The Battle of Arsur: A Short-Lived Victory.” Journal of Medieval Military History 12 (ed. Clifford J. Rogers vd.): 109–18. Woodbridge: Boydell Press, 2014.
• Eickhoff, Ekkehard. “Friedrich Barbarossa Anadolu’da, Sibilia Kalesi ve İmparatorun Ölümü.” VII. Türk Tarih Kongresi (25–29 Eylül 1970). Çev. G. Oransay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1972.
• Elisséeff, Nikita. Nūr ad-Dīn: Un Grand Prince Musulman de Syrie au Temps des Croisades. C. 1–3. Damas: Institut Français de Damas, 1967.
• Ernoul. Ernoul Kroniği. Çev. Ahmet Deniz Altunbaş. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Evans, Mark L. “Battle of Arsûf: Climactic Clash of Cross and Crescent.” Military History 18 (Ağustos 2001): 34–41.
• Gibb, H. A. R. “Selahaddin’in Orduları.” İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, çev. Kadir Durak–Atilla Özkök, Hayrettin Yücesoy–Kenan Dönmez, 89–106. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Gölgesiz Karaca, Sevtap. Kudüs Haçlı Krallığı Siyasi Tarihi 1099–1187. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022.
• Güler, Ali Zerduş. “III. Haçlı Seferi.” Yüksek Lisans Tezi, Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2018.
• Heath, İan. Armies and Enemies of the Crusades 1096–1291. England: Wargames Research Group, 1978.
• Heath, İan. A Wargamer’s Guide to the Crusaders. Cambridge: P. Stephens, 1980.
• Hüseyin, Muhsin Muhammed. el-Ceyşü’l-Eyyûbî fî ahdi Selahaddin. Erbil: Naras Baskı ve Yayınevi, 2002.
• İbn Şeddâd. en-Nevâdirü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye. Yay. Cemâleddin eş-Şeyyal. Kahire: Mektebü’l-Hanci, 1964–1994.
• İbnü’l-Esîr. İslâm Tarihi: el-Kâmil fî’t-Târîh Tercümesi. Çev. Abdülkerim Özaydın, Ahmet Ağırakça vd. C. 12. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• İmâdüddin el-İsfahânî. el-Fethu’l-kussî fî’l-fethi’l-kudsî. Yay. Muhammed Mahmûd Subh. Kahire: Dârü’l-Kavmiyye, 1965.
• Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi. Çev. Helen J. Nicholson. Aldershot: Ashgate Publishing, 1997. İpek, Hüseyin. III. Haçlı Seferi. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2022.
• Johnson, E. N. “The Crusades of Frederick Barbarossa and Henry VI.” A History of the Crusades, ed. K. M. Setton vd., 2: 87–122. London: The University of Wisconsin Press, 1969.
• Kızıltoprak, Süleyman. “Memlûk Sistemi.” Türkler Ansiklopedisi, ed. Hasan Celâl Güzel vd., C. 5: 610–38. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Kızıltoprak, Süleyman. “Memlük.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 29: 87–90. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kök, Bahattin. Nureddin Mahmud Bin Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Kök, Bahattin. “Nûreddin Zengî, Mahmud.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 33: 259–62. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Kopraman, Kâzım Yaşar. Mısır Memlûkleri Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Kopraman, Kâzım Yaşar. “Memlükler.” Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi C. 6: 55–79. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Kopraman, Kâzım Yaşar. “Mısır Memlûkleri (1250–1517).” Türkler Ansiklopedisi, ed. Hasan Celâl Güzel vd., C. 5: 166–216. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Korunur, Harun. Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi Işığında III. Haçlı Seferi (1189–1192). İstanbul: Kitabevi, 2019.
• Lane-Poole, Stanley. Selahaddin. Çev. Nice Damar. İstanbul: Avesta Basın Yayın, 2012.
• Lev, Yaacov. Saladin in Egypt. Leiden–Boston–Köln: Brill, 1999.
• Lyons, M. C., ve D. E. P. Jackson. Selahaddin Kutsal Savaşın Politikaları. Çev. Zehra Savan. İstanbul: Pınar Yayınları, 2006.
• Maalouf, Amin. Arapların Gözünden Haçlı Seferleri. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Telos Yayıncılık, 1998.
• el-Makrîzî. es-Sülûk li-ma‘rifet-i Düveli’l-Mülûk. Yay. Muhammed Mustafa Ziyâde. C. 1. Kahire: Kahire Üniversitesi Yayınları, 1956.
• Man, John. Selahaddin Eyyubi. Çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Mayer, Hans Eberhard. The Crusades. Çev. John Gillingham. London: Oxford University Press, 1972.
• Murray, Alan V., ed. “Order of the Hospital.” The Crusades: An Encyclopedia 2: 598–605. California: ABC-Clio, 2006.
• Nicholson, Helen, ve David Nicolle. God’s Warriors: Crusaders, Saracens and the Battle for Jerusalem. Oxford: Osprey Publishing, 2005.
• Nicolle, David. Hattin 1187 Saladin’s Greatest Victory. London: Osprey Publishing, 1993.
• Nicolle, David. Üçüncü Haçlı Seferi 1191: Aslan Yürekli Richard, Selâhaddin Eyyûbî ve Kudüs İçin Mücadele. Çev. L. Ece Sakar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Oman, Sir Charles. A History of the Art of War. London: Cornell University Press, 1898.
• Painter, Sidney. “The Third Crusade: Richard the Lion-hearted and Philip Augustus.” A History of the Crusades, ed. K. M. Setton vd., 2: 45–86. London: The University of Wisconsin Press, 1969.
• Phillips, Jonathan P. The Crusades 1095–1197. London: Longman, 2002.
• Rabie, Hassanein Mohamad. The Financial of Egypt, A.H. 564–741/A.D. 1169–1341. London: Oxford University Press, 1968.
• Richard, Jean. The Crusades c. 1071–c.1291. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
• Riley-Smith, Jonathan. The Crusades: A History. New Haven–London: Yale University Press, 2005.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. C. 2–3. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2008.
• Sallâbî, Ali Muhammed. Eyyübi Devleti Selahaddin Eyyübi ve Kudüs’ün Yeniden Fethi. Çev. Şerafettin Aslan. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016.
• Şeşen, Ramazan. Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti (Hicrî 569–589/Miladî 1174–1193). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1983.
• Şeşen, Ramazan. Salâhaddîn Eyyûbî ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Şeşen, Ramazan. Salâhaddîn Eyyûbî ve Devri. İstanbul: İSAR, 2000.
• Şeşen, Ramazan. İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Şeşen, Ramazan. “Dâviyye ve İsbitâriyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9: 19–21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Şeşen, Ramazan. “Hıttin’de Salâhaddîn’in Ordusu.” Belleten 54, sy. 209 (Nisan 1990): 427–34.
• Şeşen, Ramazan. “Selâhaddîn-i Eyyûbî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 36: 337–40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Tibble, Steve. The Crusades Armies 1099–1187. New Haven–London: Yale University Press, 2018.
• Turan, Osman. “Iktâ.” İslâm Ansiklopedisi 5/2: 949–52. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1993.
• Tyerman, Christopher. God’s War: A New History of the Crusades. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press, 2006.
• Usta, Aydın. Haçlı Seferlerinde Kuşatma. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2015.
• Yıldız, Hakkı Dursun. İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2019.