ODYOLOJiDE KULLANILAN ÜÇ HECELİ SÖZCÜKLERİN TÜRKÇENİN BÜYÜK VE KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 3, 51 - 59, 30.12.2020

Özlem Tepekıran Seda Akar Burak Öztürk , Gurbet İpek Şahin Kamişli Güven Mengü , Yusuf Kemal Kemaloğlu

Öz

İşitsel yetersizlikten etkilenen bireylerde; konuşmanın anlaşılması en kolay etkilenen ve gündelik hayatı en çok etkileyen işlevsel kayıptır. Bu bağlamda işitsel değerlendirmede konuşma bir ses uyaranı olarak kullanılmakta ve hem işitme eşiklerinin belirlenmesinde hem de eşik üstü değerlendirmelerde kullanılmaktadır. Bu bağlamda yalnızca sesbirimleri kullanılabildiği gibi tek ve çok heceli sözcükler ve cümlelerden de yararlanılmaktadır. Konuşma seslerinin, özellikle sözcük ve cümlelerden oluşanların denekler tarafından anlaşılabilmesi için, genel bilinirliği yüksek örneklerden seçilmesi ve dilin genel parça ve parçalarüstü yapısına uygun olması gerekir. Ülkemizde odyolojide konuşma testlerinde kullanılagelen sözcük ve cümle listeleri ve metinleri dilbilimsel
yönden inceleyen çok az çalışma vardır. Biz bu çalışmada ülkemizde “speech reception threshold (SRT)” (Konuşmayı Anlama Eşiği) testinde kullanılan üç ayrı üç heceli sözcük listesini (Hacettepe, Marmara ve Güven listeleri) ÇağdaşTürkiye Türkçesinin en önemli özelliklerinden olan büyük ve küçük ünlü uyumu yönünden inceledik. Sonuçlar, listelerde yer alan toplam 249 ayrı sözcüğün % 67,87’sinin her iki ünlü uyumuna da uyduğunu ve listeler arasında ünlü uyumuna uymama oranlarının kayda değer farklılık göstermediğini ortaya koymuştur. Bu çalışmanın sonuçları, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyan ve uymayan sözcüklerin farklı tip ve derecede işitme kaybı olan bireylerde farklılık gösterip göstermediğinin test edilmesinde kullanılacak olup bu bilgi, ayrıca, gelecekte odyoloji testlerinde kullanılmak üzere hazırlanacak yeni konuşma listelerinin hazırlanmasına da ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük ünlü uyumu, Küçük ünlü uyumu, Konuşmayı anlama eşiği, Odyoloji

Kaynakça

• - AKSAN Yeşim, AKSAN Mustafa, KOLTUKSUZ Ahmet, SEZER Taner, MERSİNLİ Ümit, DEMİRHAN Umut, vd. (2012), Construction of the Turkish National Corpus (TNC). LREC; 3223-7.
• - AKŞİT Mehmet. (1994), Konuşmayı Ayırt Etme Testi için İzofonik Tek Heceli Kelime Listelerinin. Oluşturulması [Bilim Uzmanlığı Tezi], İstanbul: Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi; 46.
• - AKŞİT, Ataş Mehmet (2019), Tanısal Testler: Ses. A. Akşit içinde, Temel Odyolojik Testler; Ankara: Hipokrat Yayınevi; s.13.
• - BAŞ, Bayram (2006), 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma, (Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara. s. 157-274.
• - BELGİN, Erol (2017), Konuşma Odyometrisi. E. Belgin, & S. Şahlı içinde, Temel Odyoloji Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri; s. 107-112.
• - CEVANŞİR, Behbud Han (1967), Konuşma odiometrisi kelime ve sayı testleri. İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası Monografi Serisi; 41:1-75.
• - CURA, Orhan (1967), Türkçe Fonetik Test. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayın no: 67. İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası; s. 39.
• - ÇEKİÇ, Şule; SENNAROĞLU, Gonca (2008), The Turkish Hearing in Noise Test, International Journal of Audiology; 47:6, 366-368: DOI: 10.1080/14992020802056027.
• - DEMİRCAN, Ömer (1979), Türkiye Türkçesinin Ses Düzeni, Türkiye Türkçesinde Sesler. Ankara: TDK Yayınları; s. 47.
• - DUYAR, Tugay Rıfat (2019), Türkçe tek heceli sözcük vurgusunun akustik özelliklerinin belirlenmesi. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2-56.
• - DUYAR, Tugay Rıfat; MENGÜ, Güven; BAYRAMOĞLU İsmet; KEMALOĞLU Yusuf Kemal (2019), Türkçenin bürün özelliklerinin bilim ve teknoloji açısından önemi. Gazi Türkiyat, Güz 2019/25: 45-55, DOI: 10.34189/gtd.25.003
• - EPSTEIN, Aubrey; GIOLAS, Thomas G.; OWENS, Elmer (1968), Familiarity and intelligibility of monosyllabic word lists. Journal of Speech and Hearing Research, 11(2), 435-438. - FLETCHER, Harvey; STEINBERG, John. Full name? (1929), Articulation Testing Methods. Bell Sys Tech J, 8:806-54.
• - GİRGİN, Cem; KEMALOĞLU, Yusuf Kemal (2017), Bölüm-3 İşitme Yetersizliği Olan Çocuklara Yönelik Eğitim ortamları ve Eğitimlerinde Kullanılan İletişim Yaklaşımları. In: Gürgör H, Şafak P (eds) İşitme ve Görme Yetersizliği, Pagem Akademi, Ankara, s: 69-98.
• - GÜNHAN, Övünç (1974), Vokal Odiyometride Türkçe İki Heceli Kelime Listeleri. Tıp Fakültesi Mecmuası;13: 14.
• - HIRSH, Ira. J.; DAVIS, Hallowell; SILVERMAN, S. Richard; REYNOLDS, Elizabeth G.; ELDERT, Elizabeth; BENSON, Robert W. (1952), Development of materials for speech audiometry. Journal of speech and hearing disorders, 17(3), 321-337.
• - HOOD, J.; POOLE, J. (1980), Influence of the speaker and other factors affecting speech intelligibility. Audiology, 19:434-455.
• - HUDGINS, C.V.; HAWKINS, J.E (1947), The development of recorded auditory tests for measuring hearing loss for speech. Laryngoscope; 57:57-89.
• - KAMIŞLI, Gurbet Şahin; MENGÜ, Güven; BAYRAMOĞLU, İsmet; KEMALOĞLU, Yusuf Kemal (2015), Konuşma odyometrisi ve çocuklar için kelime listeleri geliştirilmesi üzerine bir derleme. Turkiye Klinikleri Ear Nose and Throat-Special Topics, 8(2), 13-25.
• - KARADAĞ, Özay (2005), İlköğretim 1. kademe (1-5.) sınıf öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. Gazi Üniversitesi:Ankara; 63.
• - KEMALOĞLU, Yusuf Kemal (2008), Konuşamayan işitme engellilerin (sağırların) tarihi. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci, 4, 15.
• - KEMALOĞLU, Yusuf Kemal (2013), Gürültüye bağlı işitme kayıpları ve akustik travma. Turkiye Klinikleri J ENT-Special Topics, 6(1).
• - KEMALOĞLU, Yusuf Kemal (2017/1), Bölüm 1- İşitme Yetersizliği: Tanım ve Sınıflandırma. In: Gürgör H, Şafak P (eds) İşitme ve Görme Yetersizliği, Pagem Akademi, Ankara, s: 2-32.
• - KEMALOĞLU, Yusuf Kemal; ŞAHİN KAMIŞLI, Gurbet; MENGÜ, Güven (2017/2), Phonemic analysis of Turkish monosyllabic word lists used for speech discrimination (word recognition) tests. The Turkish Journal of Ear Nose and Throat, 27(4), 198-207.
• - KEMALOĞLU,Yusuf Kemal; MENGÜ, Güven; GÖKDOĞAN Çağıl; TÜRKCAN, Alper Kutalmış. (Baskıda), A Method to Find out Perceptional Sound Composition of the Vowels in the Contemporary Turkey Turkish. Gazi Medical Journal.
• - KERR, A.G.; SMYTH, G.D.L. (1972), Routine Speech Discrimination Tests. The Journal of Laryngology&Otology, 86:33-41.
• - KILINÇARSLAN, Sevilay (1986), Türk Dili için Geliştirilmiş Fonetik Dengeli Tek Heceli Kelime. Listelerinin Standardizasyonu [Yüksek Lisans Tezi], Ankara: Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi; 10-12.
• - KILIÇ, Mehmet Akif (2010), Evaluation of the patient with voice problem by objective and subjective methods. Curr Pract ORL, 6, 257-265.
• - LING, Daniel (1989), Foundations of spoken language for the hearing-impaired child. Washington DC: Alexander Graham Bell Association for the Deaf. S. 64-75.
• - McARDLE, Rachel; HNATH-CHISOLM, Theresa (2009), Speech Audiometry. J. Katz içinde, Handbook of Clinical Audiology (s. 64-76). Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins.
• - MENGÜ, Güven; KEMALOĞLU, Yusuf Kemal; GÖKDOĞAN Çağıl; ALTUNEL Fatih (2019), Ses ve Konuşmanın Zaman, Frekans ve Şiddet Değişkenlerinden Faydalanarak Üç Boyutlu Görsel (Ses Heykeli, “Seykel”) Haline Getirilmesi İçin Bir Yazılım Geliştirilmesi: Üç Boyutlu Ses konuşma Analiz Programı (3BKAP). In: Dilbilimde Güncel Tartışmalar (ed. Kamil İşeri), Dilbilim Derneği Yayınları, Ankara, s: 13-25.
• - MUNGAN, Serpil (2010), Yetişkinler için Türkçe tek heceli konuşmayı tanıma testinin geliştirilmesi. [Yüksek Lisans Tezi], Ankara: Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi; 63-65.
• - MUTLU, Ayşe (2014), Kekemelik şiddetini değerlendirme aracının (stutterıng severity instrument–4) 6-16 yaş okul çağı çocuklarda Türkçe uyarlaması. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. s: 81-89.
• - OWENS, Elmer (1961), Intelligibility of words varying in familiarity. Journal of Speech and Hearing, 4 (2): 113-120.
• - ÖRÜCÜ, Feriştah (2009), Turkish Language Characteristics and Author Identification. Izmir, Dokuz Eylul University, Master of Science;1-73.
• - ÖZCEBE, Esra; AYDINLI, Fatma Esen; TIĞRAK, Tuğçe Karahan; İNCEBAY, Önal; YILMAZ, Taner (2019), Reliability and validity of the Turkish version of the consensus auditory-perceptual evaluation of voice (CAPE-V). Journal of voice, 33(3), 382-e1.
• - ÖZSOY, Sumru (2004), Türkçenin Yapısı - I, Sesbilim. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. s. 115-116.
• - Özür oranları cetveli. (2010) TC Sağlık Bakanlığı, Sağlık Mevzuatı, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik, EK-2. 16.12.2010. www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/12/20101216-M1-1-2.doc
• - STACH, Brad (2010), Clinical Audiology: An Introduction. London: Singular Publishing Group Inc 229-248 .
• - ŞAHİN KAMİŞLİ, Gurbet (2015), Okul çağı çocuklarda (7-12 yaş) konuşmayı ayırt etme testi için tek heceli kelime listesinin geliştirilmesi; yüksek lisans tezi; Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, s. 47-50, 47-87.
• - TAN, Orhan (1966), Türkçe Vokal odiyometri metod ve materyalleri, [Doçentlik Tezi]. Ankara.
• - TDK (2020/1), Büyük Ünlü Uyumu. T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu: http://tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/buyuk-unlu-uyumu/ (Erişim Tarihi: 12.02.2020) adresinden alındı.
• - TDK (2020/2), Küçük Ünlü Uyumu. T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu: http://tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/kucuk-unlu-uyumu/ ( Erişim Tarihi: 12.02.2020) adresinden alındı.
• - UYGUN, Melek Nur; AYDINLI, Fatma Esen; AKSOY, Songül; ÖZCEBE, Esra (2018), Turkish Standardized Reading Passage fort he Evaluation of Hard Glottal Attack Occurence Frequency, Journal of Voice. 32(19, 51-56).
• - ÜNAL, Özlem. (2011), Rezonans Bozukluklarının Nazometrik Değerlendirmesi: 4-8 Yaş Aralığındaki Bireyler için Türkçe Norm Çalışması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye. S. 32.
• - WILSON, Richard (2003), Development of a speech-in-multitalker-babble paradigm to assess word- recognition performance. J Am Acad Audiol, 14 (9):453-70.
• - WILSON, Richard H.; McARDLE, Rachel (2005), Speech signals used to evaluate functional status of the auditory system. Journal of Rehabilitation Research & Development, 42.
• - YAŞAR, ÖC; KIZILTAN, N; BAYDAL, D (2019), Jale’nin Dünyası” Metninin Ses Zenginliği Bağlamında İncelenmesi. In: Dilbilimde Güncel Tartışmalar (ed. Kamil İşeri), Dilbilim Derneği Yayınları, Ankara, s: 75-84.
• - ZOKOLL, Melanie A.; FİDAN, Dilan; TÜRKYILMAZ Didem; HOUCHMUTH Sabine; ERGENÇ İclal; SENNAROĞLU Gonca; KOLLMEIER Birger (2015), Development and evaluation of the Turkish matrix sentence test, International Journal of Audiology, 54:sup2, 51-61, DOI: 10.3109/14992027.2015.1074735.