THE RETURN DREAM OF PEOPLE DEEMED WORTHLESS: SHAME AND REVENGE IN ORHAN KEMAL'S WORKS

Yıl 2023, Sayı: 8, 63 - 73, 23.06.2023

İsmail Alperen Biçer

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1177567

Öz

The stories and novels of Orhan Kemal, one of the socialist realist writers,
are also worth considering in terms of 'shame' and 'revenge'. In this article, in which
descriptive analysis method is used and René Girard’s ‘triangular’ desire model is applied,
the literary texts of the author based on narration are read with a focus on the concepts of
shame and revenge. In addition to the causes and qualities of these emotional forms, the
identity of the embarrassing subject is emphasized. In the fictional worlds Orhan Kemal
built, people are often ashamed of their poverty and helplessness. However, there are also
people who are ashamed of their physical appearance and the behaviors of family
members that do not comply with social moral norms. In Orhan Kemal's words, these "little"
people seek various "salvation" ways to reverse the current situation. These people see
leaving as a way out of their painful and humiliating situation. Especially when they go to
Istanbul, everything will turn upside down; they will overcome the poverty that makes them
helpless, they will gain money and therefore reputation. When they come back, their
friends, neighbors and every member of the society will be surprised, who once saw
themselves as shameful and worthless; they will also taste the pleasure of taking 'revenge'.
However, the desire of these 'little people' to leave, their escape/salvation plans and their
magnificent return remain unrealized visions and dreams. In addition, Orhan Kemal does
not idealize people who struggle with poverty and have to do many things in this struggle;
it does not present a pure 'victim' to the reader. As a realist writer, Orhan Kemal
comprehends all aspects of his characters as an individual; does not hide their
weaknesses and contradictions from the reader.

Anahtar Kelimeler

Orhan Kemal, Poverty, Shame, Embarrassment, Desire, Imagination, Revenge

KÜÇÜK ADAMIN DÖNÜŞ HAYALİ: ORHAN KEMAL’DE UTANÇ VE İNTİKAM

Öz

Toplumcu gerçekçi yazarlardan Orhan Kemal’in hikâye ve romanları ‘utanç’ ve
‘intikam’ bakımından da ele alınmaya değer metinlerdir. Betimsel analiz yönteminin
kullanıldığı ve René Girard’ın ‘üçgen’ arzu modelinin uygulandığı bu makalede yazarın
anlatma esasına dayalı edebî metinleri, utanç ve intikam kavramlarına yoğunlaşan bir
dikkatle okunmakta; bu duygu biçimlerinin sebepleri ve mahiyetlerinin yanı sıra utandıran
öznenin kimliği üzerinde durulmaktadır. Orhan Kemal’in inşa ettiği kurmaca dünyalarda
kişiler, genellikle yoksulluklarından ve çaresizliklerinden utanırlar; bununla beraber fiziksel
görünümlerinden ve aile üyelerinin toplumsal ahlak normlarına uymayan davranışlarından
utanan kişiler de görülür. Orhan Kemal’in ifadesiyle bu ‘küçük’ insanlar, mevcut durumu
tersine çevirmek için türlü ‘kurtuluş’ yolları ararlar. Bu kişiler, çekip gitmeyi içinde
bulundukları acı verici ve gurur kırıcı durumdan kurtulmanın yolu olarak görürler. Bilhassa
İstanbul’a gittiklerinde her şey tersine dönecek; kendilerini çaresiz bırakan yoksulluğu
yenecekler, para ve dolayısıyla itibar kazanacaklardır. Geri geldiklerinde ise vaktiyle
kendilerini utandıran ve değersiz gören arkadaşları, komşuları, toplumun her bir ferdi
şaşıracak; onlar da ‘intikam’ almanın hazzını tadacaklardır. Ancak bu ‘küçük insanların’
çekip gitme istekleri, kaçış/kurtuluş planları ve muhteşem dönüşleri gerçekleşmeyen birer
tasavvur, hayal olarak kalır. Ayrıca Orhan Kemal, yoksullukla mücadele eden ve bu
mücadelede pek çok şey yapmak zorunda kalan insanları idealize etmez; okurun karşısına
saf bir ‘mağdur’ çıkarmaz. Realist bir yazar olarak Orhan Kemal, karakterlerini bir birey
olarak tüm yönleriyle kavrar; onların zaaflarını ve çelişkilerini okurdan gizlemez.

Anahtar Kelimeler

Roman, Hikâye, Orhan Kemal, Yoksulluk, Utanç, Utanma, Hayal, İntikam.

Kaynakça

• Albayrak, S. (2020). Sosyolojik Süreçleri Edebiyat Üzerinden Okumak: Orhan Kemal’in Romanlarında Türkiye’de Toplumsal Yapı, İlişkiler ve Değişme. Mimar Sinan Güzel sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi. İstanbul.
• Altundaş, C. (2020). “Orhan Kemal’in Hikâyelerinde Suç ve Suçlu”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 379-401.
• Antakyalı, B. (2020). “Orhan Kemal'in Çikolata Öyküsünde Yoksulluğun İzi”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 136-147.
• Basmacı, P. (2021). “Şahsiyet Dizisinin Adalet ve İntikam Kavramları Üzerinden İrdelenmesi”. Selçuk Üniversitesi İletişim Dergisi, 14(4), 1820-1843.
• Bezirci, A. (1984). Orhan Kemal. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Fethi Naci. (1976). Edebiyat Yazıları. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Gürbilek, N. (2021). Sessizin Payı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kanter, B. (2020). “Orhan Kemal’in Romanlarında Göç Merkezi Olarak Kentler ve Kültürel Araf”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60(1), 331-346
• Orhan Kemal. (1964). Bereketli Topraklar Üzerinde. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Orhan Kemal. (2003). Ekmek Kavgası. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Orhan Kemal. (2006/1). Avare Yıllar. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Orhan Kemal. (2006/2). Kardeş Payı. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Orhan Kemal. (2007). Yalancı Dünya. İstanbul: Everest Yayınları.
• Orhan Kemal. (2008). Suçlu. İstanbul: Everest Yayınları.
• Üçer, M. B. (2020). Orta Sınıfın Utancı: Duygu Sosyolojisi Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Toplumsal Değişme. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi. İstanbul.
• Yakıştıran Özaydın, B. (2020). “Orhan Kemal'in Hayatını Otobiyografik Romanlarından Okumak”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 355-378.
• Yılmaz, S. (2012). “Her İletişim Bir Mahremiyet İhlalidir ve Her Mahremiyet İhlalinin Bir Haber Değeri Vardır”. Editör: Hüseyin Köse, Medya ve Mahrem içinde. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Yılmaz, S. (2019). “Etik Bir Değer Olarak Utanç Duygusu İnsan Olmanın Dayanılmaz Sessizliği”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (31), 623-642.