ÇİN BASININDA “OSMANLI-TÜRKİYE ALGISI” VE DEĞİŞİMİ, 1908-1930

Yıl 2023, Sayı: 8, 11 - 25, 23.06.2023

Aylin Yılmaz Şaşmaz

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1189759

Öz

Osmanlı İmparatorluğu ve Qing Hanedanı’nın Batı tahakkümünde yaşadıkları kayıp
ve acıların altını çizen modernleşme süreci, iki büyük benmerkezci devletin de çöküşü ile
sonuçlanmış; 1912’de Çin topraklarında, 1923’te ise Türk topraklarında “Cumhuriyet
rejimi” sahnenin baş aktörü konumuna yükselmiştir. Modernleşmek zorunda kalan TürkiyeÇin
ikilisi, 19. yy’ın ortalarından itibaren Batı tarafından “hasta adam” olarak tanımlanmaya
başlanmıştır. Modern topluma geçişte her ikisi de geç kuşak toplumlar arasında gösterilen
Türk-Çin toplumları, geçişi kolaylaştıracaklarını düşündükleri ülkeleri inceleyerek örnek
almışlardır. Bu doğrultuda, Osmanlı yüzünü Batı Avrupa ve özellikle Fransa’ya çevirirken;
Qing Hanedanı aydınları, çöküşü engellemek ve hanedanın bekasını sağlamak adına
Doğu Avrupa ve Osmanlı gibi modernleşme tarafından iç ve dış karmaşaya sürüklenen
toplumları mercek altına almayı tercih etmiştir. Çin topraklarında, özellikle 1895 Çin-Japon
Savaşı’nda alınan büyük yenilgiden sonra, aydınlar kader ortağı olarak gördükleri ülkelerin
politik ve sosyal düzenini yakından incelemeye başlamıştır. Bu anlamda, Türk toplumu ve
ülke topraklarında Batı tahakkümüne ve modernleşmeye verilen cevap, Çin aydınlarının
üzerinde durdukları bir konu olarak yükselmiştir. Bu araştırmada, Çin aydınlarının Jön Türk
Devrimi’ne verdikleri tepki; “Kemal’in Devrimi” olarak adlandırdıkları Türkiye
Cumhuriyeti’nin kurulması ve Lozan Konferansı’na dair yorum ve eleştirileri; 1908-1930
arası odak noktasına alınarak, “Türkiye algısı”, değişimi ve nedenleri kaleme alınmış yazı,
eser ve konuşmalar üzerinden incelenmiştir. Araştırma sonucunda, Çin topraklarında
süreç içerisinde “Türkiye algısının”, “kader ortağı” fikrinden taklit edilmesi ve ardından
Çinlileştirilmesi gereken bir “örnek” fikrine kaydığı ve son olarak Çin’de yükselen
komünizm ışığı altında eleştirilen bir konuma geldiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Jön Türk Devrimi, Lozan, Türkiye Cumhuriyeti, Çin, Türkiye Algısı.

“OTTOMAN-TURKISH PERCEPTION” AND ITS CHANGE IN THE CHINESE PRESS, 1908-1930

Öz

The process of modernization, which underlines the losses and sufferings of
the Ottoman Empire and the Qing Dynasty under Western domination, resulted in the
collapse of these two egocentric states. It was followed by the rise of the “Republican
regime” to power in China in 1912 and in Turkey in 1923. Turkey and China, both forced
to modernize, began to be described as the “Sick Men of the East” by the western powers
from the mid-19th century onwards. Turkish-Chinese communities, both of which were
shown as late comers to modern society, studied and took as a model the countries which
they thought would facilitate the passage to modernization. In this sense, while the
Ottoman Empire turned its face to Western Europe and especially France, the Qing
Dynasty intelligentsia preferred to examine and focus on the societies that were pushed
by modernization into internal and external turmoil, such as Eastern Europe and the
Ottoman Empire, thereby intending to prevent the collapse of Qing Dynasty and ensure its
survival. After the crushing defeat of the Qing Dynasty in the Chinese-Japanese War in
1895, Chinese intellectuals started to study more closely the political and social order of
the countries which they considered as sharing the same fate. In this sense, the response
to western domination and modernization in Turkish society and Turkish lands came to be
a topic among the Chinese intellectuals. In this study, the reaction of Chinese intellectuals
to the Young Turk Revolution and their comments and critiques over the establishment of
the Republic of Turkey, which they called “Kemal's Revolution” and over the Lausanne
Conference, and their “perception of Turkey”, with its change and causes by focusing on
the period between 1908 and 1930, were examined through some articles, works and
speeches penned. It was concluded in the study that “Turkish perception” in the Chinese
lands changed from the idea of “common fate” through an “example” that should be first
imitated and then Sinicized to a subject that should be criticized from the perspective of
communism rising in China.

Anahtar Kelimeler

Young Turk Revolution; Lausanne, Republic of Turkey, China, Perception of Turkey.

Kaynakça

• CAİ, H. (1922). Türk Milliyetçi Partisinin Zaferini Kutlarız祝土耳其国民党的胜利. 12.10.2022 tarihinde https://zh.m.wikisource.org/zh-hans/%E7%A5%9D%E5%9C%9F%E8%80%B3%E5%85%B6%E5%9C%8B%E6%B0%91%E9%BB%A8%E7%9A%84%E5%8B%9D%E5%88%A9 adresinden alındı.
• CHEN, P. (2018). Modern Dönem Çinlilerin Türkiye Algısını Yeniden İncelemek 近代中国人土耳其观的再认识. Modern Dönem Tarih Araştırmaları 近代史研究, 55-72.
• FİDAN, G. (2013). Çin’den Görünen Osmanlı: Çinli Düşünür Kang Youwei’in Türk Seyahatnamesi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• FİDAN, G. (2016). The Turk Travelogue: Kang Youwei's Journey to the Ottoman Empire. Bilig, 76, 227-242.
• FİDAN, G. (2019). Cumhuriyet'in Çinli misafirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GUO, S. (1982). Guo Songdao'nun Günlüğü: Guangxu Dönemi - 3. Cilt 郭嵩焘日记: 光绪时期. 第三卷. Changsha: Hunan renmin chubanshe湖南人民出版社.
• HU, H. (2014). Çin Modern Düşünürleri Koleksiyonu - Hu Hanmin Cildi 中国近代思想家文库·胡汉民卷. Beijing: Renmin daxue chubanshe人民大学出版社.
• HU, S. (1933[1924]). 38 Ülkeye Seyahat Notları-2. Cilt 三十八国游记-册下. Shanghai: Kai feng kai ming yin shua ju dai yin 开封开明印刷局代印. https://taiwanebook.ncl.edu.tw/en/book/NCL-9900010189/reader adresinden alındı.
• KANG, Y. (1995). Çeşitli Ülkeler Seyahatnameleri 列国游记. Shanghai: Renmin chubanshe人民出版社.
• LİANG, Q. (1989/1). Avrupa Savaşı Tarihçesi Üzerine欧洲战役史论. Yin Bingshi Koleksiyonu 饮冰室合集: 专集之三十 içinde (s. 74-76). Beijing: Zhonghua shuju中华书局. https://cadal.edu.cn adresinden alındı.
• LİANG, Q. (1989/2). Bölünme Tehlikesi Örnekleri 瓜分危之案. Yin Bingshi Koleksiyonu İçinde Dördüncü 饮冰室合集：文集之四 içinde (s. 29). Beijing: Zhonghua shuju中华书局. https://cadal.edu.cn adresinden alındı.
• LİU, K. (1926). Yeni Türkiye 新土耳其. Commercial Press 商务印书馆.
• QU, Q. (1924). Milliyetçi Devrimin Türkiye'si 国民革命之土耳其. Yeni Gençlik 4. Sayı 新青年第四期, s. 42-56. https://archive.org/details/xinqingnian-1924.12.20/mode/2up adresinden alındı.
• SÖYLEMEZ, M. (2017). Turkey and China: an account of a bilateral relations evolution. l'Observatoire de la Chine, 2-8.
• SUN, Z. (1981). Sun Zhongshan Bütün Eserleri 孙中山全集 C.1. Beijing: Çin Kitabevi 中华书局.
• WANG, T. (2013). Modern Çin Düşünürleri Koleksiyonu: Wang Tao Cildi 中国近代思想家文库: 王韬卷. (Q. Hai, Ed.) Beijing: Renmin daxue chubanshe人民大学出版社.
• ZHANG, W. (2019). The Turks are the most similar to us: Chinese intellectuals’ conceptions of the Ottoman movements, Doctoral dissertation. Viyana: Central European University.
• WU, W. (2011). Modern Dönem Çin'in Türkiye Algısı (1842-1930) 近代中国人的土耳其观( 1842— 1930) , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Pekin: Pekin Üniversitesi, Tarih Bölümü.
• Amerikan Araştırmacı Li Guabai Beyefendinin Konuşması美儒李佳白先生讲义. (1903, 5 26). Shen Bao申报, C.1, (1).
• ZAN, T. (2022). Çin-Türkiye Arasındaki Manevi Bağ: Tarih ve İmgelem. Asya Araştırmaları Dergisi (Çev. Aylin Yılmaz Şaşmaz-Çile Maden Kalkan). C.6, (1), 17-40.