1924 ANAYASASI’NDA YARGI YETKİSİ VE ŞURA-YI DEVLET’İN FONKSİYONU

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 171 - 198, 15.02.2019

ONUR Kaplan

Öz

Toplumun sosyolojik
açıdan temel yapısını teşkil eden ve devletlerin yönetim biçimlerinin
çerçevesini çizen Anayasa, genellikle siyasi bir belge olarak telakki
edilmektedir. Bununla birlikte devlet kavramıyla sıkı bir bağlantı içinde olsa
da Anayasa kavramının sadece bir siyasi bir belge olarak ele alınması eksik bir
yaklaşım olacaktır. Bu kapsamda Anayasanın sahip olduğu siyasi değerinin
yanında 1924 Anayasası’nın aktarmış olduğu kavramların da tanımlanması
gerekmektedir. Özellikle kamu hukukunun belli başlı meselelerinden biri, devlet
organlarının her birinin neyi yapıp yapamayacağının tespit edilmesidir. Çalışma
konusu kapsamında –yasama ve yürütme kuvveti hariç tutulmamak kaydıyla– kazaî
vazifenin maddi tasavvurunun neden ibaret olduğunun mantıklı bir açıklamasını
yapmak gerekmektedir. Bu bakımdan Türk Anayasacılık hareketleri kapsamında
yargı yetkisinin nasıl geliştiği ortaya konulmalıdır. Bunun yanında Cumhuriyet
döneminde çıkarılan kanunlar ile birlikte idari yargının görev alanının
belirginleşmesi ve Şura-yı Devlet’in yargısal görevlerinin artması idari yargı
rejiminin gelişim sürecini hızlandırmıştır. Bu gelişim sürecinde Şura-yı
Devlet’in hukuk devleti nosyonunun oluşması bakımından oynadığı rol büyük önem
arz etmektedir. Çalışmada bu kapsamda 1924 Anayasası’nda yargı yetkisinin ne
şekilde düzenlendiği ifade edilecek; daha sonra Türk idari yargı sistemi,
Şura-yı Devlet başta olmak üzere temel özellikleri ile değerlendirilecek ve
Şura-yı Devlet’in o dönemde vermiş olduğu bazı kararlarda hukuka uygunluğun
sağlanması noktasındaki farklı yaklaşımları irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

1924 Anayasası, Cumhuriyet Devri, Yargı Yetkisi, Şura-yı Devlet, İdari Rejim

Kaynakça

• ÂDİL, Musliheddin : Mukayeseli Hukuku İdare Cilt-I, Güneş Matbaası, İstanbul, 1933
• AKAD, Mehmet/VURAL DİNÇKOL, Bihterin/BULUT, Nihat : Genel Kamu Hukuku, 12. Baskı, Der Yayınları, İstanbul, 2016
• ALTINDAĞ, Halil : İdarenin Yargısal Denetiminde Kanunilik Blokunun Genişlemesi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016
• ARAL, Rüştü : “Yargı Yönünden Danıştay’ın Gelişimi”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968, (ss.225-439)
• ARTUKMAÇ, Sadık : Bizde İdarenin Mürakabesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1950
• AZRAK, A. Ülkü : “İdari Yargıda Anayasaya Uygunluk Sorunu”, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı:9, 1992, (ss.323-340)
• BALKAR, Galip Kemal : “Teşkilat-ı Esasiye Kanununa Aykırı Kanun Karşısında Mahkemenin Durumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, 1952, (ss.212-226)
• BAŞGİL, A. Fuat : Vatandaş Hak ve Hürriyetlerinin Korunması Meselesi ve Anayasamız, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1956
• BATUM, Süheyl : 99 Soruda Neden ve Nasıl Çağdaş Bir Anayasa, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2010
• BÜLBÜL, Erdoğan : “Perde-Yasa Kuramının Türk Hukukunda Uygulanabilirliği”, Yıldızhan Yayla’ya Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003, (ss.195-210)
• CROZAT, B. : Fransız Devlet Şurasının Son İçtihat Temayülleri, Hukuk İlmini Yayma Kurulu, Ankara, 1937
• ÇAĞLAYAN, Ramazan : İdari Yargılama Hukuku, 9.Baskı, Seçkin Yayıncılık, İstanbul, 2017
• DERBİL, Süheyp : İdare Hukuku Cilt-I, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, 1955
• DİNÇER, Güven : “Danıştay ve Tarihçesi”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı:3, 1968, (ss.446-452)
• DURAN, Lütfi : “Atatürk Döneminde Danıştay”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:3, 1981, (ss.19-39)
• DUGUIT, Léon : Kamu Hukuk Dersleri, (çev. Derbil, Süyehp), İstiklâl Matbaacılık, Ankara, 1954
• FENDOĞLU, H. Tahsin : Anayasa Hukuku, 2.Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017
• FREEDEMAN, Charles E. : Modern Fransa’da Danıştay (çev. Göktan, Işık), Danıştay Yayınları, Ankara, 1971
• GEDİKLİ, Fethi : “Somut Olay Örnekleri ile Şura-yı Devletin Tarihsel Süreç İçerisindeki İnceleme ve Danışma İşlevinin Önemi”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü Sempozyumu 149. Yıl, Danıştay Yayınları, Ankara, 2017, (ss.65-100)
• GEMALMAZ, M. Semih : Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş Cilt-II, 8. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2012
• GİRİTLİ, İsmet : Hükümet Tasarrufları, Sulhi Garan Matbaası, Ankara, 1958, (ss.245-258)
• GİRİTLİ, İsmet : “Anayasa Hukuku Mevzuat Kroniği”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt:31, Sayı:1-4, 1965, (ss.244-258)
• GÖRELİ, İsmail Hakkı : Devlet Şûrası (Şûrayı Devlet)- (Danıştay), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1953
• GÖKALP, Ali Sıtkı : “İdarî Dâva Türleri”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968, (ss.440-480)
• GÖZLER, Kemal : Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Birinci Baskıdan Tıpkı 3. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2011
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/SEZGİN, Zekâi : 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1957
• GÜNEŞ, Turan : Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1965
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki : “Anayasal Demokrasi İçinde Türk Anayasa Mahkemesi’nin Konumu”, Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi (19-20 Mayıs 2011), Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Lefkoşa, 2011, (ss.11-76)
• KAPLAN, Gürsel : Fransız İdari Yargılama Hukukunda Kararlara Karşı Başvuru Yolları, Ekin Yayınevi, Bursa, 2016
• KARAHANOĞULLARI, Onur : Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005
• KİLİ, Suna/GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref : Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifak’tan Günümüze), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1985
• KUBALI, Hüseyin Nail : Esas Teşkilât Hukuku, Sıralar Matbaası, İstanbul, 1959
• LONG, Marceau/WEIL, Prosper/BRAIBANT, Guy/DELVOLVÉ, Pierre/GENEVOIS, Bruno : Les Grands Arrêts de la Jurisprudence Administrative, 20e éd., Dalloz, Paris, 2015
• MARCOU, Jean : “Anayasacılık ve Türkiye’de Anayasal Hareketler”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, 2012, (ss.1-50)
• ODER, Bertil Emrah : Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013
• ODER, Bertil Emrah : “Türkiye Anayasacılık Bakımından Nasıl Değerlendirilebilir?”, Anayasa Gündemi (Ed. Kaboğlu, İbrahim Ö.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, (ss.18-21)
• OKANDAN, R. Galip : “Âmme Hukukunda Kuvvetler Bölümü Meseleleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt:2, Sayı:1-4, 1936, (ss.502-523)
• OKTAY, Cemil : “Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Yargı Açısından Anlamı ve Türkiye Örneği”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt:1, 1984, (ss.215-242)
• ONAR, Sıddık Sami : İdare Hukukunun Umumî Esasları Cilt-I, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1952
• ÖZAY, İl Han : “Yargı Güvencesi-Bağımsızlığı ve Anayasa Mahkemesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt:8, 1991, (ss.103-116)
• ÖZBUDUN, Ergun : Türk Anayasa Hukuku, 17.Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017
• ÖZÇELİK, A. Selçuk : Esas Teşkilât Hukuku Dersleri Cilt-I, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982
• ÖZDEŞ, Orhan : “Danıştay’ın Tarihçesi”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968, (ss.40-224)
• SARICA, Murat : 100 Soruda Siyasî Düşünce Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1987
• SARICA, Ragıp : Türkiye’de İcra Uzvunun Tanzim Salahiyeti, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1943
• SARICA, Ragıp : İdari Kaza, Kenan Basımevi, İstanbul, 1942
• SEZGİNER, Murat : “Dünden Bugüne Conseil D’etat ve Danıştayın İnceleme ve Danışma Fonksiyonu”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü Sempozyumu 149. Yıl, Danıştay yayınları, Ankara, 2017, (ss.101-132)
• SOYSAL, Mümtaz : 100 Soruda Anayasanın Anlamı, 6.Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1986
• SUDRE, Jacques : Mukaveleler Hususunda Devlet Şûrasının Salâhiyeti (çev. Berker, H. Hüsnü), Arkadaş Matbaası, İstanbul, 1942
• TAHMAZOĞLU UZELTÜRK, Sultan : “Osmanlı-Türk Anayasal Geleneğinde Başkanlık Rejimine Yer Var Mı?”, Anayasa Gündemi (Ed. Kaboğlu, İbrahim Ö.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, (ss.182-185)
• TANİLLİ, Server : Anayasal ve Siyasal Belgeler, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1976
• TANÖR, Bülent : Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), 30. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2017
• TEZİÇ, Erdoğan : Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2009
• TUNCAY, A. Can : “Giriş”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968, (ss.1-40)
• TURAN, Güngör : Türk Anayasalarında Sosyal Hakların Gelişimi ve Yorumu”, İnsan Hakları Yıllığı Dergisi, Sayı:17-18/1, 1996, (ss.103-120)
• YAYLA, Yıldızhan : “Conseil d’Etat (Yapısı, İşlevi ve Yaklaşımı Üzerine), İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, 1980, (ss.79-86)
• YÜZBAŞIOĞLU, Necmi : Anayasa Hukukuna Giriş, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017