1982 Anayasası’nda Demokratik Devlet İlkesi: Kavramsal ve Yapısal Bir Analiz Denemesi

Yıl 2008, Cilt: 12 Sayı: 1, 641 - 662, 01.06.2008

Fatih Demirci

Öz

1982 Anayasası’nın iki nci maddesinde devletin temel nitelikleri arasında demokratik devlet niteliği de yer alır. Demokrasi, devletin temel nitelikleri arasında sayılmakla birlikte, anayasanın demokrasi kavramını kullanmamsı ile devlet kurumlarının yapısını düzenleyişi ele alındığında, 1982 Anayasası’nın hem kavramsal açıdan hem de yapısal açıdan demokrasiyle ilişkisinin problemli olduğu görülür. Anayasa metninde, devletin temel amaç ve görevleri arasında Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak sayılmaktadır ki bu, demokrasinin kavramsal olarak benimsendiğinin bir ifadesidir. Ancak demokrasinin somut kurallarına uygunluk söz konusu olduğunda, anayasada bariz çelişkiler karşımıza çıkmaktadır. Demokrasinin somut tezahürleri üzerine ciddi çalışmalar yapan Robert Dahl ve Arendt Lijphart’ın da tespit ettiği somut kriterler açısından anayasa oldukça ciddi problemler yaşamaktadır. Anayasa soyut demokrasi anlayışını benimsemekte ama somut demokrasi kriterlerine yeterince uygunluk taşıyamamaktadır. Örneğin, atanmışlardan oluşan bir kısım anayasal kurumlar, sadece “idarî” değil “siyasî” bir fonksiyon içeren görevleri üstlenen devlet kurumlarının bir parçası olarak ülkenin genel siyasetini belirlemede önemli bir konumda yer almakla birlikte, demokrasinin en önemli ilkelerinden biri olan “siyasî sorumluluk” taşımamaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Soyut demokrasi, somut demokrasi, modernleşme, atanmış-seçilmiş ilişkisi, hürriyetçi demokrasi, demokratik toplum düzeni, ideoloji

THE PRINCIPLE OF DEMOCEATIC STATE IN THE 1982 CONSTITUTION: AN ATTEMPT FOR A CONCEPTUAL AND STRUCTURAL ANALYSIS

Öz

Democratic character of the state is mentioned in the second clause of the 1982 Constitution which describes fundamental properties of the Turkish state. As we take both the use of democracy concept in the constitution and the conŞ guration of state institutions by this very constitution in to the hand, it will appear that the 1982 Constitution is problematic in both conceptual and structural terms. In the constitutional text, the independence and unity of Turkish nation, indivisibility of the country, and the protection of republic and democracy are being counted as the main objectives and tasks of the state. This can be accepted as a statement for the adopting of democracy in concept. When it comes to the compliance with the concrete rules of democracy, however, some overt contradictions become apparent in the constitution. In regard of the criteria determined by scholars like Robert Dahl and Arendt Lijphart on the concrete aspects of democracy, the constitution faces severe problems. That is the constitution seems to have adopted the understanding of abstract democracy yet lacks the compliance with the criteria of concrete democracy. For instance, some constitutional institutions staffed with appointed members not only carry “administrative” but also “political” functions that determine the country’s general politics while having no political responsibility

Anahtar Kelimeler

Normative (abstract) democracy, ampiric (concrete) democracy, modernization, appointed-elected relationship, pro-liberty democracy, democratic social order, ideology.

Kaynakça

• Akşin, Sina (1990), “Siyasal Tarih”, Editör: Sina Akşin, Türkiye Tarihi 3, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Arslan, Zühtü (2005), Anayasa Teorisi, Seçkin Yayınları, Ankara.
• Arslan, Zühtü (2007), İronik Demokrasi–2, 17 Haziran 2007 tarihli Zaman Gazetesi
• Atar, Yavuz (2007), Türk Anayasa Hukuku, 4. Baskı, Mimoza Yayınları, Kon- ya.
• Badie, Bertrand (2000), The Imported State, The Westernization of the Politi- cal Order, Stanford University Press, Stanford.
• Beetham, David (2006), Demokrasi ve İnsan Hakları, Çev. Bilal Canatan, Li- berte Yayınları, Ankara.
• Bellamy, Richard (2005), “The Advent of Masses and the Making of the Mo- dern Theory of Democracy”, Editors: Terence Ball and Richard Bellamy, The Cambridge History of Twentieth Century Political Thought, Cambridge University Press, Cambridge, s.70-103.
• Benn, Stanley I. (2006), “Democracy”, Encyclopedia of Philosophy, Editor: Donald M. Borchert, Volume 2, 2nd Edition, Thomson Gale Corporation, New York.
• Cizre, Ümit (1999), Muktedirlerin Siyaseti, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İs- tanbul.
• Cook, Steve (2008), Yönetmeden Hükmeden Ordular, Türkiye, Mısır, Ceza- yir, Çev. Bahar Şahin, Hayykitap, İstanbul.
• Çelik, Seydi (2008), Osmanlı’dan Günümüze Devlet ve Asker, Askeri Bü- rokrasinin Sistem İçindeki Yeri, Salyangoz Yayınları, İs- tanbul.
• Erdoğan, Mustafa (2001), Anayasal Demokrasi, 4. Baskı, Siyasal Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Erdoğan, Mustafa (2007), Anayasa Hukuku, 4. Baskı, Orion Yayınları, Ankara.
• Evren, Kenan (1982), Türkiye Cumhuriyeti Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in Yeni Anayasayı Devlet Adın Resmen Tanıtma Programı Gereğince Yaptıkları Konuşmalar, TBMM Ba- sımevi, Ankara.
• Gözler, Kemal (2006), Anayasa Hukukuna Giriş, 8. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa.
• Hakyemez, Yusuf Şevki (2000), Militan Demokrasi ve 1982 Anayasası, 1. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara.
• Harrison Kevin, Boyd, Tony (2003), Political Ideas and Movements, Manc- hester University Press, Manchester
• Hewlett, Nick (2000), “Democracy: LiberL and Direct ”, Editors: Gary Brow- ning, Abigail Halcli and Frank Webster, Understanding Contemporary Society: Theories of the Present, Sage Pub- lications, London, s.165-177.
• Hoffman, John (2007), A Glassory of Political Theory, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=552435&keyŞ eld=69726F6E69 6B2064656D6F6B72617369206172736C616E
• Köktaş, Arif (2000), “Türkiye’de Demokrasinin Gelişmesine Kısa Bir Bakış”, Editör: Davut Dursun, Demokrasi Sorunu ve Türk Demok- rasisi, Şehir Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Şerif (1993), Türkiye’de Din ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Şerif (1994a), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Derleyenler: Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İs- tanbul.
• Marshall, Gordon (1999), Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Özbudun, Ergun (1998), Türk Anayasa Hukuku, 5. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Parekh Bhikhu (2005), “Non-Western Political Thought”, Editors: Teren- ce Ball and Richard Bellamy, The Cambridge History of Twentieth Century Political Thought, Cambridge Univer- sity Press, Cambridge, s.553–578.
• Parla, Taha (2002), Türkiye’de Anayasalar, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstan- bul.
• Sartori, G iovanni (1996), Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Çev. Tuncer Kara- mustafaoğlu, Mehmet Turhan, Yetkin Yayınları, Anakara.
• Stotzky, Irwin P. (1999), “Creatin the Conditions for Democracy”, Editors: Harold.Hongju and Ronald C. Slye, Yale University Press, London.
• Tanör, Bülent (1996), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789–1980, 3. Baskı, Afa Yayınları.
• Üskül, Zafer (2006), Türk Demokrasisinde 130 Yıl, 1876–2006, TÜSİAD Ya- yını, İstanbul.
• Üstüner, Fahriye (1999), “Türkiye’de Çok Partili Döneme Geçerken Demok- rasi Tartışmaları”, Editör: Mete Tunçay, 75 Yılda Düşün- celer Tartışmalar, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s.55–66.
• Weale, Albert (1999), Democracy, Macmillan Press Ltd, London.