LEGAL REMARKS ON THE ISSUES OF CONSENT AND AUTHORITY REGARDING PHYSICAL BODILY EXAMINATION, TAKING BIOLOGICAL SAMPLES FROM THE BODY, MOLECULAR GENETIC TESTS AND STORAGE OF DNA DATA

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 3, 233 - 264, 29.07.2020

İzzet Özgenç

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.775396

Öz

Seeking and revealing of the material truth should be done according to scientific methods and be based on scientific data. However, this requirement confronts us with human rights related issues arising from the physical examination of the individuals and collecting biological samples from them, upon which further scientific studies would be conducted and the related data would be stored.
Actions taken for the sake of seeking the material truth triggers legal problems in the context of endangering one’s health as a result of internal bodily physical examination, violation of private (sexual) life and storage of molecular genetic test data (DNA data) obtained after studying of biological samples taken from the individuals.
Within the context of all these activities, the question of whether the consent of the individuals bear any significance, whether such actions can be performed despite the lack of such consent and who is, and to what extent, is in charge in order to enable the performance of such actions without resulting in violation of any fundamental rights should be clarified.
Taking into account the close relation of the topic with the human rights and that Turkey has several obligations coming from the international treaties to which she is a party, taking biological samples from an individual’s body, examination thereof and the decisions and processes regarding the admissibility of the evidence obtained in this manner are covered by a detailed body of rules.
This study includes explanations on the provisions regarding consent and authority, in addition to other necessary aspects of such regulations.

Anahtar Kelimeler

Physical bodily examination, internal bodily physical examination, alcohol tests, genital examination, biological samples, molecular genetic tests, DNA data

BEDEN MUAYENESİ, VÜCUTTAN BİYOLOJİK ÖRNEK ALMA, MOLEKÜLER GENETİK İNCELEME VE DNA VERİLERİNİN MUHAFAZASI İŞLEMLERİYLE İLGİLİ RIZA VE YETKİ SORUNLARI ÜZERİNE HUKUKİ DEĞERLENDİRMELER

Öz

Maddi gerçeğin araştırılmasının ve ortaya çıkarılmasının, bilimsel yöntemlerle ve bilimsel verilere dayalı olarak icrasının taşıdığı önem kadar, bu amaçla kişilerin bedeni üzerinde muayene yapılabilmesinin, kişilerin vücudundan biyolojik örnekler alınabilmesinin, bu örnekler üzerinde bilimsel inceleme yapılabilmesinin ve bu inceleme sonucunda elde edilen verilerin muhafazasının insan haklarıyla ilişkisi itibarıyla da sorunlarla karşı karşıya bulunmaktayız.
Maddi gerçeğin araştırılması uğuna özellikle iç beden muayenesine tabi tutulmasıyla kişinin sağlığı bakımından tehlike oluşması, kişinin özel (cinsel) hayatının gizliliğinin ortadan kaldırılması, vücuttan alınan biyolojik örnekler üzerinde yapılan moleküler genetik inceleme sonuçlarının (DNA verilerinin) muhafazası bağlamında önemli hukuki sorunlar ortaya çıkmaktadır
Bu işlemler bağlamında ilgilinin rızasının hukuki değer taşıyıp taşımadığı, kişinin rıza göstermemesine rağmen bu işlemlerin yapılabilirliği, bu işlemlerin herhangi bir hak ihlaline mahal vermeden hukuk zemininde yapılabilmesi bakımından kimlerin ne ölçüde yetkili olduğu hususlarına açıklık getirmek gerekmektedir.
Konunun kişi hak ve hürriyetleriyle sıkı ilişkisi dolayısıyla, Türkiye’nini taraf olduğu milletlerarası anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülükleri dikkate alınarak, mevzuatımızda kişinin vücudundan biyolojik örnek alınması, alınan biyolojik örnekler üzerinde inceleme yapılması ve tespit edilen bilimsel verilerin somut bir uyuşmazlık bağlamında delil olarak kullanılması ile ilgili karar ve işlem süreçleri, ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir.
Bu çalışma, söz konusu düzenlemelerin rıza ve yetki bağlamındaki hükümlerine yönelik ve keza, eksik kalan yönlerine işaret zımnında açıklamalar içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Beden muayenesi, iç beden muayenesi, genital muayene, alkol muayenesi, biyolojik örnek, moleküler genetik inceleme, DNA verisi

Kaynakça

• ŞAHİN, Cumhur/GÖKTÜRK, Neslihan: Ceza Muhakemesi Hukuku II, 9. bası, Ankara, Ağustos 2019.
• AKSOY İPEKÇİOĞLU, Pervin: Vücuttan Örnek Alma İşleminin Hukuki Niteliği ve Anayasaya Uygunluğu, in: Prof. Dr. Nur Centel’e Armağan, 2013.
• KAZAKER, Gözde: Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması, in: Ceza Hukuku Dergisi, yıl 11, sayı 31, Ağustos 2016.
• KAPLAN, Mahmut/AYDIN, Özgür: Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 2, sayı 3, Haziran 2016.
• HAKERİ, Hakan: Tıp Hukuku, 16. bası, Ankara, Mart 2019.
• ARICAN, Nadir: Beden Muayenesi ve Hekimlik Uygulamaları, in: Fasikül Hukuk Dergisi, yıl 2, sayı 7, Haziran 2010, sh. 24.
• FİNCANCI, Şebnem Korur/YORULMAZ, Coşkun: Beden Muayenesi, in: Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Tıbbî Malpraktis ve Adli Raporların Düzenlenmesi, Sempozyum Dizisi No: 48, Şubat 2006.
• AKBULUT, Berrin: Dış Beden Muayenesi, in: Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, yıl 7, sayı: 27, Temmuz 2016.
• YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe: Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. bası, Ankara, Ağustos 2019.
• ÖZBEK, Veli Özer: DNA Verileri ve Türkiye DNA Veri Bankası Kanunu Tasarısı Hakkındaki Görüşlerimiz, in: Ceza Hukuku Dergisi, yıl 2, sayı 3, Nisan 2007.
• ÖZTÜRK, Bahri/KAZANCI, Behiye Eker/GÜLEÇ, Sesim Soyer: Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri, 3. bası, Ankara, Kasım 2019.