“AÇIK KEYFİLİK” VE “BARİZ TAKDİR HATASI” NEDENİYLE ADİL YARGILANMA HAKKININ İHLALİ MESELESİ

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 623 - 667, 08.05.2021

İsmail Köküsarı

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.933606

Öz

Bu makalede, öncelikle Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarında kullanılan “açık keyfilik ve bariz takdir hatası” kavramlarının ne olduğu ortaya koyulmuştur. Ayrıca, mahkemelerin bu sebebe dayanarak “adil yargılanma hakkının kabul edilebilirliğine veya ihlaline karar vermesinin” doğru olup olmadığı da analiz edilmiştir. AYM ve AİHM aynı usulü takip etmese de, çalışmamızda “açık keyfilik ile bariz takdir hatası” kriteri, hem adil yargılanma hakkının usulî yönü hem de maddi yönü açısından ayrı ayrı ele alınmıştır. Son olarak, AYM ve AİHM kararlarını da göz önünde tutarak, yerel ve ulusal mahkemelerin olağan takdir yetkisi ile olağan olmayan ve bariz takdir hatası veya açık keyfilik taşıyan kararlarını birbirinden ayrıştırmaya yarayan unsurlar incelenmiştir. Özellikle AYM’nin, bu kriteri hem usulî hem de maddi açıdan belirsizlik ve istikrarsızlığa yol açacak şekilde kullandığı tespit edilmiştir. Buna ilişkin bulgular kapsamında bazı öneriler de sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Açık keyfilik, bariz takdir hatası, adil yargılanma hakkı, ihlal, açıkça dayanaktan yoksunluk.

ON THE MATTER OF VIOLATION OF THE RIGHT TO FAIR TRIAL DUE TO “MANIFEST ARBITRARINESS” AND “OBVIOUS ERROR OF JUDICIAL DISCRETION”

Öz

This article explores the concepts of “manifest arbitrariness” and “obvious error of judicial discretion” at first. In addition, it is inquired whether it is appropriate for the TCC (Turkish Constitutional Court) and the ECtHR (European Court of Human Rights) to ground on this criterion in the admissibility and material review of the right to a fair trial. Moreover, while the court itself does not follow the same procedure, we have discussed the criteria of “manifest arbitrariness and obvious error of judicial discretion” in terms of both the procedural and the material aspect of the right to a fair trial. Finally, taking into account the case-law of the TCC and the ECtHR, the elements that served to differentiate the ordinary discretionary power of local and national courts and the judgements carrying “manifest arbitrariness and obvious error of judicial discretion” were examined. It was found that courts used this criterion in a way that both procedurally and materially leads uncertainty and instability. Some suggestions were also provided in the article within the scope of these findings.

Anahtar Kelimeler

Manifest arbitrariness, obvious error of judicial discretion, right to fair trial, violation, manifestly ill-founded.

Kaynakça

• Akil C, İstinaf Kavramı, Yetkin Yayınevi 2010.
• Aktepe-Artık S, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Medeni Usul Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı, Seçkin Yayınevi 2014.
• Alangoya Y, Medeni Usul Hukukunda Vakıaların ve Delillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler, Fakülteler Matbaası 1979.
• Algan B, “Bireysel Başvurularda Açıkça Dayanaktan Yoksunluk Kriterinin Anayasa Mahkemesi Tarafından Yorumu ve Uygulanması”, 2014, 63(2), Ankara ÜHFD, s.247-284.
• Anayurt Ö, “Adil Yargılanma İlkesi Olarak Masumiyet Karinesi”, iç. Av. Dr. Şükrü Alpaslan Armağanı, İstanbul Barosu Yayını 2007, s.173-228.
• Arnardóttir O. M, “Rethinking the Two Margins of Appreciation”, 2016, 12(1), European Constitutional Law Review, s.27-53.
• Belge K, İdari Yargı Yönüyle Adil Yargılanma Hakkı, On Dokuz Mayıs ÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2019.
• Bolayır N, Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü, Vedat Kitapçılık 2014.
• Bolayır N, Medeni Usul Hukukunda Hâkimin Hukuku Re’sen Uygulaması, On İki Levha 2019.
• Brems E, “Positive Subsidiarity and Its Implications for the Margin of Appreciation Doctrine”, 2019, 37(3), Netherlands Quarterly of Human Rights, s.210-227.
• Budak A. C/Karaaslan V, Medeni Usul Hukuku, Adalet Yayınevi 2017.
• Döner A/Çelik Y, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru İnceleme Aşamaları, Ortaya Çıkan Sorunlar ve Sonuçlar”, 2016, 9(1), Erzincan ÜSBED, s.275-294.
• Ekinci A, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolunda Adil Yargılanma Hakkı, GÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Erdoğan M, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu, Lykeion Yayınevi 2019.
• Eren A, Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Beta Yayınevi 2004.
• Gedik D, “Ceza Muhakemesinde Hâkimin Delilleri Değerlendirme Serbestliği (CMK. m. 217)”, 2019, 21(Özel Sayı), Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, Dokuz Eylül ÜHFD, s.913-963.
• Gökcan H. T, “Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu”, 2018, 135, TBB Dergisi, s.9-76.
• Göztepe E, Anayasa Şikayeti, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını 1998.
• Gülener S, “Mukayeseli İnsan Hakları Hukukunda Temyiz Merci Şikâyetlerinin İstisnai Bir Alanı Olarak Keyfilik Kriteri”, iç. Musa Sağlam, Serdar Gülener, Recep Kaplan (Editörler), Bireysel Başvuru İncelemeleri I, AYM Yayını 2013, s.53-83.
• Güveyi N, Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Aşaması, On İki Levha Yayınevi 2015.
• Gross R, Rethinking Article 6: The Criminal Fair Trial Rights Case Law of The European Court of Human Rights, Lincoln College, University of Oxford, PhD Thesis, 2012.
• Hardy G. W. Jr, “Forum Juridicum: The Manifest Error Rule”, 1961, 21(4), Lousiana Law Review, s.749-754.
• Hart H. L. A, The Concept of Law, Oxford University Press 1994.
• Hughes K, “Balancing Rights and the Margin of Appreciation: Article 10, Breach of Confidence and Success Fees”, 2011, 3(1), Journal of Media Law, s.29-48.
• Huijbers L. M, “The European Court of Human Rights’ Procedural Approach in the Age of Subsidiarity”, 2017, 6(2), Cambridge International Law Journal, s.177-201.
• İnceoğlu S, Adil Yargılanma Hakkı, El Kitapları Serisi-4, AYM Yayını 2018.
• Kanadoğlu K, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, On İki Levha Yayınevi 2015.
• Kaplan G, İdari Yargılama Hukuku, Ekin Kitabevi 2018.
• Karaman E, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu, On İki Levha Yayınevi 2013.
• Karslı A, Medeni Muhakeme Hukuku, Filiz Kitabevi 2020.
• Köküsarı İ, Anayasa Hukukunda Hukuki Güvenlik İlkesi, Adalet Yayınevi 2015.
• Krasnostein S/Freiberg A, “Manifest Error: Grounds for Review?”, 2012, 36(1), Australian Bar Review, s.1-20.
• Kuijer M, “The Right to a Fair Trial and the Council of Europe’s Efforts to Ensure Effective Remedies on a Domestic Level for Excessively Lengthy Proceedings”, 2013, 13(4), Human Rights Law Review, s.777-794.
• Küçük S, “Açıkça Dayanaktan Yoksunluk”, Hüseyin Turan/Recep Kaplan (Editörler), iç. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri, AYM Yayını, Kalkan Matbaacılık 2015.
• Letsas G, “Two Concepts of the Margin of Appreciation”, 2006, 26(4), Oxford Journal of Legal Studies, s.705-732.
• Mellinghof R, “Federal Almanya Cumhuriyeti’nde Anayasa Şikayeti”, 2009, 26, Anayasa Yargısı, s.31-44.
• Nangle J. F, “The Ever Widening Scope of Fact Review in Federal Appellate Courts-Is the Clearly Erroneous Rule Being Avoided?”, 1981, 59(2), Washington University Law Review, s.409-429.
• Oder B. E, “Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Yorumuna Etkileri Başlıklı Oturum Konuşması”, 2018, 35, Anayasa Yargısı, s.15-22.
• Özbay İ, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Neler Getirdi, Seçkin Yayınevi 2013.
• Özekes M, Medeni Usul Hukukunda Hukuki Dinlenilme Hakkı, Yetkin Yayınevi 2003.
• Özen M, Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi 2017.
• Öztürk B/Tezcan D/Erdem M. R/Sırma Gezer Ö/Saygılar Kırıt F/Alan Akcan E/Özaydın Ö/Erden Tütüncü E, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınevi 2017.
• Schilken E, “Medeni Yargılamada Hâkimin Rolü” (Çeviren: Nevhis Deren Yıldırım), iç. (Derleyen: Kamil Yıldırım), İlkeler Işığında Medeni Yargılama Hukuku, Alkım Yayınevi 2002.
• Settem O. J, Applications of the ‘Fair Hearing’ Norm in ECHR Article 6(1) to Civil Proceedings with Special Emphasis on the Balance Between Procedural Safeguards and Efficiency, Springer 2016.
• Şahin C/Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku II, Seçkin Yayınevi 2012.
• Şeker H, Medeni Hak ve Yükümlülüklere İlişkin Davalarda Süreç Adaleti (Usul Hukuku ve İstinaf Yorumu), Beta Yayınevi 2018.
• Şimşek M, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Olağan Başvuru Yollarının Tüketilmesi Kriteri ve İstisnaları, İÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2019.
• Şirin T, “Üçüncü Yılında Bir Bilanço: Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) Usulünün ve Kararlarının Değerlendirilmesi”, <http://www.kamuhukukculari.org/upload/dosyalar /Tolga_Airin_333_1.pdf>, Erişim Tarihi 15 Ocak 2021.
• Türkoğlu-Üstün K, İdari Yargılama Usulüne Hakim Olan İlkeler, Seçkin Yayınevi 2019.
• Üstündağ S, Medeni Usul Hukuku, C. I, Yetkin Yayınları 2018.
• Voorhoof D, “Freedom of Expression versus Privacy and the Right to Reputation How to Preserve Public Interest Journalism”, in. Stijn Smet/Eva Brems (Editors), When Human Rights Clash at the European Court of Human Rights: Conflict or Harmony, Oxford University Press 2017.
• Yasin M, İdari Yargılama Usulünde İspat, On İki Levha Yayınevi 2015.
• Yıldırım M. K, Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi, Kazancı Yayınevi 1990.
• Yılmaz E, Medeni Yargılama Hukukunda Islah, Yetkin Yayınevi 2013.
• Yılmaz N, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarıyla Ortaya Çıkan Adil Yargılanma Hakkı Kriterlerinin Türk İdari Yargılama Hukuku Açısından Muhtemel ve Gerçekleşen Etkileri, İÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2015.