MÜLTECİLERİN İNSAN HAKLARININ KORUNMASINDA ANAYASA MAHKEMESİNİN ROLÜ

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 4, 313 - 350, 26.11.2022

Ertuğrul Yazar

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1142003

Cited By: 4

Öz

Mültecilerin insan haklarının ulusal düzeyde korunması ve geliştirilmesinde etkili bir iç hukuk yolu olan Anayasa Mahkemesi, idarenin ihlal veya ihmal boyutuna ulaşan her türlü işlem ve eylemine karşı yargı yolunun açık tutulması ilkesi uyarınca, uyuşmazlıkların giderilmesini sağlayarak iç hukukta önemli bir denetim işlevi üstlenmektedir. Mahkeme, mültecilerin insan haklarını soyut ve somut norm denetiminin yanı sıra bireysel başvuru usulü yoluyla da korumaya hizmet etmekte; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadı, uluslararası insan hakları ve mülteci hukukunun iç hukuka yansımasında kilit bir rolü haiz bulunmaktadır. Bu çalışmada, Anayasa Mahkemesi’nin soyut ve somut norm denetimi işlevi ile mültecilerle ilgili verdiği bireysel başvuru kararlarında hangi insan haklarına odaklandığı, değerlendirmelerinde hangi hukuki normları referans aldığı ve bunları nasıl yorumladığı, karara konu değerlendirmeleriyle hangi kurumları nasıl etkilediği ve onlara ne şekilde yol gösterdiği detaylıca ele alınmaya çalışılacaktır. Ayrıca çalışma, Mahkemenin varlığının ülkemize ne denli ciddi kazanımları olduğunu ve iç hukukta özellikle mültecilerin insan haklarının korunması için neden çok önemli bir rol üstlendiğini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mülteci, Anayasa Mahkemesi, İnsan Hakları, Yaşam Hakkı ile İşkence ve Kötü Muamele Yasağı, Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı, Geri Gönderme Yasağı İlkesi.

THE ROLE OF THE CONSTITUTIONAL COURT THROUGH THE PROTECTION OF THE HUMAN RIGHTS OF REFUGEES

Öz

The Constitutional Court, an effective domestic remedy for the protection and promotion of the human rights of refugees at the national level, undertakes an important audit function in domestic law by ensuring that disputes are resolved following the principle of keeping the judicial remedy open for all kinds of acts and actions of the state authorities that reach the level of violation or negligence. The Court accomplishes to protect the human rights of refugees through the individual application procedure besides abstract and concrete norm control, and has a key role in the reflection of the European Court of Human Rights case-law, international human rights, and refugee law in domestic law. In this study, it will be discussed in detail that the function of the abstract review and concrete norm control of norms of the Constitutional Court, the human rights that the Court focuses on in individual application decisions regarding refugee individuals, which legal norms it references in its evaluations and how it interprets them, how it affects which institutions and how it guides them with the evaluations that are the subject of the decision. In addition, the study tries to reveal how the existence of the Court has gained serious benefits for our country and why it plays a very substantial role in domestic law, especially for the protection of the human rights of refugee individuals.

Anahtar Kelimeler

Refugee, The Constitutional Court, Human Rights, The Right to Life and Prohibition of Torture and Ill-Treatment, The Right to Liberty and Security of Person, The Principle of Non-Refoulement., Refugee, The Constitutional Court, Human Rights, The Right to Life and Prohibition of Torture and Ill-Treatment, The Right to Liberty and Security of Person, The Principle of Non-Refoulement.

Kaynakça

• 676 Sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında KHK, Karar Sayısı: 676, Kabul Tarihi: 3.10.2016, RG 29.10.2016/29872.
• Abdolkhani and Karimnia v Turkey, App no 30471/08, (ECHR 22 September 2009).
• Abdulaziz, Cabales and Balkandali v United Kingdom, App no 9214/80, (ECHR 28 May 1985).
• Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü, Dayandığı Kanun Numarası: 6216, Kabul Tarihi: 12.7.2012, RG 12.7.2012/28351.
• Asalya v Turkey, App no 43875/09, (ECHR 15 April 2014) 50-55.
• Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi, Report to the Turkish Government on the visit to Turkey carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 7 to 14 December 2005 (1. Baskı, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi 2005).
• Aybay R ve Kibar D.E., Yabancılar Hukuku (3. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2010).
• AYM, ‘Norm Denetimi’ (anayasa.gov.tr 3 Ocak 2021) <https://www.anayasa.gov.tr/tr/mahkeme/gorev-ve-yetkileri/norm-denetimi> Erişim Tarihi 3 Ocak 2021.
• AYM, B. No: 2013/9673, Rıda Boudraa Başvurusu, 21.1.2015.
• AYM, B. No: 2014/13044, K.A. Başvurusu, 11.11.2015.
• AYM, B. No: 2014/15769, B.T. Başvurusu, 30.11.2017.
• AYM, B. No: 2014/19023, Oksana Chıcheıshvılı Başvurusu, 20.12.2017.
• AYM, B. No: 2015/11252, Leyla Dogot Başvurusu, 10.7.2015.
• AYM, B. No: 2015/15273, G. B. ve Diğerleri Başvurusu, 17.9.2015.
• AYM, B. No: 2015/16437, Uthman Deya Ud Deen Eberle Başvurusu, 10.11.2015.
• AYM, B. No: 2015/18582, Azizjon Hikmatov Başvurusu, 15.12.2015.
• AYM, B. No: 2015/19795, Peri Kırık Başvurusu, 9.1.2019.
• AYM, B. No: 2015/3941, A.A. ve A.A. Başvurusu, 1.3.2017.
• AYM, B. No: 2016/22418, Y.T. Başvurusu, 30.5.2019.
• AYM, B. No: 2016/22512, H.S. Başvurusu, 2.11.2016.
• AYM, B. No: 2016/4405, F.R. Başvurusu, 15.2.2017.
• AYM, B. No: 2016/9483, Eiza Kashkoeva Başvurusu, 25.5.2016.
• AYM, B. No: 2017/11905, Sherapat Yagmyrova Başvurusu, 21.7.2020.
• AYM, B. No: 2017/24261, Majid Momtaz Başvurusu, 30.9.2020.
• AYM, B. No: 2017/29420, K.S. Başvurusu, 3.12.2020.
• AYM, B. No: 2018/10055, Aısulu Aldenova Başvurusu, 16/3/2022.
• AYM, E. 2015/36, K. 2015/87, K.T. 08.10.2015, YUKK’un Bazı Maddelerinin Anayasa’ya Aykırılık İçermesi Nedeniyle İptali İstemi Başvurusu.
• AYM, E. 2016/29, K. 2016/134, K.T. 14.07.2016, YUKK’un Bazı Maddelerinin Anayasa’ya Aykırılık İçermesi Nedeniyle İptali İstemi Başvurusu.
• AYM, E. 2016/37, K. 2016/135, K.T. 14.7.2016, YUKK’un Bazı Maddelerinin Anayasa’ya Aykırılık İçermesi Nedeniyle İptali İstemi Başvurusu.
• Birtane Ş, Alkan F, Kozan A, Yıldız F, Yazıcı H, Öncel Ç ve Barın T, Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı Karar Özetler (1. Baskı, AYM 2021).
• BMMYK, ‘About Us: Figures at a Glance’ (unhcr.org 18 Haziran 2021) <https://www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html> Erişim Tarihi 3 Ocak 2021.
• BMMYK, ‘Global forced displacement vastly more widespread in 2019’ (unhcr.org 18 Haziran 2020) <https://www.unhcr.org/news/latest/2020/6/5eea140f4/global-forced-displacement-vastly-widespread-2019.html> Erişim Tarihi 3 Ocak 2021.
• BMMYK, ‘Türkiye’de UNHCR’ (unhcr.org 3 Ocak 2021) <https://www.unhcr.org/tr/turkiyede-unhcr> Erişim Tarihi 3 Ocak 2021.
• Can, O, ‘Dolaylı Etki ve İyi Yönetişim Kuramları Üzerinden Anayasa Mahkemesi İçtihatlarına İlişkin Bazı Gözlemler’ (2018) 35(1) Anayasa Yargısı Dergisi 23,24.
• Chahal v UK, App no 22414/93, (ECHR 15 November 1996).
• Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment [1984] UN 39/46.
• Convention relating to the Status of Refugees [1951] UN V429.
• Cruz Varas and others v Sweden, App no 15576/89, (ECHR 20 March 1991).
• Demirkıran, E.K, ‘İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve 1982 Anayasası Bağlamında Etkili Başvuru Hakkı ve Adil Yargılanma Hakkının Kapsam Alanlarının Karşılaştırılması’, (2020) 2(1) Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 49,68.
• Doğru O ve Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar (1. Baskı, Yargıtay Başkanlığı Yayınları 2012).
• Ekşi N, 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda İdari Gözetim (1. Baskı, Beta Yayınları 2014).
• Ekşi N, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku (4. Baskı, Beta Yayınları 2016).
• European Union Agency for Fundamental Rights, İnsan Hakları Odaklı Polis Eğitimi: Polis Eğitmenleri İçin Eğitim Kılavuzu (1. Baskı, Polis Akademisi Başkanlığı Yayınları 2020), (Çev. Funda Çankaya).
• Freeman M, İnsan Hakları Disiplinlerarası Bir Yaklaşım (1. Baskı, Birleşik Yayınları 2008) (Çev: A. Erkan Koca- Asena Topçubaşı).
• Geçici Koruma Yönetmeliği, Dayandığı Kanun Numarası: 6458, Kabul Tarihi: 22.10.2014, RG 22.10.2014/29153.
• Giakoumopoulos, C, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının İnfazı ve Anayasa Mahkemelerinin Rolü’ (2016) 33(1) Anayasa Yargısı Dergisi 1,8.
• Göç İdaresi Başkanlığı, ‘Genel Gerekçe’ (goc.gov.tr 3 Ocak 2021) <https://www.goc.gov.tr/genel-gerekce18> Erişim Tarihi 3 Ocak 2021.
• Göztepe, E, ‘Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi'nin Doğrudan ve Dolaylı “Çağrı Kararları” Üzerine Bir İnceleme’, (2021) 38(1) Anayasa Yargısı Dergisi, 43,56.
• Hirsi and others v. Italy, App no 27765/09, (ECHR 23 February 2012).
• İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, Sınırdışı ve İade Uygulamaları Tematik Bilgi Notu (1. Baskı, İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı Yayınları 2013).
• Kaplan R, Turan H ve Şimşek A, Bireysel Başvuru Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı Seçme Kararlar, (1. Baskı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi 2016).
• Kara U, Şen İ.G, Nalbant A ve Karakaş A.I, ‘Türkiye’de İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri: 1982 Anayasasının Öngördüğü Temel Hak ve Özgürlükler Rejimi ve İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri Kavramları ve Tarihsel Gelişimi’ in Karakaş, A.I and Şen, İ.G (eds) İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri (Anadolu Üniversitesi Yayını 2015).
• Kaya, C, ‘Anayasa Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Mülteci ve Sığınmacıların Sınırdışı Edilmesi’ (2021) 6(1) Middle East Journal of Refugee Studies, 39, 61.
• KDK Kanunu, Kanun Numarası: 6328, Kabul Tarihi: 14.6.2012, RG 29.6.2012/28338.
• Kuçuradi, İ. ‘TİHEK Akademi - İnsan Hakları Söyleşileri - Prof. Dr. İoanna Kuçuradi’ (2022) (tihek.gov.tr 15 Eylül 2021) <https://www.tihek.gov.tr/tihek-akademi-insan-haklari-soylesileri-basladi/> Erişim Tarihi 3 Mart 2021.
• Kurkaev v Turkey, App no 10424/05, (ECHR 19 October 2010) 35.
• Kuşçu, D, ‘Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Sınır Dışı Edilmelerine Karar Verilen Yabancıların İdari Gözetim Altına Alınmaları’ (2017) 22(37) Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 241, 275.
• Mamatkulov and Askarov v Turkey, App no 46827/99, (ECHR 4 February 2015).
• Miller M.J. ve Castles S, Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri (1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2000).
• Mülteci Hakları Merkezi, Acil Bir İhtiyaç: Türkiye’de İdari Gözetim Altına Alınan Yabancıların Alıkonulma Koşullarının Denetimi (1. Baskı, Mülteci Hakları Merkezi Yayınları 2017).
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun, Kanun Sayısı: 7070, Kabul Tarihi: 1.2.2018, RG 8.3.2018/30354.
• Optional Protocol to the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment [2002] UN 57/199.
• Ovacık, G, ‘Türk Anayasa Mahkemesinin İçtihadı Işığında Sınır Dışı Kararlarına Karşı Yargısal İtirazın Hukuki Etkisi’, (2020) 2(26), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 1047-1062.
• Perruchoud R ve Redpath J, Göç Terimleri Sözlüğü (2. Baskı, Uluslararası Göç Örgütü Yayınları 2011).
• Ranstev/Kıbrıs v. Russia, App no 25965/04, (ECHR 7 January 2010).
• Sancar M, Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti (2. Basım, İletişim Yayınları 2000).
• Soering v UK, App no 14038/88, (ECHR 7 July 1989).
• Şirin T, Özgürlük ve Güvenlik Hakkı: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 1, (1. Baskı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi 2018).
• TAA, İnsan Haklarını Anlamak İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı, (3. Baskı, TAA 2014).
• Tanör B. Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu (3. Baskı, BDS Yayınları 1994).
• TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu, Edirne, Kırklareli ve İstanbul İllerinde Bulunan Geri Gönderme Merkezleri Hakkında İnceleme Raporu (1. Baskı, TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Yayınları 2012).
• TİHEK Kanunu, Kanun Numarası: 6701, Kabul Tarihi: 6.4.2016, RG 20.4.2016/29690.
• TİHEK, İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi 2019 Yılı Raporu (1. Baskı, TİHEK 2019).
• TİHK, İstanbul Geri Gönderme Merkezi Raporu (1. Baskı, TİHK Yayınları 2014).
• Töre N, Uluslararası Göç Hukuku (1. Baskı, Turhan Yayınları 2016).
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun Numarası: 2709, Kabul Tarihi: 18.10.1982, RG 09.11.1982/17863.
• Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar İle Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Kabul Tarihi: 14.09.1994, RG 30.11.1994/22127.
• Yazar E, İnsan Hakları Bağlamında Avrupa’da Yabancı Terörist Savaşçılar (1. Baskı, Adalet 2021).
• Yazar, E, Sığınmacı ve Mültecilerin Hak ve Özgürlüklerinin Güvenlik Kapsamında Değerlendirilmesi, Polis Akademisi Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• Yılmazoğlu, E. C, ‘Yabancıların Sınırdışı Edilmesinin Anayasa Mahkemesinde Yargısal Denetimi’ (2015) 0(5) Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 905,906.
• YUKK, Kanun Numarası: 6458, Kabul Tarihi: 4.4.2013, RG 11.4.2013/28615.