OKULLARDA AKRAN ZORBALIĞININ ÖZEL HUKUK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 4, 63 - 102, 26.11.2022

Ayşe Nur Kılınç

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1172511

Öz

Yabancı psikoloji doktrininden kaynağını alan akran zorbalığı (peer bullying) terimi, yerli doktrinde de benimsenmiştir. Son zamanlarda ise, bu ifadeye sadece doktrinde değil; eğitim dünyasında, medyada ve hatta ilk ve orta dereceli okullarda bir çocuğun velisi olan ana babalar arasındaki günlük konuşmalarda dahi rastlanabilmektedir. Doktrinde geleneksel zorbalık ve siber zorbalık şeklinde sınıflandırılan akran zorbalığı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Çocuklar arasındaki akran şiddetinin önlenebilir olduğu düşüncesinden hareketle psikoloji, eğitim bilimleri ve sosyal hizmetler alanındaki çalışmalarda daha ziyade soruna yönelik önleyici mekanizmalar üzerine odaklanılmaktadır. Bu çalışma ise, sorunun hukuken değerlendirilmesini hedeflemektedir. Ancak siber zorbalık ile ilgili hukuki sorunlar çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Ayrıca okullarda akran zorbalığı sorununa temel haklar ve çocuk hakları perspektifinden yaklaşılması gerektiği vurgulanmıştır. Bu bağlamda gerektiğinde hâkim tarafından hem zorba hem kurban (mağdur) çocuklar bakımından koruyucu ve destekleyici tedbir kararlarının verilebileceği tespit edilmektedir. Çalışmanın son kısmında ise, okullarda karşılaşılan akran zorbalığı vakıalarında özel hukuk sorumluluğu değerlendirilmekte ve okulda akran zorbalığından kimin hangi sebeple sorumlu tutulabileceği belirlenmektedir. Böylece Türkiye’de akran zorbalığına ilişkin mevcut bilimsel çalışmalara, sorunun olası hukukî sonuçları ortaya konularak katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Okullarda akran zorbalığı, temel haklar ve çocuk hakları, koruyucu ve destekleyici tedbir kararları, ayıplı hizmetten sorumluluk, sözleşme dışı sorumluluk

AN ANALYSE OF SCHOOL BULLYING IN TERMS OF TURKISH PRIVATE LAW

Öz

Peer bullying, derived from psychology literature, has recently been adopted by not only Turkish doctrine, but also by the educational community and media. Even this term is used in daily conversations by the parents whose children are attending to primary or secondary schools. Peer bullying, accepted as a public health issue by the World Health Organisation, has recently been classified as cyber bullying and traditional bullying. However, this paper aims at only evaluating the legal consequences of the traditional bullying at schools (school bullying). Current studies related to the school bullying are based on the idea that peer violence among the students is preventable. Therefore, first of all the violence preventive strategies regarding school bullying are focused in the field of psychology and educational sciences. However, this paper determines that this issue could also be a violation of human rights and child rights. Also, when it is necessary, the protective and supportive measures should be taken by the judges for both bullies and victims. Finally, in case of peer bullying at schools, it is examined that who and why can be held liable in terms of Turkish private law. Eventually, not a great but a significant contribution to the existing literature is aimed by this paper.

Anahtar Kelimeler

School bullying, human and child rights, protective and supportive measures, liability for defective service, strict tort liability

Kaynakça

• Akıncı, Ş, “Covid 19’un Borç İlişkilerine ve Bazı Borçlar Hukuku Sözleşmelerine Etkisi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Covid-19 Hukuk Özel Sayısı, 19 (38), 2020/2, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/iticusbe/issue/55311/753296>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 62-103.
• Akıntürk, T / Ateş, D, Türk Medenî Hukuku Aile Hukuku İkinci Cilt, 22. Baskı, Beta Yayınevi, 2020.
• Akyüz, E, Çocuk Hukuku: Çocukların Hakları ve Korunması, 7. Baskı, Pegem Akademi, 2020.
• Alyanak, B, “Şiddet ve Çocuk”, Klinik Tıp Pediatri Dergisi, 11 (1), 2019, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ktpd/issue/47815/602685>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 37-43.
• Antalya, O. G, “Marmara Hukuk Yorumu Borçlar Hukuku Genel Hükümler C.V/1, 2”, Osman Gökhan Antalya (Ed.), 2. Baskı, Seçkin Kitabevi, 2019.
• Aral, F / Ayrancı, H, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 9. Baskı, Yetkin Yayınevi, 2012.
• Arslan Özdinçer, S / Savaşer S, “İnsan Hakları ve Çocuk Hakları Bağlamında Okulda Zorbalık”, İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 16 (61), 2008, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/fnjn/issue/9015/112391>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 65-70.
• Aydoğdu M / Kahveci N, Tüketici Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, 2021.
• Baygın, C / Nar, A, Medeni Hukuk Dersleri- I (Başlangıç Hükümleri ve Gerçek Kişiler Hukuku), Yetkin Yayınları, 2021.
• Bingöl, B, “Türkiye İçin Bir Eğitim Hukuku Teorisinin Gerekliliği” Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (2) , 2012, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepehdf/issue/44819/557465>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 25-38.
• Bingöl Schrijer, B. “COVID-19 Salgını Süresince Eğitim Hakkı, Fırsat Eşitliği ve Sınavlara İlişkin Temel Problemler”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 78 (2) , 2020, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihm/issue/57316/812448>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 837-884.
• Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokoller, Usûl Kuralları ile Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorumları, ˂https://www.unicef.org/turkiye/raporlar/ çhds-ve-ihtiyari-protokoller-usul-kuralları-ile-çocuk-hakları-komitesi-genel-yorumları˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022.
• Cornell, D / Limber, S. P, “Law and Policy on the Concept of Bullying at School”, American Psychologist, 70 (4), 2015, ˂http://dx.doi.org/10.1037/a0038558˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 333-343.
• Çabri, S, “Covid-19 Sebebiyle Alınan Önlemlerin Özel Okul Sözleşmelerine Etkisi”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6 (10), 2021, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/imhfd/issue/65238/1003638>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 203-231.
• Çankaya, İ, “İlköğretimde Akran Zorbalığı”, İlköğretimde Akran Zorbalığı”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (1), 2011, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/uefad/issue/16693/173508>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 81-92.
• Çetinkaya Büyükbodur, A, “İntihar Girişimleri ve Retrospektif Sosyal İnceleme”, Sosyal Çalışma Dergisi, 3(1), 2019, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/scd/issue/46396/554406>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 28-46.
• Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, <https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/crc.pdf>, Erişim tarihi 18 Nisan 2022.
• Demircioğlu, H. R, “Kişilik Hakkı İhlâlinin ve Borca Aykırılığın Bir Türü Olarak İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 2007, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/48130/608726>, Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022, s. 113-146.
• Đurđević v. Croatia (Başvuru numarası: 52442/09), ˂https://ijrcenter.org/2011/08/23/echr-decisions-in-torture-cases-article-3-july-2011/˃, Erişim tarihi 15 Ağustos 2022. Dural, M / Öğüz, T / Gümüş, M. A, Türk Özel Hukuku C. III Aile Hukuku, 17. Baskı, Filiz Kitabevi, 2022.
• Erdoğan, İ / Keskin, A. D, Türk Medeni Hukuku (Başlangıç Hükümleri –Kişiler Hukuku), 3. Baskı, Gazi Kitabevi, 2020.
• Eren, F, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, 2017.
• Eren, F / Dönmez, Ü, Eren Borçlar Hukuku Şerhi C. II m. 49-82, Yetkin Yayınları, 2022.
• Ergül Topçu, A, (2018), “Okullarda Akran Zorbalığının Yaygınlığı ve Doğası Üzerine Bir Derleme”, Kriz Dergisi, 26(2), (2018), <https://dergipark.org.tr/tr/pub/kriz/issue/41895/505251>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 0-0.
• Global Status Report On Preventing Violence Against Children, Geneva, World Health Organization, 2020, <https://www.unicef.org/media/70731/file/Global-status-report-on-preventing-violence-against-children-2020.pdf>, Erişim tarihi 10 Nisan 2022.
• Grassinger, G. E, “Türk Medeni Kanununda Yer Alan Velâyet Hükümleri Kapsamında Küçüğün Kişi Varlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler (MK md. 346, md. 347, md. 348)”, On İki Levha Yayıncılık, 2009.
• İmamoğlu, S. H, “Yeni Medeni Kanundaki Düzenleme ve Velayete Hakim İlkeler Çerçevesinde Tedip Hakkının Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 54(1), 2004, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/ 42643/514151>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 165-190.
• Jenkins, L. N / Demaray, M. K / Dorio, N. B / Eldridge, M, “The Law and Psychology of Bullying: A Comparative Approach”, B. H. Bornstein and M. K. Miller (Eds), Advances in Psychology and Law, 2019, ˂https://www.researchgate.net/publication/330892943_The_Law_and_Psychology_of_Bullying_A_Comparative_Approach˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 197-234.
• Kapancı, K. B / Başoğlu, B, "Çocuğun Medeni Hukuk Kuralları Çerçevesinde Şiddete Karşı Korunması". Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(1), 2017, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/27591/290674> , Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 347-364.
• Kara, H / Kaçar, M, “Akran Zorbalığı ve Toplumsal Önemi: İki Olgu Sunumu”, Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 22(2), 2017, <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/307901>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 114-118.
• Karan, U, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Karauz, A. K / Çokkaş, Y, “İlk ve Orta Dereceli Okullarda Öğrencilerin Birbirlerine Verdikleri Zarardan Kaynaklanan Sorumluluk Esasları” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(1), 2020, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/suhfd/issue/51759/634742>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 37-74.
• Kılıç, M, “Pandemi Döneminde Dijital Eğitim Teknolojisinin Dönüştürücü Etkisi Bağlamında Eğitim Hakkı ve Eğitim Politikaları”, Yükseköğretim Dergisi, 11(1), 2021, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/yuksekogretim/issue/62230/930281>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 25-37.
• Kılınç, A. N, Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, 2018.
• Kılınç, A. N, “Türk Hukukunda Koruyucu Aile Sözleşmesi ve Koruyucu Aile ile Çocuk Arasındaki Hukuki İlişkinin Değerlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28 (3), 2020, s. 1217-1261.
• Koçana Rodoslu, E, “Ev başkanının Sorumluluğu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 63 (4), 2014, ˂https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/42395/510672˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 879-899.
• Kolburan, G, “Şiddet ve Zorbalığı Önleme Modeli Olarak Arabuluculuk Eğitimleri”, Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 2(3), 2016, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/aitdergi/issue/43372/528344>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 43-57.
• Korkmaz, T / Erkin, M /Atbaşı, Z, “Akran Zorbalığı Kavramının Lisansüstü Tezlerde İncelenmesi”, Turkish Special Education Journal: International, 3 (1), 2021, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/tseji/issue/61344/902353>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 1-19.
• Kolstrein, A. M / Jofré, M. I. T, “Bullying: An Analysis from the Perspective of Human Rights, Target Groups and Interventions”, International Journal of Children’s Rights, 2012, ˂https://www.researchgate.net/˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 1-13.
• Macheret L / Paquier N, “Le droit suisse face à la loi du préau”, Zeitschrift der juristischen Nachwuchsforscher, Dike Verlag AG, Swisslex veri tabanından erişilmiştir, Erişim tarihi 27 Temmuz 2022, s. 34-42.
• Olweus, D, “Understanding and Researching Bullying; Some Critical Issues”, The Handbook of Bullying in Schools: An international Perspective, Shane R. Jimerson, Susan M. Swearer, and Dorothy L. Espelage (Ed), Routledge, 2010, ˂https://www.researchgate.net/publication/285012514˃, Erişim tarihi 15 Ağustos 2022, s. 9-33.
• Olweus, D, “School Bullying: Development and Some Important Challenges”, The Annual Review of Clinical Psychology, 9, 2013, ˂www.annualreviews.org˃, Erişim tarihi 15 Ağustos 2022, s. 751–80.
• Özdemir, H / Ruhi, A. C, Çocuk Hukuku (Ders Kitabı), 3. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Öztürk, A / Tezel, A / Öztürk F. Ö, "Bir Ortaöğretim Kurumunda Akran Zorbalığının Değerlendirilmesi" Konuralp Medical Journal, 11, 2019, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ktd/issue/44366/392368>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 82-88.
• Polat, F /Sohbet R, “Ortaöğretim Öğrencilerinde Akran Çatışmasına Bakış”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 15(2), 2020, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksutfd/issue/55775/608921>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 41-51.
• Reyneke, M / Jacobs, L, “Can Legal Remedy be used to address bullying and cyberbullying in South African Schools?” Polish Journal of Educational Studies, 1 (LXXI), 2018, s. 66-80.
• Serozan, R, Çocuk Hukuku, İkinci Baskıdan Tıpkı Bası, Vedat Kitapçılık, 2017.
• Şirin, M. C, “Çocuğun Yararı Gözüyle Çocuğun Yüksek Yararı İlkesine Bakış” Çocuk ve Medeniyet, 2019, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/cm/issue/57214/807917>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 219-240.
• Tandoğan, H, Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, Turhan Kitabevi, 1981.
• Tiftik, M, Türk Hukukunda Özel Okul Sözleşmesi, 2. Baskı, Yetkin Yayınları, 2005.
• Turanboy, K. N. Okul Sözleşmesi, 2000, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış doktora tezi.
• Türkiye’de Çocuğa Karşı Şiddet Durum Raporu 2017, Işıl Erdemli (Hazırlayan), Ankara Çocuğa Karşı Şiddeti Önlemek için Ortaklık Ağı ˂https://www.stgm.org.tr/e-kutuphane/turkiyede-cocuga-karsi-siddet-durum-raporu-2017˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022.
• Türkiye’de Çocuğa Karşı Şiddet Durum Raporu 2020, Emrah Akbaş (Hazırlayan), Ankara Uluslararası Çocuk Merkezi, ˂http://www.cocukhaklariizleme.org/storage/app/uploads/public/5fc/746/7d5/5fc7467d5fc0c660761537.pdf˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022.
• UNICEF Türkiye Yıllık Raporu (2019), <https://www.unicef.org/turkey>, Erişim Tarihi 10 Nisan 2002.
• Usta, S, “Anne Babanın Tedip Hakkı”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (8), 1994, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/611/6206>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 15-18.
• Usta, S, Çocuk Hakları ve Velayet, On İki Levha Yayıncılık, 2012.
• Ünal, M, “Türk Medenî Hukukunda Aile Başkanının Sorumluluğu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1979.
• Ünal, M, “Karar Tahlili”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 36(1), ˂https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/42717/515460˃, 1979, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 295-304.
• Yalaki, Z / Taşar, M. A, “Ergenlerde çevrimiçi oyun oynama özellikleri akran zorbalığına yol açıyor mu?”, Ege Tıp Dergisi, 2019, 58(4), <http://egetipdergisi.com.tr/tr/pub/issue/50673/660982>, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 336-343.
• Yavuz, C / Acar, F / Özen, B, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 9. Baskı, Beta yayıncılık, 2011.
• Yıldırım, R, “Akran Zorbalığı”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 2012, ˂https://dergipark.org.tr/tr/pub/cbayarsos/issue/4066/53631˃, Erişim tarihi 12 Ağustos 2022, s. 39-51.
• Zelayandía González, R. E, “Combating Homophobic And Transphobic Bullying in Educatıonal Settings: The Role of Human Rights Law and Positive Obligations”, Central European University, Department of Legal Studies, Master of Laws in Human Rights, 2007, ˂https://www.academia.edu/39898664/Zelayandia_Romeo˃, Erişim tarihi 15 Ağustos 2022.
• <https://apps.who.int/violence-info/>, Erişim tarihi 11 Nisan 2022.
• <https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/youth-violence>, Erişim tarihi 10 Nisan 2022.
• <https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-children>, Erişim tarihi 10 Nisan 2022.