12 Mart Dönemi’nde Hukuk: Tanıklık Edebiyatı Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 367 - 398, 18.04.2024

Rıdvan Değirmenci

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1403099

Öz

Türk hukuk zihniyeti ve kültüründe yaşanan değişimin edebi eserler dışarıda bırakılarak tam anlamıyla anlaşılması mümkün değildir. Türk hukukunun Türk toplumu ile birlikte yaşadığı derin kriz zamanlarından birisi olan 12 Mart darbe dönemine dair edebi eserler dönemin hukuk atmosferine dair izler barındırmaktadır. Çalışmada, 12 Mart romanları çerçevesinde işkence tanıklıkları, hukukun amacı ve işlevi ile politik şiddetin hukuka etkileri başlıkları incelenmektedir. Türk üniversitelerinin uzun yıllar fikir ve ifade hürriyeti bakımından gereken iklimden uzak kalması Türk fikir hayatında edebiyatın önemli bir işlev görmesine sebep olmuştur. Bu sebeple işkence tanıklıklarını, sınıf mücadelesi bağlamında hukukun eleştirisi, politik şiddet ile birlikte ortaya çıkan sorunları tartışmak, edebi eserleri merkeze almayı gerektirmektedir. Edebi tanıklıklar, toplumun geçirdiği dönüşümleri mühürlemesi sebebiyle hukuk anlayışına yönelik çalışmalarında edebiyat sosyolojisinden yararlanmayı zaruri kılmaktadır. 12 Mart döneminde yaygınlaşan şiddet hareketleri sebebiyle özgürlük güvenlik dengesinin bozulması hukuku ilkeler zemininde tartışma imkanını ortadan kaldırmıştır. 12 Mart döneminde, sol tandanslı silahlı terör örgütleri ile mücadelede işkence ve insanlık dışı muamele fiiller yaygın şekilde uygulanmıştır. İnsanlık dışı fiillerinin fertler üzerinde yarattığı tahribat ve psikolojik etkiler 12 Mart romanlarında geniş yer bulmuştur. 12 Mart romanlarında hukukun amacı ve işlevine yönelik sorgulamalara da geniş yer verilmiştir. 12 Mart romanlarında hukuk, iktidar ve sermaye sahiplerinin lehine işlemekle itham edilmiştir. Son olarak politik şiddetin hukukla ilişkisi 12 Mart romanlarında görülebilir. Şiddetin politikada bir araç olarak benimsenmesi, sol düşüncede yarattığı dönüşüm ve sağın şiddet motivasyonu romanlarda müşahede edilebilir. Tanıklık edebiyatı bağlamında 12 Mart romanları, hukukun otoriter yönetimlerce temel hak ve hürriyetlere nazaran devlet güvenliğini öncelemesiyle ortaya çıkan etkileri ve dönemin hukuk zihniyetini bugüne aktarmaktadır

Anahtar Kelimeler

hukuk ve edebiyat, işkence, kanunlaştırma, darbe, devrim.

LAW AND LITERATURE IN THE ERA OF MARCH 12: AN EXAMINATION WITH TESTIMONIAL LITERATURE

Öz

By omitting literary works, it is impossible to properly comprehend the shift in the legal attitude and culture of Turkey. The legal atmosphere of the 12 March coup era, one of the profoundly crisis-ridden periods in Turkish law and society, is referenced in literary works from the times. In this study witness of torture, the aim and the function of law and effects of political violence on law are all examined in the context 12 March novels. Inasmuch as Turkish universities have been unable to supply academic staff at the required level of freedom of opinion and expression for many years, literature has played an important role in Turkish intellectual life. As a result, criticizing systematic torture, the relevance of legality in class struggle, and the issues caused by the violence that has grown with the romanticism of the revolution necessitates putting literary works at the forefront. Since literary testimony seal societal shifts, sociology of law studies must benefit from sociology of literature. The disruption of the balance of freedom and security due to the widespread violent movements during the March 12 period eliminated the possibility of discussing the law on the basis of principles. During the March 12 period, acts of torture and inhuman treatment were widely used in the fight against leftist armed terrorist organizations. The destruction and psychological effects of inhumane acts on individuals are widely featured in the 12 March novels. In 12 March novels, discussions about the purpose and function of law are also widely included. In the 12 March novels, the law was accused of working in favor of the government and capitalists. Finally, the relationship between political violence and law can be seen in the novel March 12. The adoption of violence as a political device, the transformation it created in leftist thought, and the right's motivation for violence can be observed in novels. In the context of testimonial literature, the 12 March novels evoke the effects of the law prioritizing state security over fundamental rights and freedoms by authoritarian governments and the legal mentality of the period to the present day.

Anahtar Kelimeler

law and literature, torture, legalization, coup, revolution.

Kaynakça

• Ağaoğlu A, Bir Düğün Gecesi, içinde “Dar Zamanlar Üçlemesi”, Everest Yayınları, 2020.
• Akal C B, “Kurgu ve Hukuk”, Cemal Bali Akal, Yalçın Tosun (Ed.), Edebiyat Hukuk ve Sair Tuhaflıklar, Dost Kitabevi, 2015.
• Akal C B, Hukuk ya da Kukla Tiyatrosu, 1. Baskı, Dost Kitabevi, 2014.
• Akşin S (Ed.), Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, 6. Baskı, 2000.
• Alper E, Student Movement in Turkey From A Global Perspective 1960-1971, Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Arcayürek C, Demirel Dönemi 12 Mart Darbesi, 3. Baskı, Bilgi Yayınevi, 1992.
• Arendt H, Kötülüğün Sıradanlığı, 2. Baskı, Metis Yayınları, 2012.
• Arsel İ, “Asayiş-Anarşi- Despotizm veya İktidar ile Hürriyet Arası Denge”, AÜHFD, 29(1-2), 1972.
• Arsel İ, “Devletin Haysiyetini Çiğneten Zihniyet”, AÜHFD, 31(1), 1974.
• Belge M, Edebiyat Üstüne Yazılar, 1. Baskı, İletişim Yayınları, 1998.
• Belge M, Militarist Modernleşme, Almanya, Japonya ve Türkiye, 2. Baskı, İletişim Yayınları, 2012.
• Bora T, Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, 2. Baskı, İletişim Yayınları, 2017.
• Bora T, Peker Y B, Sancar M, “Hakim İdeolojiler, Batı, Batılılaşma ve İnsan Hakları”, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınevi, 2007.
• Çavdar T, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi II, 5. Baskı, İmge Kitabevi, 2013.
• Duong W N, “Law is Law And Art is Art And Shall The Two Ever Meet? — Law And Literature: The Comparative Creative Processes”, Southern California Interdisciplinary Law Journal, 15(1), s. 7.
• Erkol Ç G, Yaralı Erkekler: 12 Mart Romanlarında Yalnızlık, Yabancılaşma ve Öfke, 1. Baskı, Ayizi Kitap, 2019.
• Eroğul C, Anatüzeye Giriş, İmaj Kitabevi, 2016.
• Eroğul C, La division de la gauche a favorisé la chute de la démocratie, Le Monde Diplomatique, 3 Mart 1973, cemerogul.files.wordpress.com/2012/04/diplomatik.pdf Erişim Tarihi: 11 Mart 2024.
• Eroğul C, “Tip Sorunsalı”, Ahmet Alpay Dikmen (Ed.), Cumhuriyet Döneminde Siyasal Düşünce ve Modernleşme (7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi), İmaj Yayıncılık, 2002.
• Foucault M, Hapishanenin Doğuşu, 6. Baskı, İmge Kitabevi, 2015.
• Hale W, 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset, (Çev. Ahmet Fehmi), Hil Yayınları, 1. Baskı, 1996.
• Harris G S, “The Role of the Military in Turkey in the 1980s: Guardians or Decision-Makers?” Metin Heper, Ahmet Evin (Ed.), State, Democracy and the Military in the 1980s, WdeG, 1988.
• Işınsu E, Sancı, Bilge Kültür Sanat, 2012.
• İnam A, “Akademisyen mi, Ak- Adam- İsyan mı?”, Doğu Batı Dergisi, 7, 1999.
• Kanar E, “Türkiye Solunun İnsan Haklarına Bakışı”, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8 Sol, İletişim Yayınevi, 2008.
• Kürkçü E, Türkiye Sosyalist Hareketine Silahlı Mücadelenin Girişi, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8 Sol, İletişim Yayınevi, 2008.
• Meriç C, Kırk Ambar Cilt 1, 10. Baskı, İletişim Yayınları, 2008.
• Moran B, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 3, 19. Baskı, İletişim Yayınları, 2018.
• Özman A, “Mehmet Ali Aybar”, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8 Sol, İletişim Yayınevi, 2008
• Posner R A, “Law and Literature: A Relation Reargued”, Virginia Law Review, 72(8), 1986.
• Škop M, “Law and Literature – a Meaningful Connection”, Filozofia Publicznai Edukacja Demokratyczna, 4(1), 2015, s. 12.
• Soysal M, 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 11. Baskı,, 1997.
• Soysal S, Şafak, Bilgi Yayınevi, 1980.
• Tanpınar A H, Edebiyat Üzerine Makaleler, 2. Bası, Dergah Yayınları, 1977.
• Tanör B, Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, YKY Yayınları, 2012.
• Tanör B, Anayasal Gelişme Tezleri, 4. Baskı, 2018.
• Tunaya T Z, Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, 3. Baskı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1975.
• Türkeş Ö, “Solun Romanı”, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8 Sol, İletişim Yayınevi, 2008.
• Yıldırım A, FKF Dev Genç Tarihi (1965-1971), Doruk Yayınları, 2008.
• Yücel K T, “Edebiyatın İyi ve Kötü Tanıklığı”, Cemal Bali Akal, Yalçın Tosun (Ed.), Edebiyat Hukuk ve Sair Tuhaflıklar, Dost Kitabevi, 2015.
• Zileli G, Havariler (1972-1983), 7. Baskı, 2011.