1876’dan Günümüze Türkiye’de Parlamento İçtüzükleri Ve İçtüzük Değişiklikleri

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 315 - 370, 30.07.2024

Gonca Erol

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1421014

Öz

Yasama organının iç yapısını, çalışma düzenini ve işleyiş esaslarını düzenleyen içtüzükler, bir ülkenin demokrasisinin düzeyini etkileyen faktörlerden birisi olduğu için siyasal yaşamda önemli bir yere sahiptir. Bunun yanında, içtüzükler, bir ülkenin parlamento deneyimini ve birikimini çeşitli bakımlardan ortaya koyan belgeler olmaları nedeniyle de önemlidir. Zira bir ülkede içtüzüklerin gelişim serüvenini anlamak o ülkede parlamenter yaşamın gelişim serüvenini anlamaya da yardımcı olur. Bu bakımdan, bir asrı aşan bir deneyime sahip Türk parlamenter yaşamının geçmişini ve bugününü anlamada içtüzükler önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu çalışmada, Türk parlamentoculuğunun yüzyılı aşan uygulamasında içtüzüklerin nasıl bir gelişim ve değişim seyri izlediği incelenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca hangi dönemlerde, hangi koşullarda, hangi ihtiyaçların ürünü olarak parlamento içtüzüklerinin yapıldığı ve bu içtüzüklerin hangi nedenlerle, ne yönde, hangi amaçlarla ve ne sıklıkla değiştirildiği, nasıl bir değişim süreci geçirdiği hususları araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Parlamento, içtüzük, yasama, meclis, içtüzük değişikliği

Parlıamentary Rules Of Procedures And Amendments To The Rules Of Procedures In Turkey From 1876 To The Present

Öz

The rules of procedures that regulate the structure, functioning order, and principles of operation of the legislative organ hold a significant place in political life because they are one of the factors influencing the level of democracy in a country. In addition, these rules of procedures are important documents that reveal a country's parliamentary experience and accumulation from various perspectives. Understanding the developmental journey of the rules of procedure in a country helps in comprehending the evolution of parliamentary life in that country. In this regard, the rules of procedure serve as an important source for understanding the past and present of Turkish parliamentary life, which has a history spanning more than a century. This study examines how the rules of procedure have evolved and changed in the century-long practice of Turkish parliamentarism. In this context, this article investigates, during the history of the Republic of Turkey, in which periods, under what conditions, as a product of what needs, parliamentary rules of procedures were made, for what reasons, in what direction, for what purposes and how often these internal regulations were changed, and what kind of change process they went through.

Anahtar Kelimeler

Parliament, rules of procedure, legislation, assembly, amendment to the rules of procedure

Kaynakça

• Aldıkaçtı O, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası (Ders Notları), Fakülteler Matbaası, 1970.
• Alpaslan Ş, “İçtüzüklerin Hukuki Niteliği ve Anayasa Yargısındaki Yeri”, İÜHF Mecmuası, 42(1-4), 1976, s.61-83.
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 6.Baskı, Seçkin Yay., 2023.
• Armağan S, Memleketimizde İçtüzükler, Fakülteler Matbaası, 1972.
• Aybay R, “Yasama Meclislerinin İçtüzükleri”, Siyasi İlimler Türk Derneği (Haz.) Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı: 1876-1976, Ajans Türk Gazetecilik ve Matbaacılık, 1976, s.283-326.
• Bakırcı F, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki Yerleşik Uygulamalar, TBMM Basımevi, 2015.
• Bakırcı F/ Gençkaya Ö F/ Ergül O/ Kılıç A/ Arslan G A/ Yüksel İ, Parlamento Hukukuna Giriş, 2.Baskı, Lykeion Yay., 2022.
• Çoker F, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. Birinci Dönem 1919 – 1923 I. Cilt, TBMM Vakfı Yayınları, 1994.
• Eren A, Anayasa Hukuku Dersleri, Genel Esaslar - Türk Anayasa Hukuku, 5. Baskı, Seçkin Yay., 2023.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku, 4. Baskı, Ekin Yay., 2021.
• İba Ş, Parlamento İçtüzük Metinleri Osmanlı’dan Günümüze, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2009.
• İba Ş, Parlamento Hukuku, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, 2017.
• Kaboğlu İ/ Sales E, Darbe ve Demokrasi Sarkacında Türk Anayasa Hukuku, Çev. ve Ed: İrem Berksoy, Legal Yay., 2018.
• Kocaman H/ Gökçimen S, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü Değişiklikler, Gerekçeler, Tutanaklar, I ve II. Cilt, TBMM Basımevi, 2012.
• Neziroğlu İ, Türk Parlamento Hukukunun Temel Kavramları, Seçkin Yay., 2008.
• Okandan R G, “Pozitif Âmme Hukukumuzun Gelişmesi Bakımından 1945 – 1960 Devrinin Özellikleri”, İÜHFM, 29(1-2), 1963, ss.3-16.
• Onar E, Meclis Araştırması, AÜHF Yay., 1977.
• Özbudun E, “Parlamento Kararları ve Yasama Meclislerinin İçtüzükleri”, AÜHFD, 36(1-4), 1979, ss.3-20, Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 21.Baskı, Yetkin Yay., 2021.
• Tan T, “1982 Anayasası Yönünden Yürütme Görevi ve Yetkisinin Niteliği (Güçlü Devlet ya da Güçlü Yürütme)”, Anayasa Yargısı, Cilt:1, 1984, ss.3-14.
• Tanör B, İki Anayasa 1961-1982, 3. Baskı, Beta Yay., 1994.
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1876-1980), 14. Baskı, YKY Yay., 2006.
• Tanör B/ Yüzbaşıoğlu N. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 20. Baskı, Beta Yay., 2021.
• Teziç E, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları, Fakülteler Matbaası, 1980.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Beta Yay., 2013.
• Tunaya T Z, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 5. Baskı, Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları, 1982. Tunç H, Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, 2019.
• Yüksel N, “Türk Parlamento Hukukunda ‘Bütçe’ Komisyonu”, Sayıştay Dergisi, (56), 2005, s.3-22.