Sosyal Güvenlik Hukukunda "Haklı Beklentiler"in Korunması Sorunu

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 73 - 124, 30.07.2024

Berna Öztürk Yılmaz

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1445464

Öz

Sosyal sigorta ilişkisi süregelen bir nitelik taşıdığı için, bu hukuki ilişkiye ilişkin olarak mevzuatta yapılacak her tür değişiklik, sigortalının gelecekteki menfaatlerini etkileyecektir. Zira kişilerin sosyal sigorta ilişkisinde bir statüye girmiş olmaları, bu durumun değişmeksizin devam edeceğine dair bir hak bahşetmez. Burada tüm sonuçlarıyla ortaya çıkan/tamamlanan bir hukuki durum olmadığı için, sigortalıların değişen yasal düzenlemeler karşısında kazanılmış hak iddia etmesi mümkün değildir. Ancak, sigortalılar, belli koşulların varlığı halinde haklı beklentileri olduğunu iddia edebilir ve bu beklentinin hukuken korunmasını talep edebilirler. Haklı beklentilerin korunmasının özünde ise hukuki güvenlik, güven ilkesi, idari istikrar, hakkaniyet ve esasen hukuk devleti ilkesi yatmaktadır. Bununla birlikte, haklı beklentinin korunması oldukça çetrefilli bir meseledir. Bu makaleyle amaçlanan, sosyal güvenlik hukukunda haklı beklentilerin korunması meselesini, doktrin ve yargı kararları ışığında değerlendirmek ve esasen kanunların zaman bakımından uygulanması bağlamında haklı beklentilerin korunmasının mümkün olup olmadığı sorunsalını tartışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Haklı beklenti, kazanılmış hak, sosyal güvenlik hukuku, kanunların zaman bakımından uygulanması, geçiş hükümleri

THE PROBLEM OF THE PROTECTION OF “LEGITIMATE EXPECTATIONS” IN SOCIAL SECURITY LAW

Öz

As the social insurance relationship has an ongoing nature, any legal changes shall affect the future interests of the insured. The fact that people have entered into a social security relationship does not give them the right to believe that this situation will continue unchanged. Since there is no legal situation that has been emerged/completed with all its consequences, it is not possible for the insured to claim acquired rights in the face of changing legislation. However, insured persons may claim that they have legitimate expectations under certain conditions and request legal protection for these expectations. Legal certainty, the principle of trust, administrative stability, fairness and, essentially, the principle of the rule of law are lying at the heart of the protection of legitimate expectations. However, the protection of legitimate expectations is a rather complicated issue. The aim of this article is to evaluate the issue of the protection of legitimate expectations in social security law in the light of doctrine and judicial decisions, and to discuss the problem of whether it is possible to protect legitimate expectations in the context of the implementation of laws in terms of time.

Anahtar Kelimeler

Legitimate expectation, vested right, social security law, implementation of laws in terms of time, transition provisions

Kaynakça

• Ahmet F / Perry A, “The Coherence of the Doctrine of Legitimate Expectations”, Cambridge Law Journal, 73 (1), 2014, https://www.cambridge.org/core/journals/cambridge-law-journal/article/abs/coherence-of-the-doctrine-of-legitimate expectations/D38EBDCA9BCA1E2DE00D0213D235A00B>, Erişim Tarihi 7 Aralık 2023, s. 61-85.
• Akıllıoğlu T, “Kamu Yararı Kavramı Üzerine Düşünceler”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 9 (1-3), 1988, s. 11-22. (Kamu Yararı)
• Akıllıoğlu T, “Yasaların (Anayasa Dahil) Zaman İçinde Uygulanması”, Anayasa Yargısı Dergisi, 1, 1984, s. 279-291. (Zaman İçinde Uygulanması)
• Akyılmaz B / Sezginer M / Kaya C, Türk İdare Hukuku, 17. Bası, Seçkin Yayınevi 2023.
• Altındağ H, Yürürlükte Olan Yasalara ve İdari Düzenleyici İşlemlere Güvenden Kaynaklanan Haklı Beklenti Kavramı ve Korunması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
• Arıcı K, “4447 Sayılı Kanunla Sosyal Sigortalar Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler”, Kamu-İş Dergisi, 5, 2000, s. 18-27. Arıcı K, Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, 2. Bası, Gazi Kitabevi 2022.
• Ayanoğlu T, “Kanunlar ve İdari İşlemler Bakımından Geriye Yürümezlik İlkesi”, Legal Hukuk Dergisi, 10 (112), 2012, s. 85-126.
• Aydın U, “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri ve Türleri”, Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemeleri’nin İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2019-2020, On İki Levha Yayınları 2022, s. 533-647.
• Barın N.E, “Türk Sosyal Güvenlik Hukuku’nda Sigortalı Lehine Yorum İlkesi”, International Conference On Eurasian Economies, 2016, <https://www.avekon.org/papers/1754.pdf>, Erişim Tarihi 30 Aralık 2023, s. 236-241.
• Başterzi S, Çalışmanın Kesintiye Uğramasının Sosyal Sigorta İlişkisine Etkisi, 72 Tasarım Ltd.Şti 2007.
• Baysal B, “Kanunların Zaman Açısından Yürürlüğü ile İlgili Teoriler”, Rona Ahmet Serozan (Ed.), Prof. Dr. Necip Kocayusufpaşaoğlu İçin Armağan, Seçkin Yayınevi 2004, s. 475-504.
• Boz S. S, İdare Hukukunda Haklı Beklentinin Korunması, Seçkin Yayınevi 2017.
• Bundesministerium der Justiz, Bekanntmachung des Handbuchs der Rechtsförmlichkeit, Bundesanzeiger, Jahrgang 60, Ausgegeben am Mittwoch dem 22. October 2008, Nummer 160a, <https://www.bmj.de/SharedDocs/Publikationen/DE/Fachpublikationen/Handbuch_der_Rechtsfoermlichkeit.pd?__blob=publicationFile&v=4>, Erişim Tarihi 28 Aralık 2023.
• Clayton R, “Legitimate Expectations, Policy and The Principle of Consistency”, Cambridge Law Journal, 62 (1), 2003, < https://www.jstor.org/stable/4508971>, Erişim Tarihi 7 Aralık 2023, s. 93-105.
• Cousins M, “Legitimate Expectation and Social Security Law Under the European Convention of Human Rights”, European Journal of Social Security, 23 (1), 2021, <journals.sagepub.com/home/ejs>, Erişim Tarihi 2 Ocak 2024, s. 24-43.
• Craig P. P, “Substantive Legitimate Expectations in Domestic and Community Law”, The Cambridge Law Journal, 55 (2), 1996, <https://www.jstor.org/stable/4508212>, Erişim Tarihi 10 Aralık 2023, s. 289-312.
• Çopuroğlu Ç, “7438 Sayılı Kanun’un (EYT) Anayasa’ya Aykırılığı”, Sicil İş Hukuku Dergisi, 50, 2023, s. 116-126.
• Dalkılıç E. E, “Pandemi Sürecinde İdari İstikrar ve Meşru Beklentilerin Korunması”, Türkiye’de ve Dünyada Hukuk Devletinde Aşınma Hukukun Araçsallaştırılması - Belirsizleştirilmesi, Kamu Hukukçuları Platformu, 12-13 Kasım 2021, <https://www.kamuhukukculari.org/?sayfa=toplanti_bildiriler&id=13&no=2>, Erişim Tarihi 16 Aralık 2023, s. 1-16.
• Deinert O, Beck-Online.GrossKommentar, C.H.Beck, 2017.
• Edis S, Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 4. Bası, Ankara Üniversitesi Basımevi 1993.
• Ekmekçi Ö / Gemalmaz H.B / Aslan V / Yılmaz H.H, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun Temel Esasları ve İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Kararlar, On İki Levha Yayınları 2022.
• Erguvan D. D, “Türk İdare Hukuku’nda Haklı Beklentilerin Korunması İlkesi”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan, 21 (Özel Sayı), 2019, s. 1711-1765.
• Ertan E, “Karar İncelemesi: Yaşlılık Aylığı Bağlanması İstemi, Yazılı Başvuru Koşulu ve Sigortalı Lehine Yorum İlkesi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 4 (19), 2008, s. 239-251.
• Eşen M, Bireysel Başvuruda Mülkiyet Hakkı Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Hakkı, Adalet Yayınevi 2023.
• Forsyth C, “Legitimate Expectations Revisited”, Judicial Review, 16 (4), < https://doi.org/10.5235/108546811799320754>, Erişim Tarihi 3 Aralık 2023, s. 429-439.
• Forsyth C. F, “The Provenance and Protection of Legitimate Expectations”, The Cambridge Law Journal, 47 (2), 1988, <https://www.jstor.org/stable/4507165>, Erişim Tarihi 3 Aralık 2023 s. 238-260. (Provenance and Protection)
• Gemalmaz H.B (çev.), Malvarlığının/Mülkiyetin Korunması - Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 1 Numaralı Protokolü’nün 1. Maddesi Rehberi, Avrupa Konseyi, 2019, <https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Art_1_Protocol_1_TUR>, Erişim Tarihi 3 Ocak 2024. (Rehber)
• Gemalmaz H.B, “Kişilerin Sosyal Güvenlik Hukukundaki Statülerinin Mülkiyet Hakkı Kapsamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince Korunması”, İş Dünyası ve Hukuk - Prof. Dr. Tankut Centel’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi No: 720, İstanbul, 2011, s. 704-736. (Sosyal Güvenlik Hukukundaki Statüler)
• Gemalmaz H.B, Mülkiyet Hakkı - Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-6, Avrupa Konseyi, 2018, <https://www.anayasa.gov.tr/media/3548/06_mulkiyet_hakki.pdf>, Erişim Tarihi 2 Ocak 2024. (Mülkiyet Hakkı) Geppert M / Schütz R, Beck’scher Kommentar zum TKG, 5. Baskı, C.H.Beck 2023.
• Gözler K / Kaplan G, İdare Hukuku Dersleri, 25. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları 2023.
• Güzel A / Okur A.R / Caniklioğlu N, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 19. Bası 2021.
• Güzel A, “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri ve Türleri”, Yargıtay’ın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2008, Türk-İş Yayınları 2010, s. 295-377.
• Hediye Ergin, “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın Geçici Hükümlerine İlişkin Bir İnceleme”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 4 (13), 2007, s. 221-281.
• Kaya C, Kararlarından Hareketle Kamu Yararı Kavramına Danıştay’ın Bakışı, On İki Levha Yayınları 2011.
• Knight D. R, Estoppel (Principles?) In Public Law: The Substantive Protection of Legitimate Expectations, University Of British Colombia 2004, <https://open.library.ubc.ca/soa/cIRcle/collections/ubctheses/831/items/1.0077628>, Erişim Tarihi 18 Aralık 2023.
• Letelier J.P, “The Normative Foundations Of Retroactivity And Legitimate Expectation In The UK Administrative Law”, Revista de Derecho Público: Teoría y Método, 7, 2023, <https://www.revistasmarcialpons.es/revistaderechopublico/article/view/retroactivity-and-legitimate-expectation-in-the-uk-administrativ/1793>, Erişim Tarihi 28 Aralık 2023, s. 83-109.
• Maunz T / Herzog R / Dürig G / Scholz R / Grzeszick B, Grundgesetz (Kommentar), 101. Baskı, C.H.Beck 2023.
• Mickonyte A, “The Right to (Acquire?) Property: Social Security Rights Before The ECtHR”, Graz Law Working Paper Series, Working Paper No 09-2020, <https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3751582>, Erişim Tarihi 3 Ocak 2024, s. 1-20.
• Oğurlu Y, İdare Hukukunda Kazanılmış Haklara Saygı ve Haklı Beklentiler Sorunu, Seçkin Yayınevi 2003.
• Otis L / Boulanger-Bonnelly J, “The Protection of Legitimate Expectations In Global Administrative Law”, George P. Politakis, Tomi Kohiyama, Thomas Lieby (Ed.), ILO100 – Law for Social Justice, International Labour Organization, 2019, <https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/--jur/documents/publication/wcms_732217.pdf>, Erişim Tarihi 3 Aralık 2023, s. 395-437.
• Örücü E, “Haklı Beklentilerin Doğuşu ve Korunması”, İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, 7 (1-3), 1986, s. 121-139.
• Özekes M, “Özel Hukuk-Kamu Hukuku ve Yargılama Hukuku Bakımından Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanması”, Sabih Arkan (Ed.), Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan II. Cilt, Turhan Yayınevi 2010, s. 2859-2876.
• Özkaraca E, “Doğum Borçlanması -Karar İncelemesi-“ Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 7 (26), 2010, s. 501-525.
• Öztürk B, Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Primler, Turhan Kitabevi 2016.
• Raz J, The Authority of Law: Essays On Law and Morality, 1. Baskı, Oxford University Press, 1979, http://ndl.ethernet.edu.et/bitstream/123456789/77486/1/17.pdf>, Erişim Tarihi 28 Aralık 2023.
• Schonberg Soren J., Legitimate Expectations In Administrative Law, Oxford University Press 2000.
• Serozan R, Medeni Hukuk Genel Bölüm / Kişiler Hukuku, 8. Baskı, Vedat Kitapçılık 2018.
• Sever D. Ç, Danıştay Kararları Işığında İdare Hukukunda Kazanılmış Haklar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (İdare Hukuku) Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• Sözer A. N, “Sosyal Sigortalarda Kazanılmış Hakların Korunması Üzerine Bir İnceleme (Süper Emeklilikte Son Durum)”, Çimento İşveren Dergisi, 3 (6), 1989, <http://mail.ceis.org.tr/dergi.php?dID=128>, Erişim Tarihi 16 Aralık 2023, s. 3-29. (Kazanılmış Hakların Korunması)
• Sözer A. N, “Kanunların Önceye Etki Yasağı: Sosyal Sigortalar Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8 (Özel Sayı), 2013, 2477-2534. (Önceye Etki Yasağı)
• Sözer A. N, Sosyal Sigorta İlişkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1991.
• Tan T, İdari İşlemin Geri Alınması, Sevinç Matbaası 1970.
• Taşpınar Ayvaz S, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) Zaman Bakımından Uygulanması, Yetkin Yayınları 2013.
• Thomas R, Legitimate Expectations and Proportionality in Administrative Law, Hart Publishing 2000.
• Tuncay C / Ekmekçi Ö / Gülver E, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 22. Bası, Beta Yayınları 2023.
• Tuncay C, “Doğum Borçlanması -Karar İncelemesi-” Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 7 (27), 2010, s. 1015-1025.
• Ulusoy A.D, Türk İdare Hukuku, Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Yetkin Yayınları 2023.
• Uşan F, “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Yürürlük ve Uygulama Başlangıcına İlişkin Tespitler”, Sicil İş Hukuku Dergisi, 14, 2009, s. 239-248.
• Yılmaz H, Türk İdare Hukukunda İdari İstikrar İlkesi, On İki Levha Yayınları 2019.
• Yılmaz S, “Yeni ‘Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği’nin Öngördüğü Sistem ve Geçiş Esasları -Mevcut Lisansüstü Öğrenciler Yükseköğretim Kurulu’nun Yeni Yönetmeliği’ne Tabi mi?-”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65 (2) 2016, <https://dergipark.org.tr/tr/pub/auhfd/issue/42375/510305>, Erişim Tarihi 16 Aralık 2023, s. 473-569.