Polis Vazife ve Salahiyet Kanununa Göre Önleme Aramasında Yetki ve Yetki İle Alâkalı Ve Önemli Bazı Hususlar

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 407 - 460, 30.07.2024

Sencer Abdullah Akkoyunlu

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1469914

Öz

Önleme araması, özel hayatın gizliliğine yönelik ileri düzeyde müdahale teşkil eden bir faaliyettir. Polis önleme araması yaparak suç işlenmesine neden olabilecek, tehlike doğurabilecek eşyaları araştırmakta ve bu türden eşyalara ulaşmaya çalışmaktadır. Arama kararı alma yetkisi Anayasanın 20’nci maddesiyle hakime, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise kanunla yetkilendirilmiş merciye verilmiştir. Polis Vazife ve Salahiyet Kanuna göre önleme araması kararı almaya yetkili hakim sulh ceza hakimidir; aynı Kanununa göre arama kararı vermeye yetkili merci ise vali ve kaymakamdır (mülki amirdir). Bununla birlikte Polis Vazife ve Salahiyet Kanununu göre kolluk amiri de bazı hallerde önleme araması kararı alabilmekte ve hatta Anayasaya aykırı olmakla beraber polis herhangi bir arama kararı gerekmeksizin önleme araması yapabilmektedir. Önleme araması kararının alınması ile ilgili olarak yargı yeri (sulh ceza hakimi) ile idare (vali ve kaymakam, polis bazen kolluk amiri) yakın ilişki içerisinde olup, aramanın yapılmasında her ikisinin de rolü bulunmaktadır. Bu yakın ilişkinin ve rolün sonucu olarak önleme araması kararı alma yetkisinin detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir. Makalemizde önleme araması kararı alma yetkisini, yetki ile alâkalı, önemli gördüğümüz hususları, doktrinde yer alan düşünceleri de göz önünde bulundurmak suretiyle ele almakta, konuyla ilgili düşünce ve önerilerimizi dile getirmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

arama, önleme araması, kuvvetler ayrılığı, polis, yargı fonksiyonu

Authorıty In Terms Of Preventıve Search Accordıng To The Polıce Dutıes And Authorıty Law And Some Important Issues Related To Authorıty

Öz

Önleme araması, özel hayatın gizliliğine yönelik ileri düzeyde müdahale teşkil eden bir faaliyettir. Polis önleme araması yaparak suç işlenmesine neden olabilecek, tehlike doğurabilecek eşyaları araştırmakta ve bu türden eşyalara ulaşmaya çalışmaktadır. Arama kararı alma yetkisi Anayasanın 20’nci maddesiyle hakime, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise kanunla yetkilendirilmiş merciye verilmiştir. Polis Vazife ve Salahiyet Kanuna göre önleme araması kararı almaya yetkili hakim sulh ceza hakimidir; aynı Kanununa göre arama kararı vermeye yetkili merci ise vali ve kaymakamdır (mülki amirdir). Bununla birlikte Polis Vazife ve Salahiyet Kanununu göre kolluk amiri de bazı hallerde önleme araması kararı alabilmekte ve hatta Anayasaya aykırı olmakla beraber polis herhangi bir arama kararı gerekmeksizin önleme araması yapabilmektedir. Önleme araması kararının alınması ile ilgili olarak yargı yeri (sulh ceza hakimi) ile idare (vali ve kaymakam, polis bazen kolluk amiri) yakın ilişki içerisinde olup, aramanın yapılmasında her ikisinin de rolü bulunmaktadır. Bu yakın ilişkinin ve rolün sonucu olarak önleme araması kararı alma yetkisinin detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir. Makalemizde önleme araması kararı alma yetkisini, yetki ile alâkalı, önemli gördüğümüz hususları, doktrinde yer alan düşünceleri de göz önünde bulundurmak suretiyle ele almakta, konuyla ilgili düşünce ve önerilerimizi dile getirmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

arama, önleme araması, kuvvetler ayrılığı, polis, yargı fonksiyonu

Kaynakça

• Akdemir M, Türk Hukukunda Önleyici Arama, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Akyılmaz B, “Tarihi Gelişim İçinde ve Özellikle Montesquieu’de Kuvvetler Ayrılığı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1995, s. 43-60.
• Akyılmaz B/ Sezginer M/ Kaya C, Türk İdare Hukuku, 17. Baskı, Seçkin Yayınevi, 2023.
• Aldemir H, Adli-Önleme Arama ve El Koyma, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, 2018.
• Alpsoy Z, Önleme Araması, Adalet Yayınevi, 1. Baskı, 2019.
• Aydın M, Arama ve El Koyma, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, 2012.
• Bakım S, “Arama”, Legal Hukuk Dergisi, 14(164), 2016, s. 4161-4207.
• Bilen M, Adli Arama ve Önleme Araması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Centel N/ Zafer H, Ceza Muhakemesi Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayınevi, 2016.
• Çağlayan R, İdare Hukuku Dersleri, 11. Baskı, Adalet Yayınevi, 2023.
• Çamlıbel C, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Ülkemizde Arama Hukuku”, Polis Dergisi, (36), 2003, s. 325-335.
• Çınar M. F, “Kuvvetler Ayrılığı İlkesi ve Anayasa Mahkemesinin Yorumu (Karşılaştırmalı Anayasa İncelemesi)”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 2019, s. 89-100.
• Doğan D. Ç, “Ceza Muhakemesinde Adli Arama”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (92), 2011, s. 157-180.
• Eren İlbay B, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Önleme Araması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü, 2021.
• Eryılmaz B, Önleme Araması, ‘5681 Sayılı Kanun İle Polis Vazife ve Salahiyet Kanunundaki Değişiklikler Sonrası Oluşan Yeni Durum: Bir Adım İleri, İki Adım Geri’, iç Polise Görev, Yetki ve Sorumluluk Veren Mevzuat Uygulamalarına İlişkin Eğitim Projesi (MUYEP) Tebliğleri II, Ankara, 2008, s. 17-38.
• Fendoğlu H. T, Türk Anayasa Hukukunda Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Yetkin Yayınevi, 2010.
• Gökcen A/ Balcı M/ Alşahin M. E/ Çakır, K, Ceza Muhakemesi II, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, 2018.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2018 (Anayasa).
• Gözler K, İdare Hukuku Cilt 1, 3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2019 (İdare).
• Gül Y. E, “PVSK’da Önleme Araması ve Durdurma”, İstanbul Barosu Dergisi, 92(3), 2018, s. 218-238.
• Günday M, İdare Hukuku, 11. Baskı, İmaj Yayınevi, 2017.
• Gündoğan K/ Koç C/ Özbudak C, Kolluğun Önleyici ve Adli Görevleri, Sözkesen Matbaası, 8. Baskı, 2013.
• Gümüşay M, Anayasa Değişiklikleri Işığında Arama Hukuku, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Güven F, Önleyici Güvenlik Hizmeti Olarak Polisin Kimlik Sorma ve Önleme Arama Yetkisi, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Karatepe Ş, İdare Hukuku, 4. Baskı, Akademi Kitabevi, 1995.
• Kaygusuz Z, “Önleme Araması”, Polis Dergisi, (38), 2004, s. 420-446.
• Kazaker G, “Adli Arama”, Ceza Hukuku Dergisi, (27), 2015, s. 145-168.
• Kaçar Kızıler, G, Hukuk Devleti Anlayışında Yargı Erkinin Olan ve Olması Gereken Konumu, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Kılıç A, “Üst ve Eşya Aramasına İlişkin Düzenlemelerin Anayasa’ya Uygunluğu”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (56), 2023, s. 403-420 (Ahmet Kılıç).
• Kılıç E, Türk Hukukunda Adli ve İdari Aramalar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004, <https://dspace.ankara.edu.tr/items/5c122a96-83dc-42a1-a147-7c126ba199a0>, Erişim Tarihi 1 Kasım 2023. (Ergin Kılıç).
• Kuru B, Nizasız Kaza, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1961.
• Özbek V. Ö/ Bacaksız P, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Arama”, Ceza Hukuku Dergisi, (1), 2006, s. 145-206.
• Özbek V. Ö, ‘Önleme Araması’, iç Polise Görev, Yetki ve Sorumluluk Veren Mevzuat Uygulamalarına İlişkin Eğitim Projesi (MUYEP) Tebliğleri II, 2008, s. 67-92.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Yetkin Yayınevi, 2016.
• Sapan O, “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Cumhuriyet Savcısı veya Kolluk Amiri Tarafından Verilen Adli Arama Kararının Hâkim Onayına Sunulması”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1), 2022, s. 93-106.
• Sırma Ö, “Güncel Olaylar Çerçevesinde 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda Arama”, Terazi Hukuk Dergisi, (34), 2009, s. 29-39.
• Şahin C, “Adli Aramaya ve Önleme Aramasına Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler” Yargıtay Dergisi, 44(3), 2018, s. 433-456 (Cumhur Şahin).
• Şahin C/ Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku I, 12. Baskı, Seçkin Yayınevi, 2021.
• Şahin M, Önleme Araması, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021 (Merve Şahin).
• Tanör B/ Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 17. Bası, Beta Yayınevi, 2018.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 21. Baskı, Beta Yayınevi, 2017.
• Ulusoy A. D, Türk İdare Hukuku, 6. Baskı, Yetkin Yayınevi, 2023.
• Uyar C, Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Açısından Yürütme ve İdari Yargı, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Uyumaz M, Noterlerin Çekişmesiz Yargı İşleri, 1. Baskı, Yetkin Yayınevi, 2022.
• Ünver Y/ Hakeri H, Ceza Muhakemesi Hukuku, 19. Baskı, Adalet Yayınevi, 2022.
• Üzeltürk S, 1982 Anayasası ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesine Göre Özel Hayatın Gizliliği Hakkı, 1. Baskı, Beta Yayınevi, 2004.
• Yalçın H, Önleme Araması, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Yavuz B, Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, 2012.
• Yenisey F, Kolluk Hukuku, 2. Baskı, Beta Yayınevi, 2015.
• Yıldız A. K, “Mevzuatımızdaki Son Değişiklikler ve Özellikle Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği Çerçevesinde Arama ve Uygulanması”, Polis Dergisi, (36), 2003, s. 251-259.
• Yılmaz Y, “Bir Ceza Muhakemesi Hukuku İşlemi Olarak Adli Arama”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (124), 2016, s. 247-304.