Basit Denetimden İdeolojik Denetime: Kapitalist Emek Süreci Denetiminin Değişen Doğası

Yıl 2023, , 229 - 256, 11.04.2023

Sertaç Demirci

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1225123

Öz

Emek süreci, en başından itibaren insanın zihninde başlayan ve tasarlamaya dayanan, nesneleştirme temelli bir süreçtir. İnsan, tasarladığını nesneleştirebildiği ölçüde kendini de gerçekleştirebilmekte ve özgürleşmektedir. Bu anlamda insanın türsel bir varlık olarak kendisini ortaya koyabilmesi, bu süreci kontrol edilebilme düzeyiyle yakından ilişkilidir. Bir başka deyişle insanın kendi öz doğasını inşa etmesinin yegâne koşulu emek sürecini kendi denetimi altına alabilmesinden geçmektedir. Tarihsel süreç göstermiştir ki yalın bir emek sürecinden ve insanın doğa ile kurduğu sınırlı bir emek etkinliğinden bahsetmek mümkündür değildir. Emek süreçleri belirli tarihsel uğraklar temelinde farklılaşmaktadır. Hiç kuşku yok ki emek sürecinde meydana gelen farklılaşmalar emek sürecinin denetimini de önemli ölçüde dönüştürmektedir. Bu çalışmada içinde bulunduğumuz toplumu biçimlendiren hâkim anlayış olan kapitalist üretim ilişkileri ve bu üretim ilişkileri dolayımında ortaya çıkan emek süreci ve denetim ilişkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Emek sürecinin denetimi, emek süreci teorisi bağlamında birçok düşünürün katkı sunduğu ve zenginleştirdiği bir alandır. Bundan dolayı çalışmada tek bir düşünürün kavram setini takip etmekten ziyade katkılarla gelişen bu alanı bir bütün haline ele almanın daha doğru olacağı kanısına varılmıştır. Bu kapsamda denetim olgusu; basit, doğrudan, sorumlu otonomi ve ideolojik denetim olmak üzere dört temel düzlemde ele alınmış olup tarihsel süreç içerisinde kapitalist üretim ilişkileri ve emek süreçlerinin geçirdiği dönüşüm bağlamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Emek Sürecinin Denetimi, Basit Denetim, Doğrudan Denetim, Sorumlu Otonomi, İdeolojik Denetim, Control of Labour Process

From Simple Control to Ideological Control: The Changing Nature of Labor Process Control

Öz

The labour process, that starts in the human mind from the beginning and based on excogiation, is a process based on objectification. Man can realize himself and become free to the extent that he can objectify what he has designed. In this sense, the ability of man to reveal himself as a species being is closely related to the level of control of this process. In another words, the only condition for man to build his own nature is to be able to take the labour process under his own control. The historical process has shown that it is not possible to talk about a plain labour process and a limited labour activity established by man with nature. Labour processes differ on the basis of certain historical moments. There is no doubt that the differentiations occurring in the labour process significantly transform the control of the labour process. In this study, it is aimed to examine the capitalist production relations, which are the dominant understanding that shapes the society, and the labour process and control relations that emerge through these production relations. The control of the labour process is an area that many philosopher contribute and enrich, in the context of labour process theory. Therefore, it was inferred that it would be more accurate to consider this field, which developed with contributions, as a whole, rather than following the concept set of a single philosopher within the study. In this context, the control phenomenon has been discussed in four basic planes as simple, direct, responsible autonomy and ideological control and has been examined in the context of the transformation of capitalist production relations and labour processes in the historical process.

Anahtar Kelimeler

Simple Control, Direct Control, Responsible Autonomy, Ideological Control, Control of Labour Process

Kaynakça

• Adler, P. S. (1988). Automation, Skill and the Future of Capitalism. Berkeley Journal Of Sociology, Vol. 33, 1-36. Erişim Adresi: https://www.jstor.org/stable/41035388#metadata_info_tab_contents
• Arın, T. (1985). Kapitalist Düzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz (I): Gelişmiş Kapitalizm. Onbirinci Tez Kitap Dizisi, 1(1), 104-138.
• Aydoğanoğlu, E. (2011). Fabrikada Emek Denetimi, (Birinci Baskı). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Braverman, H. (2008). Emek ve Tekelci Sermaye (Çiğdem Çidamlı, Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Baştürk, Ş. (2018). Türkiye’de Bankacılık Sektörü İstihdamı: Enformasyonalizm Bağlamında Bir Değerlendirme, Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi , 2 (2) , 37-60. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/jcsci/issue/40073/437694
• Elger, Tony. (1979). Valorisation and Deskilling: A Critique of Braverman, Capital and Class, 3 (1), https://doi.org/10.1177/030981687900700104
• Faridi, A., & Baloch, A. (2019). Training and Development Methods affecting Professionalism and Empowerment of Banking Sector Employees, Journal of Management Sciences, 6 (2), 75-92. http://doi.org/10.20547/jms.2014.1906206
• Ford, M. (2018). Robotların Yükselişi Yapay Zekâ ve İşsiz Bir Gelecek Tehlikesi (Cem Duran, Çev.), İstanbul: Kronik Kitap.
• Foster, J. B. (2008). “Yeni Baskıya Giriş”, Harry Braverman. Emek ve Tekelci Sermaye Kitabı içinde, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Göçmen, D. (2009). "Marx’ın Emek Kavramının Bugün Yürütülen Tartışmalar İçin Önemi Üzerine”. https://www.academia.edu/2225995/Marx%C4%B1n_Emek_Kavram%C4%B1n%C4%B1n_Bug%C3%BCn_Y%C3%BCr%C3%BCt%C3%BClen_Tart%C4%B1%C5%9Fmalar_%C4%B0%C3%A7in_%C3%96nemi_%C3%9Czerin
• Keltner, B., & Finegold, D. (1999). Market Challenge and Changing Employment Relations in the U.S. Banking Industry. In M. Regini, J. Kitay, & M. Baetghe (Eds.), From Tellers to Sellers: Changing Employment Relations in Banks. Cambridge: The MIT Press. 33-62.
• Lukacs, G. (2018). Toplumsal Varlığın Ontolojisi: Hegel, Marx, Emek (Doğan Barış Kılınç, Çev.), İstanbul: Notabene Yayınları.
• Marx, K. (2013). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi Cilt: 1 (Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, Çev.), (Beşinci Baskı). İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K. (2013). 1844 El Yazmaları. (Çev. Murat Belge), İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx, K., Engels, F. ( 2013). Alman İdeolojisi. (Tonguç Ok ve Olcay Geridönmez, Çev.), (Birinci Baskı). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Nurol, B. (2014). Beyaz Yakalı Emeğin Dönüşümü: Finans Sektöründe Emek Süreçleri. (Doktora Tezi) Hacettepe Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Oppenheimer, M. (1973). Profesyonelin Proleterleşmesi, Z. Cirhinlioğlu (Edt). Meslekler ve Sosyoloji Kitabı içinde Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Önenç, C. C. (2011). Çok Şubeli Bankalarda Özel Bankacılık Strateji Önerisi, (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Bankacılılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
• Öngen, T. (2014). Prometheus’un Sönmeyen Ateşi, (Üçüncü Baskı). İstanbul: Yordam Kitap.
• Previtali, F. S., Fagiani, C. C. (2015). Deskilling and Degradation of Labour in Contemporary Capitalism: The Continuing Relevance of Braverman, Work Organisation, Labour and Globalisation, 9 (1), 76-91. Erişim Adresi: https://www.jstor.org/stable/10.13169/workorgalaboglob.9.1.0076#metadata_info_tab_contents
• Ralston, S. (2009). Dewey and Taylor on Scientific Management in a Democratic Society, SSRN Electronic Journal, 1-22. http://doi.org/10.2139/ssrn.1495317
• Rethel, A. S. (2011) Zihin Emeği Kol Emeği, Epistemoloji Eleştirisi (Ayşe Deniz Temiz, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Sayers, S. (2018). Marksizm ve İnsan Doğası (Şükrü Alpagut, Çev.), (Birinci Baskı). İstanbul: Yordam Kitap.
• Storey, J., Cressey, P., Morris, T., Wilkinson, A. (2008). Changing Employment Practices in UK banking : Case Studies, Personnel Review, 26 (1/2). http://doi.org/10.1108/00483489710157779/full/html
• Sweezy, P. (2008). “Orijinal Baskıya Önsöz”, Harry Braverman. Emek ve Tekelci Sermaye Kitabı içinde, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Taylor, F. W. (2014). Bilimsel Yönetimin İlkeleri (Bahadır Akın, Çev.). İstanbul: Adres Yayınları, Yücesan-Özdemir, G., Özdemir, A. M. (2008). Sermayenin Adaleti: Türkiye’de Emek ve Sosyal Politika, (Birinci Baskı). Ankara: Dipnot Yayınları.