Türkiye’de Reçetesiz İlaç Kullanımının Yaygınlığı ve Belirleyenleri

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 2, 205 - 218, 26.08.2019

Selcen Öztürk Dilek Başar

Öz

Bu çalışmanın temel amacı Türkiye’de 2008-2016 dönemi
için reçetesiz ilaç kullanımının yaygınlığının ve sosyo-ekonomik ve demografik
belirleyenlerinin Türkiye İstatistik Kurumu’ndan elde edilen “Sağlık
Araştırması” mikro veri setleri kullanılarak analiz edilmesidir. Bu amaçla, söz
konusu veri seti lojistik regresyon yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Analizden
elde edilen sonuçlar, 25-44 yaş arası bireylerin, kadınların, gelir düzeyi daha
düşük, kırda yaşayan ve sağlık durumu iyi olan bireylerin reçetesiz ilaç
kullanım olasılığının daha yüksek olduğuna işaret etmektedir. Çalışmanın
sonuçları reçetesiz ilaç kullanımı ile sosyo-ekonomik faktörler arasında
anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir ve bu bağlamda politika yapıcılara
yön gösterici niteliktedir. Ayrıca, çalışma dönemi Türkiye’de uygulanmaya
başlayan “Akılcı İlaç Kullanımı” politikasını da içerdiği için söz konusu
uygulamanın etkisinin analiz edilip, tartışılmasına imkân sağlamaktadır. Bu
çalışma Türkiye’de reçetesiz ilaç kullanımın yaygınlığını ve belirleyenlerini
ulusal düzeyde temsile sahip bir veri setiyle inceleyen ilk çalışma olma özelliği
taşımakta ve bu anlamda literatüre ayrıca elde edilen sonuçlar bağlamında
politika yapıcılara katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Reçetesiz ilaç kullanımı, akılcı ilaç kullanımı, sosyo-ekonomik belirleyenler

Prevalence and Determinants of Non-prescribed Medicine Use in Turkey

Öz

The
main objective of this study is to analyse the prevalence and socio-economic and
demographic determinants of non-prescribed medicine use in Turkey for the
2008-2016 period using “Health Survey” micro data sets obtained from Turkish
Statistical Institute. For his purpose, the data is analysed using a logistic
regression method. Findings of the study indicates women; individuals between
the ages of 25 and 44; who live in rural area; with low income and good health
status have higher probability of using non-prescribed medicine. Results also indicate
that non-prescribed medicine use can be significantly linked to socio-economic
factors and, hence, can yield important conclusions to policy makers. Further,
since the study period covers the “Rational Drug Use” policy in Tukey, the
effects of such policy is also analysed and discussed. This study is the first
to analyse the prevalence and determinants of non-prescribed medicine use in
Turkey with a nationally representative data. In this manner, this study is an
important contribution to the literature. Further, this study provides
important policy implications for the policy makers as well. 

Anahtar Kelimeler

non-prescribed medicine use, rational drug use, socio-economic determinants

Kaynakça

• Akkuş, Y. (2011). Kars’ ta 60 Yaş Üstü Bireylerin İlaç Kullanım Davranışlarının Değerlendirilmesi. TÜBAV Bilim Dergisi, 4(3), 214-220.
• Bennadi, D. (2013). Self-medication: A current challenge. Journal of basic and clinical pharmacy, 5(1), 19.
• Bertakis, K. D., Azari, R., Helms, L. J., Callahan, E. J., ve Robbins, J. A. (2000). Gender differences in the utilization of health care services. Journal of family practice, 49(2), 147-157.
• Bush, P. J., ve Rabin, D. L. (1976). Who's using nonprescribed medicines?. Medical care, 1014-1023.
• Chang, F. R., ve K. Trivedi, P. (2003). Economics of self‐medication: theory and evidence. Health economics, 12(9), 721-739.
• Daban, F., Pasarín, M. I., Rodríguez-Sanz, M., García-Altés, A., Villalbí, J. R., Zara, C., ve Borrell, C. (2010). Social determinants of prescribed and non-prescribed medicine use. International journal for equity in health, 9(1), 12.
• Ekenler, Ş., ve Koçoğlu, D. (2016). Bireylerin akılcı ilaç kullanımıyla ilgili bilgi ve uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 3(3), 44-55.
• Figueiras, A., Caamano, F., ve Gestal-Otero, J. J. (2000). Sociodemographic factors related to self-medication in Spain. European journal of epidemiology, 16(1), 19-26.
• Green, C. A., ve Pope, C. R. (1999). Gender, psychosocial factors and the use of medical services: a longitudinal analysis. Social science ve medicine, 48(10), 1363-1372.
• Green, M. A., Little, E., Cooper, R., Relton, C., ve Strong, M. (2016). Investigation of social, demographic and health variations in the usage of prescribed and over-the-counter medicines within a large cohort (South Yorkshire, UK). BMJ open, 6(9), e012038.
• Gülhan, R. (2013). Yaşlılarda akılcı ilaç kullanımı. Okmeydanı Tıp Dergisi, 29(2), 100-101.Johnson, R. E., ve Pope, C. R. (1983). Health status and social factors in nonprescribed drug use. Medical care, 225-233.
• Kamat, V. R., ve Nichter, M. (1998). Pharmacies, self-medication and pharmaceutical marketing in Bombay, India. Social science ve medicine, 47(6), 779-794.
• Kartal, N., ve Arısoy, S. (2017). OTC Grubundaki ilaçların avantaj ve dezavantajlarının incelenmesi. Health Care, 4(4), 315.
• Kickbusch, I. S. (2001). Health literacy: addressing the health and education divide. Health promotion international, 16(3), 289-297.
• Mustard, C. A., Kaufert, P., Kozyrskyj, A., ve Mayer, T. (1998). Sex differences in the use of health care services. New England Journal of Medicine, 338(23), 1678-1683.
• Nayir, T., Okyay, R. A., Yesilyurt, H., Akbaba, M., Nazlıcan, E., Acık, Y., ve Akkus, H. I. (2016). Assessment of rational use of drugs and self-medication in Turkey: a pilot study from Elazıg and its suburbs. Pakistan journal of pharmaceutical sciences, 29(4 Suppl), 1429-1435.
• Nielsen, M. W., Hansen, E. H., ve Rasmussen, N. K. (2003). Prescription and non-prescription medicine use in Denmark: association with socio-economic position. European journal of clinical pharmacology, 59(8-9), 677-684.
• Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health promotion international, 15(3), 259-267.
• Öztürk, S., Başar, D. ve Saraçoğlu, I. (2017). Sağlik Hizmetleri Kullanımında Hakkaniyet: Türkiye Örneği, Ekonomik Yaklaşım, 28(105): 95-127.
• Pagan, J. A., Ross, S., Yau, J., ve Polsky, D. (2006). Self-medication and health insurance coverage in Mexico. Health policy, 75(2), 170-177.
• Saeed, A. A. (1988). Self-medication among primary care patients in Farazdak Clinic in Riyadh. Social Science ve Medicine, 27(3), 287-289.
• Sağır, M., ve Parlakpınar, H. (2014). Akılcı ilaç kullanımı. İnönü üniversitesi sağlık bilimleri dergisi, 3(2), 32-35.
• Sağlık Bakanlığı (2017). Faaliyet Raporu. Ulaşılabileceği adres: https://sgb.saglik.gov.tr/Dkmanlar/TC%20Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu%202017.pdf (Erişim tarihi 05.04.2019).
• Sanwald, A., ve Theurl, E. (2017). Out-of-pocket expenditures for pharmaceuticals: lessons from the Austrian household budget survey. The European Journal of Health Economics, 18(4), 435-447.
• Segall, A., ve Goldstein, J. (1989). Exploring the correlates of self-provided health care behaviour. Social Science ve Medicine, 29(2), 153-161.
• Sen, A. (2002). Why health equity?. Health economics, 11(8), 659-666.
• Sürmelioğlu, N., Kıroğlu, O., Erdoğdu, T., ve Karataş, Y. (2015). Akılcı olmayan ilaç kullanımını önlemeye yönelik tedbirler. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 24(4), 452-462.
• Van Doorslaer, E., Wagstaff, A., Van der Burg, H., Christiansen, T., De Graeve, D., Duchesne, I., ... ve Häkkinen, U. (2000). Equity in the delivery of health care in Europe and the US. Journal of health economics, 19(5), 553-583.
• Van Zyl-Schalekamp, C. (1993). Self-medication in three Orange Free State communities. South African Medical Journal, 83(5), 345-346.
• World Health Organization (WHO) (1986). Guidelines for the medical assessment of drugs for use in self-medication. Copenhagen: WHO, Regional Office for Europe.
• World Health Organization (WHO) (1985). The rational use of drugs: review of major issues. Conference of Experts on the Rational Use of Drugs. Narrobi, Kenya, 1985. Ulaşılabileceği adres: http://whqlibdoc.who.int/hq/1985-86/WHO_CONRAD_WP_RI.pdf (Erişim tarihi 30.03.2019).