"Felaket": Türk Siyasetinde İklim ve Çevre Bazlı Afetlerin Tanımlamaları, 1948-2023

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: Özel, 207 - 228, 30.10.2023

Melih Nadi Tutan

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1363507

Öz

Afetler yalnızca doğal veya teknolojik değil, ama aynı zamanda sosyal olaylardır. Bu çalışmada Türkiye’de 1948’den 2023’e kadar meydana gelen iklim ve çevre bazlı afetlerin siyasal alanda nasıl göründüğü incelenmiş ve siyasetçilerin günlük siyaset içinde bu afetleri nasıl tanımladıkları ve inşa ettikleri araştırılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler için Afetlerin Yayılımı Araştırma Merkezi veri tabanı ile Cumhuriyet gazetesi arşivinden faydalanılarak, Türkiye’de yaşanan 29 afetin sonrasındaki siyasal açıklamalar nitel içerik analizine tabi tutulmuştur. Çalışmada “afet” ve “olay” tanımları sonrasında, Türkçede bu iki tanımdan daha duygusal bir boyuta tekabül eden “felaket” kelimesinin Türkiye’de afetlerin tanımlanmasında en sık kullanılan kelime olduğu bulunmuştur. Bunun yanında, Türkiye’de iktidar konumunda bulunan kişi ve gruplar afetin nedenlerini ve olumsuz sonuçlarını “ötekine” yüklemeye çabalarken, muhalefet daha ziyade iktidarı suçlamaya eğilimlidir. Çalışmanın nihayetinde Türk siyasetinin afetin ortaya çıkardığı sorumluluklardan uzaklaşma, afetlerin olumsuz sonuçlarını meşrulaştırma ya da başkalarını suçlama motivasyonlarıyla afetleri tanımlama şeklinin iktidar-muhalefet ilişkilerindeki örtük ya da açık iktidar mücadelelerini açığa çıkardığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk siyasal hayatı, İktidar-muhalefet ilişkileri, Afet, İklim, Çevre

Teşekkür

Editöryel süreçlerde ve değerlendirmelerde emeği geçen tüm hocalarımıza teşekkürlerimi sunarım.

"Calamity": Climatological and Environmental Disasters' Definitions in Turkish Politics, 1948-2023

Öz

Disasters are not just natural or technological events but also social phenomena. This paper addresses the political aspects of climatological and environmental disasters that occurred in Türkiye from 1948 to 2023 and seeks to understand how politicians define and construct these disasters in the context of daily politics. Drawing upon The Centre for Research of Epidemiology of Disasters database and Cumhuriyet newspaper archives, it analyses political statements made after 29 different disasters in Türkiye using qualitative content analysis. The study finds that “calamity (felaket),” which is rather a sentimental word in Turkish language, is the most frequently used definition of disasters in Türkiye, followed by “disaster (afet)” and “event (olay).” It is also argued that while governments in Türkiye endeavour to attribute the disasters’ causations and negative consequences to “the other,” opposition tends to blame the government most of the time. The paper concludes that the way Turkish politicians define a disaster as escaping from responsibilities, legitimising disasters’ negative impacts, or blaming each other reveals implicit and explicit power struggles between the government and the opposition.

Anahtar Kelimeler

Turkish politics, Government and opposition, Disasters, Climate, Environment

Kaynakça

• Alnizar, F. ve Manshur, F. M. (2022). The political language of disaster: Indonesian government communication for handling the Covid-19 pandemic. Jurnal Ilmu Sosial dan Ilmu Politik, 25(3), 240-254. https://doi.org/10.22146/jsp.66443
• Arceneaux, K. Ve Stein, R. M. (2016). Who is held responsible when disaster strikes? The attribution of responsibility for a natural disaster in an urban election. Journal of Urban Affairs, 28(1), 43-53. https://doi.org/10.1111/j.0735-2166.2006.00258.x
• Başkaya, M. (2015). 1929 Of-Sürmene sel felaketi ve bölgeye etkileri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (18), 177-196.
• Bilgili, A. ve Sanatcı-Aktaş, G. (2022). Afet yönetimindeki paradoks: 2020 Ege Denizi depremi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 8(2), 408-420. https://doi.org/10.21324/dacd.1007612
• Boin, A. (2005). From crisis to disaster: Towards an integrative perspective. R. W. Perry ve E. L. Quarantelli (Ed.). What is a disaster? New answers to old questions (s. 153-172) içinde. XLibris Corporation.
• Çanakçı, M., Öztürk, S. ve Şaşmazlar, C. (2022). Afet ve kriz yönetiminde sosyal medyanın kullanımı üzerine bir araştırma: Twitter örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 882-897. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1136584
• Demir, S. T. (2023). Afet medyası ve medya afeti: 6 Şubat Kahramanmaraş depreminin anımsattıkları. TRT Akademi, 8(18), 709-716. https://doi.org/10.37679/trta.1306893
• Dombrowsky, W. R. (2005). Not every move is a step forward: A critique of David Alexander, Susan L. Cutter, Rohit Jigyasu and Neil Britton. R. W. Perry ve E. L. Quarantelli (Ed.). What is a disaster? New answers to old questions (s. 79-96) içinde. XLibris Corporation.
• Drisko, J. W. ve Maschi, T. (2016). Content analysis. Oxford University Press.
• Emiroğlu, A. ve Koçyiğit, N. (2022). 2014’ten günümüze risk yönetim politikaları ve 2021 temmuz ve ağustos ayı orman yangınlarının sosyal medyada yansımalarının risk yönetimi açısından değerlendirilmesi. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 46-60. https://doi.org/10.35341/afet.999400
• Ergül, H., Gökalp, E. ve Cangöz, I. (2010). From the wrath of Allah to divine judgement: Natural disasters in the Islamist press in Turkey. Journal of Multicultural Discourses, 5(1), 1-20. https://doi.org/10.1080/17447140903197233
• Ewart, J., McLean, H. ve Ames, K. (2016). Political communication and disasters: A four-country analysis of how politicians should talk before, during and after disasters. Discourse, Context & Media, 11, 3-11. http://dx.doi.org/10.1016/j.dcm.2015.12.004
• Foucault, M. (2011). Entelektüelin siyasi işlevi (I. Ergüden, O. Akınhay ve F. Keskin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Frey, F. (1965). The Turkish political elite. The M.I.T. Press.
• Guggenheim, M. (2014). Introduction: disaster as politics – politics as disasters. The Sociological Review, 62(1), 1-16. https://doi.org/10.1111/1467-954X.12121
• Işık, C. (2020). Türkiye’de anti nükleer hareket örneğinde risk söylemi. Afet ve Risk Dergisi, 3(2), 169-180. https://doi.org/10.35341/afet.732489
• Koç, H. (2013). Türk basınının doğal afetlere ilişkin bakış açısını belirlemeye yönelik bir inceleme. Journal of World of Turks, 5(2), 121-137. https://eds.p.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=c29df032-5def-4aa4-99a6-2cc8a3fa9e12%40redis adresinden 1 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Koç, S. (2006). 1923-2000 yılları arasında Türkiye’de yaşanan doğal afetlere ilişkin Türk basınında haber yapılanması ve afet söylemleri. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 8, 84-115. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1734435 adresinden 1 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Kolukırık, S., Arslan, D. A. ve Gökalp-Yılmaz, F. G. (2022). Orman yangınlarının toplumsal etkileri ve görünümü: Medya paylaşımlarında 2021 büyük Antalya-Manavgat yangını. Afet ve Risk Dergisi, 5(2), 560-580. https://doi.org/10.35341/afet.1086418
• Kroll-Smith, S. ve Gunter, V. J. (1998). Legislators, interpreters, and disasters: The importance of how as well as what is a disaster. E. L. Quarantelli (Ed.). What is a disaster? Perspectives on the question (s. 160-176) içinde. Routledge.
• Kütükoğlu, E. (2021). Afet gazeteciliğin[d]e gündem belirleme kuramı ve İzmir depremi haberlerine bakış. MEDIAJ, 4(2), 211-233. https://doi.org/10.33464/mediaj.994871
• Lahsen, M. ve Ribot, J. (2022). Politics of attributing extreme events and disasters to climate change. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(1), e750. https://doi.org/10.1002/wcc.750
• Lahsen, M., de Azevedo Couto, G. ve Lorenzoni, I. (2020). When climate change is not blamed: The politics of disaster attribution in international perspective. Climate Change, 158, 213-233. https://doi.org/10.1007/s10584-019-02642-z
• McLean, H. ve Ewart, J. (2020). Political leadership in disaster and crisis communication and management: International perspectives and practices. Palgrave MacMillan.
• Neuman, W. L. (2014). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches. Pearson Education Limited.
• Olson, R. S. (2000). Toward a politics of disaster: Losses, values, agendas, and blame. International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 18(2), 265-287.
• Perry, R. W. (2005). Disasters, definitions and theory construction. R. W. Perry ve E. L. Quarantelli (Ed.). What is a disaster? New answers to old questions (s. 311-324) içinde. XLibris Corporation.
• Perry, R. W. (2007). What is a disaster?. H. Rodríguez, E. L. Quarantelli ve R. R. Dynes (Ed.), Handbook of disaster research (s. 1-15) içinde. Springer.
• Quarantelli, E. L. (2005). A social science research agenda for the disasters of the 21st century: Theoretical, methodological and empirical issues and their professional implementation. R. W. Perry ve E. L. Quarantelli (Ed.). What is a disaster? New answers to old questions (s. 325-396) içinde. XLibris Corporation.
• Sağlam, H. (2022). Afet haberlerinde “korku çekiciliği”nin kullanımı: Cumhuriyet, Hürriyet ve Sabah gazetelerindeki Covid-19 haberlerine yönelik bir inceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 213-228. https://doi.org/10.30794/pausbed.950339
• Sunay, Y. ve Özer, Ö. (2021). Haber söylemi: 2018 yılında Türkiye’de yaşanmış 5 ve üzeri ölümlü karayolu trafik olayının gazete haberlerinde sunumu. MEDIAJ, 4(1), 145-170. https://doi.org/10.33464/mediaj.846603
• Şahinsoy, K. (2017). Kriz yönetimi açısından geleneksel ve sosyal medya. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 36, 1-19. https://doi.org/10.17932/IAU.IAUD.13091352.2017.9/36.1-19
• The Centre for Research on the Epidemiology of Disasters. (2023). Emergency events database (26.06.2023) [Veri tabanı]. https://public.emdat.be/data adresinden 26 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• TRTHaber. (2023). Kahramanmaraş depremleri ‘Asrın Felaketi’ olarak literatüre girdi. https://www.trthaber.com/haber/yasam/kahramanmaras-depremleri-asrin-felaketi-olarak-literature-girdi-786587.html adresinden 17 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türk Dil Kurumu. (2023a). Felaket. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 2 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türk Dil Kurumu. (2023b). Afet. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 2 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türk Dil Kurumu. (2023c). Olay. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 4 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türk Dil Kurumu. (2023d). İmtihan. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 7 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türk Dil Kurumu. (2023e). Facia. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 11 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır
• Türkiye Diyanet Vakfı. (2023). İmtihan. https://islamansiklopedisi.org.tr/imtihan adresinden 10 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Umunç, C. (2022). Doğal afetlerde siyasi liderlerin kriz iletişimi ve sosyal medya söylemi: Recep Tayyip Erdoğan ve Kemal Kılıçdaroğlu’nun Twitter paylaşımları. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 9, 24-51. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2421542 adresinden 2 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Usta, E. ve Yükseler, M. (2021). Afetlerde sosyal medya kullanımı ve etik ikilemler: İzmir Seferihisar depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 249-269. https://doi.org/10.35341/afet.981246
• van Dijk, T. A. (2009). Society and discourse: How social contexts influence text and talk. Cambridge University Press.
• Yazar, F. (2023). 2021 yılında Akdeniz ve Ege Bölgesinde gerçekleşen orman yangınlarının afet kriz iletişimi yönetimi bağlamında incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 50, 252-272. https://doi.org/10.52642/susbed.1225271
• Yılmaz, S. (2018). Afet içerikli haberlerin afetlere karşı toplumsal kapasite geliştirmeye etkisi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 257-271. https://doi.org/10.21324/dacd.463237
• Yücel, D., Kılıçaslan, E. ve Arman-Zengi, C. (2023). Siyasal iletişim bağlamında Türkiye’de ekonomik kriz süreçlerinde liderlerin kriz söylemleri. SDE Akademi Dergisi, 3(2), 217-238. https://doi.org/10.58375/sde.1269124
• Amasya şehri büyük bir sel felaketine uğradı. (1948a, 5 Haziran). Cumhuriyet, 3.
• Amasyada yağmur gene başladı, yeni zararlar var. (1948b, 8 Haziran). Cumhuriyet, 3.
• Çatak’ta acı bekleyiş. (1988a, 25 Haziran). Cumhuriyet, 11.
• Tufandan çıkmış gibi. (1988c, 14 Haziran). Cumhuriyet, 1.
• Bu rezilliği görün (2023a, 15 Mart). Cumhuriyet, 14.
• Bakan Kurt ihmali kabul etti. (1988b, 2 Temmuz). Cumhuriyet, 13.
• 21 yılda 83 can. (2021c, 24 Temmuz). Cumhuriyet, 3.
• Suçlu yine yurttaş. (2021d, 24 Temmuz). Cumhuriyet, 3.
• ‘Keşke bizim de evimiz yansaydı diyecekler’. (2021f, 3 Ağustos). Cumhuriyet, 4.
• Selde 50 kişi yaşamını yitirdi. (1998, 11 Ağustos). Cumhuriyet, 3.
• Yardımda partizanlık. (2021b, 14 Ağustos). Cumhuriyet, 4.
• Seçim çalışmasına gelmiş gibi. (2021a, 14 Ağustos). Cumhuriyet, 4.
• Felaket gelmeden önlem alın. (2021e, 16 Ağustos). Cumhuriyet, 3.
• Sel felaketi Meclis’e taşınıyor. (2004, 19 Ağustos). Cumhuriyet, 3.
• Aynı ‘imtihan’ sıfır ders. (2020, 24 Ağustos). Cumhuriyet, 3.
• Erdoğan İstanbul’a geldi. (2009a, 10 Eylül). Cumhuriyet, 7.,
• Bu belediyecilik suçu. (2009b, 11 Eylül). Cumhuriyet, 7.