The Future of Development Agency Model in Turkey of The Multi-Structural Regarding Investments in The 2nd Century of The Republıc

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: Özel, 229 - 264, 30.10.2023

Nazmi Küçükyağcı

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1367542

Öz

In today's world, where globalization is gaining momentum, countries are in constant competition with each other. In this competition, each country seeks to increase its national income and the welfare level of the people by attracting more investments. In this respect, regional development agencies were established in the European Union (EU) and EU candidate countries, the first example of which was established in the USA in 1933.regional development agencies; It is established to ensure the development of the cities or regions within the scope of the agency, to increase their national and international attractiveness in terms of investment, to preserve and develop their cultural and social values.
Regional development agencies will develop cooperation and coordination between local actors, public-private and non-governmental organizations, ensure regional development based on both national and international resources, contribute to regional development with innovation and planning at local level, and promote participatory democracy and governance understanding regionally level is anticipated. In this context, development agencies have been one of the only structures established in Turkey in the first decade of the 2000s to ensure sustainable development and to activate regional and local potential. In this study, the place of this model among other institutions related to investments is discussed by discussing the establishment process of development agencies, which has been fifteen years since their establishment, their suitability to geographical borders, their institutional structures, duties, authorities and responsibilities, and their efficiency and productivity within the framework of budget analysis, which has been fifteen years since their establishment. As we enter the second century of the Republic, the successful and unsuccessful aspects of this model in Turkey are emphasized and it is evaluated whether the development agencies can continue to exist as a permanent structure in the future and in which direction this model can evolve in an order where there are multiple structures related to investments.

Anahtar Kelimeler

Development, Region, Development Agencies, Investment.

Cumhuriyetin 2. Yüzyılına Girerken Yatırımlarla İlgili Çoklu Yapıda Kalkınma Ajansı Modelinin Türkiye’deki Geleceği

Öz

Küreselleşmenin hız kazandığı günümüz dünyasında ülkeler birbirleriyle sürekli bir rekabet içerisindedir. Bu rekabette her ülke daha çok yatırım çekerek ulusal gelirini ve halkın refah düzeyini artırma arayışındadır. Bu minvalde bölge kalkınma ajanslarının ilk örneği 1933 yılında ABD’de ortaya çıkmış ve daha sonra Avrupa Birliği (AB) ile AB’ye aday ülkelerde kurulmuştur. Bölge kalkınma ajansları; kapsamında yer alan kentlerin veya bölgelerin kalkınmasını sağlamak, yatırım bakımından ulusal ve uluslararası çekiciliğini artırmak, kültürel ve sosyal değerlerini muhafaza etmek ve geliştirme amacıyla kurulmaktadır.
Bölge kalkınma ajanslarının yereldeki aktörler olan kamu-özel ve sivil toplum kuruluşları arasındaki iş birliği ve koordinasyonu geliştireceği, gerek ulusal gerekse de uluslararası kaynaklara dayalı olarak bölgesel düzeyde kalkınmayı sağlayacağı, yerel düzeyde inovasyon ve planlama ile bölgesel kalkınmaya katkıda bulunacağı ve katılımcı demokrasi ve yönetişim anlayışını bölgesel düzeyde hayata geçireceği öngörülmektedir. Bu kapsamda Türkiye’de 2000’li yılların ilk on yılında sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, bölgesel ve yerel potansiyeli harekete geçirmeye yönelik kurulan yegâne yapılardan biri kalkınma ajansları olmuştur. Bu çalışmada kuruluşlarından itibaren on beş yıllık zaman geçen kalkınma ajanslarının kuruluş süreci, coğrafi sınırlara uygunluğu, kurumsal yapıları, görev, yetki ve sorumlulukları ile bütçe analizleri çerçevesinde etkinlik ve verimlilikleri ele alınarak bu modelin yatırımlarla ilgili diğer kurumlar arasındaki yeri tartışılmaktadır. Cumhuriyetin ikinci yüzyılına girerken bu modelin Türkiye’deki başarılı ve başarısız yönleri üzerinde durulmakta ve gelecek dönemde kalkınma ajanslarının kalıcı bir yapı olarak varlığını sürdürüp sürdüremeyeceği ve yatırımlarla ilgili çoklu yapının olduğu düzende bu modelin hangi yöne evirilebileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kalkınma, Bölge, Kalkınma Ajansları, Yatırım

Kaynakça

• Akpınar, R. (2010). Türkiye’de Kalkınma Ajanslarınca Hazırlanan Bölge Planlarına Dair Bir Kritik: İzka’nın İzmir Bölge Planı (2010-2013) Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(4), 7-18.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu. (2014,). , Türkiye’nin Kalkınma Ajansları Uygulamasının Değerlendirilmesi Araştırma ve İnceleme Raporu (Hizmete Özel). Ankara: Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu Başkanlığı.
• Çiner, C. U. (2009, Temmuz‐Ağustos). Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının Kuruluş Süreci. Çalışma Ortamı(115), 16-19.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu kalkınma Planı(2007-2013) Bölgesel Gelişmede Temel Araçlar ve Koordinasyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu . Ankara: DPT.
• Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı. (2023, 08 01). İlerleme Raporları. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı: https://www.ab.gov.tr/ilerleme-raporlari_46224.html adresinden 10.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Dünya Gazetesi. (2008, 07 23). MÜSİAD hazırladığı kalkınma raporunda 24 kentin ekonomik kalkınmasını sağlayacak bakanlık kurulmasını istedi / 24 kent için kalkınma bakanlığı kurulmalı. Dünya Gazetesi Ekonomi: https://www.dunya.com/ekonomi/musiad-hazirladigi-kalkinma-raporunda-24-kentin-ekonomik-kalkinmasini-haberi-39038 adresinden 16.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Engin, C. (2011). Kalkınma Ajansları: Türkiye ve İngiltere Ülke Örnekleri. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 65-77.
• Ercan, F. (2006). Bölgesel Kalkınmada Değişim: Devlet Merkezli Bölgesel Kalkınmadan Piyasa Merkezli Bölgesel Birikime. A. Arı(Ed.) içinde, Bölgesel Kalkınma, Politikalar ve Yeni Dinamikler (s. 45-107). İstanbul: Derin Yayıncılık.
• Güler, B. A. (2005). Devlette Reform Yazıları. Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Güler, B. A. (2006). Yerel Yönetimler – Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım. Ankara: İmge Yayınevi.
• Güler, B. A. (2006). Bölge Kalkınma Ajansları Nedir, Ne Değildir? Memleket Mevzuat(8), 25-27.
• Kalkınma Bakanlığı. (2010). 2010 Yılı Kalkınma Ajansları Genel Faaliyet Raporu. Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Kalkınma Bakanlığı . (2014). Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu(Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
• Karasu, K. (2005). İngiltere'de Bölge Kalkınma Ajansları. M. Turan(Der.) içinde, Bölge Kalkınma Ajansları Nedir? Ne Değildir? (s. 197- 238). Ankara: Paragraf Yayını.
• Karasu, K. (2009). Yerelleşme Söylemi ve Bölge Kalkınma Ajansları. Memleket Siyaset Yönetim, 4(11), 1-43.
• Karasu, K. (2015). Kalkınma Ajansları: ’Modelimi Kaybettim. Hükümsüzdür’(Ölçek Siyasetinin Yerelliği). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 70(2), 273 - 316.
• Kayan, A. (2012). Türkiye’de Bölge Planlaması: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 103-134.
• Kayasü, S., & Yaşar, S. (2006). Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde Kalkınma Politikaları: Yasal ve Kurumsal Dönüşümler. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu (s. 199-213). Ankara: TEPAV.
• Keleş, R. (2000). Yerinden Yönetim ve Siyaset (4. Baskı b.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Keskin, N. E. (2009). Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi. Ankara: Tan Kitapevi.
• Küçükyağcı, N. (2014). Bölgesel Yapılanma (Kamu Kurumlarının Hizmetleriyle İlgili Yönetim Bölgeleri Araştırma Raporu) . Ankara: Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı Yayınları .
• Küçükyağcı, N. (2015). Kamu Yönetimi Reformunda Bakanlıklar:2011 Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mevzuat Bilgi Sistemi. (2014, 04 04). Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik. T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi: https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19545&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 adresinden 08 10.2023 tarihinde alınmıştır.
• Övgün, B. (2011). Türk Kamu Yönetiminde Yeni Bir Örgütlenme: Kalkınma Bakanlığı. AÜSBF Dergisi, 66(3), 263-281.
• Övgün, B. (2011). Türk Kamu Yönetiminde Yeni Bir Örgütlenme: Kalkınma Bakanlığı. AÜSBF Dergisi, 66(3), 263-281.
• Övgün, B. (2012). “Kamu Politikalarının Dönüşümünde Politika Transferinin Rolü: Bir Uygulama Örneği Olarak Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri. Kamu Politikalarında Dönüşüm-KAYFOR X (s. 163-179). Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Özçağlar, A. ( 2011). İdari Coğrafya . Ankara: Ümit Matbaacılık.
• Özen, P. (2005). Bölge Kalkınma Ajansları. Ankara: TEPAV.
• Özen, P. (2005). Bölge Kalkınma Ajansları . Ankara: TEPAV.
• Özkan, F. (2016, 07 10). Radikal Gazetesi. Türkiye Gayretli Öğrenci Ama Sonuç Yok. Radikal Gazetesi.
• Resmi Gazete. (1985, 05 09). 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18749.pdf adresinden 10.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2002, 09 22). 2002/4720 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/09/20020922.htm#3 adresinden 23.07. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2005,11 17). 2005/9586 sayılı Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği Komisyonu Arasında İmzalanan Finansman Zaptı’nın Onaylanması Hakkında Karar. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051117-7.htm adresinden 23.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2006, 02 08). 5449 Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/02/20060208-1.htm adresinden 23.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2008, 02 23). Anayasa Mahkemesinin E: 2006/61, K: 2007/91 Sayılı Kararı (25/1/2006 Tarihli ve 5449 Sayılı Kanun ile İlgili). T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/ 02/20080223-11.htm adresinden 23.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2011, 08 17). KHK/649 sayılı Avrupa Birliği Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname. T.C. Resmi Gazete Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/08/ 20110817-1.htm adresinden 30.07. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2012, 12 06). 6360 On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm adresinden 24.07. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2014, 06 14). Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: http://www.resmigazete.gov.tr adresinden 08.05.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2016, 12 30). 30 Aralık 2016 Tarihli ve 29934 Sayılı Resmî Gazete. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161230.htm adresinden 24.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2018, 07 15). 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.4.pdf adresinden 01.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2018, 07 10). Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 1). T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf adresinden 25.07. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2021, 07 14). Bazı Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 80). T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/07/20210714-10.pdf adresinden 02.08. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete. (2023, 08 04). Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığının Görev Süresinin 31/12/2028 Tarihine Kadar Uzatılması Hakkında Karar (Karar Sayısı: 7471). T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/08/20230804-6.pdf adresinden 23.07. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete-2.Mükerrer. (2016, 09 01). KHK/674 Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2016/09/20160901M2-2.htm adresinden 05.08. 2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete-Mükerrer. (2011, 06 08). KHK/641 sayılı Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06 /20110608M1-9.pdf adresinden 30.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete-Mükerrer. (2011, 06 08). KHK/642 Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi ile Konya Ovası Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıklarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. T.C Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110608M1-10.pdf adresinden 30.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Resmi Gazete-Mükerrer. (2015, 03 24). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023) ile İlgili 30/12/2014 Tarihli ve 2014/1 Sayılı Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu Kararı. T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/03/20150324M1-1-1.pdf adresinden 04.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Sanayi ve Kalkınma Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü. (2023, 08 08). Kalkınma Ajansları Genel Faaliyet Raporları. Sanayi ve Kalkınma Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü: https://www.sanayi.gov.tr /bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/raporlar-ve-yayinlar/01145b adresinden 08.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü. (2021). Kalkınma Ajansları 2021 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü. (2022). Kalkınma Ajansları 2022 Yılı Genel Faaliyet Raporu. Ankara: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
• Sezgin, A. (2013). Kalkınma Ajansı Uygulamasının Gelişmiş ve Az Gelişmiş Ülke Örnekleri Açısından Sonuçları (Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taneri, E. (1986). Bölge Planlama . İstanbul: Doğan Matbaası.
• TBMM. (2005, 01 19). Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun Taslağı. TBMM Kanun Tasarıları: https://www2.tbmm.gov.tr/d22/1/1-0950.pdf adresinden 25.07.2023 tarihinde alınmıştır.
• Trakya Kalkınma Ajansı. (2023, 08 04). Bölge Planı nedir? Trakya Kalkınma Ajansı: https://www.trakyaka.org.tr/tr /33263/Trakya-Bolgesi-Bolge-Planlari adresinden 04.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı. (2023, 08 16). Bölgesel İstatistikler. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı: https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/sorguGiris.do adresinden 16.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• YAYED. (2009, Nisan). Türkiye’de Bölge Kalkınma Ajansı Adımları. Memleket Mevzuat, 4(46), 1-25.