Türkiye’de Hemşirelik Doktora Programında Teori/Kuram ve Modele Dayalı Yürütülen Tezlerin İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 91 - 98, 02.08.2021

Belçim Ede , Nurcan Uysal

Öz

Hemşirelik mesleğinin fonksiyonlarının daha sistematik bir yaklaşım kazanarak, hemşirelik araştırmalarında bilimselliğini yansıtabilmesi için teori/kuram ve model kullanımı önem taşımaktadır. Bu araştırmanın amacı Türkiye’de hemşirelik alanında yapılan doktora tezlerinde kullanılan teori/kuram ve modellerinin belirlenmesi ve araştırma yapan hemşirelere farkındalık kazandırabilmesidir. Tanımlayıcı olarak planlanan bu araştırmada, tezlere Türkiye Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) “Ulusal Tez Merkezi” veri tabanı taranarak ulaşılmıştır. Hemşirelik doktora programı alanında 1977-2020 yılları arasında yapılmış tüm tezler “model, kuram, teori, hemşirelik” sözcükleri kullanılarak, sınırlandırılarak taranmıştır. Veri tabanına kayıtlı 215 doktora tezine ulaşılmıştır ve bu tezler araştırmacılar tarafından hazırlanan kod listesine göre değerlendirilmiştir. Dâhil edilme kriterlerine uyan 204 tez, sayı ve yüzdelik oranlar kullanılarak incelenmiştir. Türkiye’de hemşirelik alanında Ulusal Tez Merkezine kayıtlı tarih sınırlaması olmaksızın 1819 doktora tezi bulunmaktadır. Ülkemizde teori/kuram ve model kullanılarak hazırlanan ilk tez 1993 yılında yayımlanmıştır ve bu doktora tezinde “Orem Öz Bakım Modeli”nin kullanıldığı tespit edilmiştir. Doktora tezlerinde teori/kuram ve model kullanımının 1993 tarihinde başlamış olması nedeniyle bu tarihten önce yapılan tezler kapsam dışında bırakılmıştır ve geriye kalan tüm tezler incelenmiştir. Bu tezlerin %11.2’sinde teori/kuram ve modelin kullanıldığı belirlenmiştir. Kullanılan teori/kuram ve modeller incelendiğinde ise en sık Roy Adaptasyon Modeli(%10.8), Pender Sağlığı Geliştirme Modeli(%10.3) ve Sağlık İnanç Modeli’nin (%8.8) kullanıldığı saptanmıştır. Hemşirelik doktora tezlerinde teori/kuram ve model kullanım oranının düşük olduğu belirlenmiş olup, bu oranın arttırılması hemşirelik biliminin gelişmesi açısından oldukça önemlidir. Kuramsal yaklaşımları uygulamaya yansıtacak araştırmaların yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hemşirelik, Hemşirelik araştırması, Kuram, Modeller, Hemşirelikte doktora

Kaynakça

• Arslan H., Çıtak N., & Potuk C.D. (2004). Dünyada Hemşirelik Doktora Programlarına Genel Bakış İstanbul Üniversitesi F.N.H.Y.O. Dergisi, 53(13)
• Arslan F, Uzun Ş., & Oflaz F. (2010). Türkiye'de hemşirelikte doktora tez çalışmalarının özellikleri, yaşanan güçlükler ve tezlerin kullanımı. Turkiye Klinikleri J Nurs.; 2(2), 110-22. Available from: http:// www.turkiyeklinikleri.com/article/en-turkiyede-hemsirelikte-doktoratez-calismalarinin-ozellikleri-yasanan-guclukler-ve-tezlerinkullanimi-58695.html
• Birol L. (2005). Hemşirelikle ilgili kuramlar. Birol L. Ed. Hemşirelik Süreci. 7. Baskı. İzmir: Etki Matb. Yayıncılık Ltd. Şti., 51-102.
• Bond AE, Eshah NF., & Bani-Khaled, et al. (2010). Who uses nursing theory? An univariate descriptive analysis of five years’ research articles. Scandinavian Journal of Caring, 25(2), 404-9. doi: 10.1111/j.1471-6712.2010.00835.x.
• Ekim A, Manav G., & Ocakçı AF.(2012). Ülkemizde kuram temelli hemşirelik araştırmaları: Bir gözden geçirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi,5(4), 157-161.
• Fawcett, J. (eds). (2012). Contemporary Nursing Knowledge Analysis and Evoulation of Nursing Models and Theories. Philadelphia, FA Davis Company, 27.
• Fawcett J. (2013) Thoughts about conceptual models and measurement validity. Nursing Science Quarterly, 26(2), 189-91. doi:10.1177/0894318413477143
• Houser, J. (eds). (2008). The Importance of Research as Evidence in Nursing. In Nursing Research: Reading, Using and Creating Evidence. Sudbury, Jones and Bartlett Publisher, 3-8.
• İnan, F., Üstün, B., & Bademli, K. (2013). Türkiye‟de Kuram/Modele Dayalı Hemşirelik Araştırmalarının Incelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 132-139.
• Kaya N. (2008). Yaşam Modeli. Babadağ K, Aştı T. Eds. Hemşirelik Esasları Uygulama Rehberi. İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık Ltd. Şti., 1-7.
• Kaya H, Atar NY., & Eskimez Z. (2012). Hemşirelik Model ve Kuramları. İçinde: Atabek AT, Karadağ A, ed. Hemşirelik Esasları: Hemşirelik Bilimi ve Sanatı. 1. Basım. İstanbul: Akademi basın ve yayıncılık
• Kim, M.J., McKenna, H.P., & Ketefian, S. (2006). Global quality criteria, standards, and indicators for doctoral programs in nursing; literature review and guideline development. International Journal of Nursing Studies, 43, 477–489.
• Koç Z, Keskin Kızıltepe S, Çınarlı T., & Şener A. (2014). Hemşirelik uygulamalarında, araştırmalarında, yönetiminde ve eğitiminde kuramların kullanımı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi,14(1), 62-72.
• Macnee, C.L., & McCabe, S. (eds.) (2008). Understanding Nursing Research. In Evidence-Based Nursing: Using Research in Practice. Philedelphia, Lippincott Williams &Wilkins, 5-22.
• Meleis, A.I. (eds). (2007). Theory: Metaphors, Symbols, Definitions. In Theoretical Nursing:Development & Progress. Philedelphia, Lippincott Williams & Wilkins, 45-48 Polit, D.F., & Beck, C.T. (eds). (2004). Foundations of Nursing Research, Philedelphia, Lippincott Williams & Wilkins, 3-8.
• Shores, LS. (1986). Opening a doctoral program in nursing: factors to consider. Nursing Outlook, 34(6), 286-288.
• Smith, D.G., & Delmore, B. (2007). Three key components to successfully completing a nursing doctoral program. The Journal of Continuing Education in Nursing, 38(2), 76-82.
• Spear HJ. (2007). Nursing theory and knowledge development: A descriptive review of doctoral dissertations, 2000-2004. Advances in Nursing Science, 30(1), 1-14.
• Tel H., & Sabancıoğulları S. (2014). Psikiyatri Hemşireliği Doktora Tezlerinin Özellikleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yükseokul Dergisi, ,7 (3 ), 178-185.
• Türen S., & Enç N. A. (2020). Comparison of Gordon's functional health patterns model and standard nursing care in symptomatic heart failure patients: A randomized controlled trial. App Nurs Res,53:151247. https://doi.org/10.1016/j.apnr.2020.151247.
• Zuhur Ş., & Özpancar N. (2017). Türkiye’de kronik hastalık yönetiminde hemşirelik modellerinin kullanımı: Sistematik derleme. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 19(2),57-54.
• Available from: https://hemarge.org.tr/ckfinder/usersfiles/file/2017/vol19sayi2/(5).pdf
• Yavuz, M. (2004). Nursing doctoral education in Turkey. Nurse Education Today, 24(7), 553-559.
• Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi. http://tez.yok.gov.tr. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.