Opinions of Pre-service Social Studies Teachers on Materials that Can Be Used in Environmental Education

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 4, 2622 - 2638, 15.12.2025

Mert Bilen , Bilgin Ünal İbret

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1564483

Öz

Environmental problems are major global issues that are increasing and threatening our world. The most effective method for solving environmental problems is to realize practical environmental education. One of the ways to realize an applied and effective environmental education is to use teaching materials suitable for our age in environmental education. From this point of view, the qualitative research method was preferred in this study, which aims to obtain the opinions of Social Studies teacher candidates about the materials that can be used in environmental education, and the interview method was used in the data collection process. The study group for the research consists of 16 pre-service teachers studying in the last year of the Social Studies Teacher Education Program. As a result of the research, the opinions of pre-service teachers reveal that the materials used by teachers in environmental education lag today's technology and that pre-service teachers do not have sufficient knowledge about the materials that can be used in environmental education in accordance with our age. Based on the results of the research, it can be suggested that pre-service teachers should be given training on materials that can be used in environmental education.

Anahtar Kelimeler

Social studies , Environmental education , Teaching materials , Pre-service teachers

Çevre Eğitiminde Kullanılabilecek Materyallere İlişkin Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Görüşleri

Öz

Çevre sorunları giderek artan ve dünyamızı tehdit eden önemli küresel sorunların başında gelmektedir. Bu sebeple çözülmesi gereken çevre sorunlarının çözümünde en etkili yöntem uygulamalı ve etkili bir çevre eğitimi vermektir. Çevre eğitiminin uygulamalı ve etkili bir şekilde verilebilmesinin yollarından birisi çevre eğitiminde çağımıza uygun öğretim materyalleri kullanılmasıdır. Bu amaç için çevre eğitiminde kullanılabilecek materyallere ilişkin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının görüşleri alınmış ve materyallerle ilgili düşüncelerini tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi tercih edilmiş ve veri toplama sürecinde görüşme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2023-2024 eğitim öğretim yılı içerisinde Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programında son sınıfta öğrenim gören 16 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Elde edilen verilerin analiz aşaması içerik analizi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada öğretmen adaylarının görüşleri, aktif olarak görev yapan öğretmenlerin çevre eğitiminde kullandıkları materyallerin günümüz teknolojisinin gerisinde kaldığını ve çevre eğitiminde çağımıza uygun olarak kullanılabilecek materyaller hakkında yeterli seviyede bilgi sahibi olmadıkları görülmüştür. Bununla birlikte öğretmen adaylarının çevre eğitiminde çağımıza uygun olarak kullanılabilecek materyallerin seçiminde etkili olan faktörler ve materyallerin çevre eğitimine sağlayacağı faydalar konusunda donanımlı oldukları görülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre öğretmen adaylarına çevre eğitiminde kullanılan ve kullanılabilecek materyallere ilişkin eğitimlerin verilmesi önerilebilir. Bu durum onların aktif öğretmenlik dönemlerinde öğrencilerini çevreye duyarlı bireyler olarak yetiştirmelerine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler , Çevre eğitimi , Öğretim materyalleri , Öğretmen adayları

Kaynakça

• Aksoy Tokgöz, İ., ve Şahin Taşkın, Ç. (2015). Sınıf öğretmenlerinin öğrenme-öğretme sürecinde materyal kullanımlarının öğretmen adaylarının görüşlerine dayalı olarak incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 422-440.
• Aktaş, F. (2019). İlköğretim programlarının sürdürülebilir kalkınma hedefleri açısından, çevre eğitimi ve iklim değişikliği boyutunda incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Aktaş, Z. (2020). Ortaokul matematik öğretmenlerinin eğitim bilişim ağını kullanma durumları ve bireysel yenilikçilik özellikleri [Yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Akyol, B. (2014). İlköğretim öğretmen adaylarının çevresel tutum ve çevre bilgi düzeyleri üzerine bir çalışma [Yüksek lisans tezi]. Niğde Üniversitesi.
• Alım, M. (2007). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (ÖTMG) dersinin önemi ve öğretim sürecine ilişkin öneriler. Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 243-262.
• Arslan, E. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 395-407. https://doi.org/10.30794/pausbed.1116878
• Atasoy, E., ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 105-122.
• BM. (2015). Türkiye ve sürdürülebilir kalkınma amaçları. Birleşmiş Milletler. http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/
• Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu [UNESCO], ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı [UNEP]. (1977). Intergovernmental Conference on Environmental Education Tbilisi Final Report. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000032763
• Bozpolat, E., ve Arslan, A. (2018). Öğretmen adaylarının öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersine ilişkin görüşleri. E-International Journal of Educational Research, 9(3), 60-84. https://doi.org/10.19160/ijer.463977
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, D., Üner, S., ve Akkuş, H. (2016). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre okuryazarlıklarının belirlenmesi. Ondokuz Mayıs University Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(2), 23-35.
• Chou, J. (2003). Criteria for selecting quality environmental education teaching materials in Taiwan. Applied Environmental Education and Communication: An International Journal, 2(3), 161-168. https://doi.org/10.1080/15330150390218289
• Creswell, J.W. (2017). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev. Ed. S. B. Demir, 3. baskı). Eğiten.
• Çelikkaya, T., ve Kürümlüoğlu, M. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersine ilişkin görüşleri. Researcher: Social Science Studies, 5(4), 770-789.
• Demir, E., ve Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (2), 7-18.
• Demirezen, S., ve Kaya, E. (2022). Sosyal bilgiler ve fen bilimleri öğretim programı ve ders kitaplarında çevre konuları. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 240-265. https://doi.org/10.52974/jena.1200514
• Dere, İ. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretim materyali geliştirme ve kullanımı hakkındaki görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(41), 89-112. https://doi.org/10.31795/baunsobed.581180
• Efremenko, L. V., Golovachev, V. S., Grigoryeva, A. S., Tretyakov, A. L., & Chertakova, E. M. (2020). Environmental education technologies. Revista Eduweb, 14(2), 265-279.
• Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı. Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (2008). OECD environmental outlook to 2030. https://www.oecd.org/environment/indicators-modelling-outlooks/40200582.pdf
• Erten, S. (2003). 5. sınıf öğrencilerinde "çöplerin azaltılması" bilincinin kazandırılmasına yönelik bir öğretim modeli. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 94-103.
• Fernandez, A. H., Camargo, C. B., & Nascimento, M. S. L. (2019). Technologies and environmental education: Abeneficial relationship. Research in Social Sciences and Technology, 4(2), 13-30.
• Gökçe, N. (2009). Çevre eğitiminde gazetelerden yararlanma. Journal of International Social Research, 1(6), 251-265.
• Gönenç, S., ve Açıkalın M. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretiminde karşılaştıkları sorunlar ve bunlara getirdikleri çözüm önerileri. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 26-41.
• İbret, B. Ü., Demirbaş, İ., ve Demir, F. B. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerine alternatif etkinliklerle doğal çevreye duyarlılığın kazandırılması. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 8(1), 258-280. http://dx.doi.org/10.30703/cije.474570
• İbret, B. Ü., ve Yılmaz, O. (2019). Sosyal bilgilerde çevre eğitimi: lisansüstü çalışmalara ait bir inceleme. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(2), 431-449. https://doi.org/10.18039/ajesi.577249
• İşçi, T.G., ve Yazıcı, K. (2022). Öğretmen adaylarının gözünden ortaokul sosyal bilgiler derslerinde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 9(88), 1986-1994. https://doi.org/10.26450/jshsr.3304
• Karatekin, K., ve Çetinkaya, G. (2013). Okul bahçelerinin çevre eğitimi açısından değerlendirilmesi (Manisa ili örneği). The Journal of International Social Research, 6(27), 307-315.
• Kaya, H. H. (2019). Ortaokul öğrencilerinin çevre bilgi ve çevre bilinç düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Kaya, R. ve Samancı, O. (2010). Öğretmen adaylarının alternatif öğretim materyalleri ile ilgili görüşleri. Milli Eğitim, 188, 83-98.
• Kayaer, M., ve Çiftçi, S. (2022). Yükseköğretimde çevre eğitiminin çevre bilincine etkisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 29(1), 93-106. https://doi.org/10.18657/yonveek.1064753
• Kılıç, A. (2022). Öğretmen adaylarının kendi alanlarıyla ilgili öğretim materyallerini arama/bulma-indirme, geliştirme, tasarlama ve sınıf ortamında kullanmaya ilişkin görüşleri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 12(1), 76-87.
• Kıncal, R. Y. (Ed). (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel.
• Kocasaraç, H., ve Karataş, H. (2018). Yenilikçi öğretmen özellikleri: bir ölçek geliştirme çalışması. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 34-57. https://doi.org/10.29065/usakead.349977
• Lim, K. M., & Tay, E. G. (2016). Preparing teachers for the 21st century. AsTEN Journal of Teacher Education, 1(1), 1-7. https://doi.org/10.56278/asten.v1i1.146
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çev. Ed. S. Turan, 1. baskı.). Nobel.
• Mertkan, Ş. (2015). Karma araştırma tasarımı. Pegem.
• MEB. (2022). Çevre eğitimi ve iklim değişikliği dersi öğretim programı (Ortaokul 6, 7 veya 8. sınıflar). Temel Eğitim Genel Müdürlüğü. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Ocak, G. (Ed). (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem.
• Öz-Aydın, S., Ekersoy, S., ve Özkan, B. (2022). Türkiye’de eğitim ve öğretim programları, çevre okuryazarlığının gerçekleştirilmesini ne kadar desteklemektedir?. Yaşadıkça Eğitim, 36(1), 66-89. https://doi.org/10.33308/26674874.2022361354
• Özbuğutu, E., Karahan, S., ve Tan, Ç. (2014). Çevre eğitimi ve alternatif yöntemler–literatür taraması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 393-408.
• Özdemir, M., ve Gökçe, N. (2019). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının çevre eğitimi açısından incelenmesi. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 61-75.
• Özsevgeç, T., ve Artun, H. (2014). Fen ve teknoloji dersi öğretmenlerinin insan ve çevre ünitesine yönelik görüşleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 67-84. https://doi.org/10.19171/uuefd.93591
• Öztürk, E. (2013). Uluslar arası bir çevre eğitimi projesinin fen ve teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine etkisi [Yayımlanmamış doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Potter, G. (2009). Environmental education for the 21st century: where do we go now? The Journal of Environmental Education, 41(1), 22–33. https://doi.org/10.1080/00958960903209975
• Ravitch, S. M., & Carl, N. M. (2019). Qualitive research: bridging the conceptual, theoretical, and methodological. Sage.
• Sadi, S., Şekerci, A. R., Kurban, B., Topu, F. B., Demirel, T., Tosun, C., ve Göktaş, Y. (2008). Öğretmen eğitiminde teknolojinin etkin kullanımı: Öğretim elemanları ve öğretmen adaylarının görüşleri. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 1(3), 43-49.
• Sukma, E., Ramadhan, S., & Indriyani, V. (2020). Integration of environmental education in elementary schools. Journal of Physics: Conference Series 1481(1), IOP.
• Şensoy, Ç. P., ve Kılıç, A. (2021). Ortaokul matematik öğretmenlerinin ders işleyiş süreçlerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 434-452. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2021.21.62826-874046
• Şimşekli, Y. (2004). Çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik çevre eğitimi etkinliklerine ilköğretim okullarının duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 83-92.
• T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2004). Türkiye çevre atlası. https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/turk-yecevreatlas--20180514084340.pdf
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). Türkiye çevre sorunları ve öncelikleri değerlendirme raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/turk-ye-cevre-sorunlari-ve-oncel-kler-_2022-20240318090416.pdf
• Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 89.
• Tatlı, Z., ve Akbulut, H. İ. (2017). Öğretmen adaylarının alanda teknoloji kullanımına yönelik yeterlilikleri. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 31-55. https://doi.org/10.12984/egeefd.328375
• Tosunoğlu, C. (1993). A study on the dimensions and determinants of environmental attitudes [Yayımlanmamış doktora tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Tuna, M. (2000). Çevresel sorunların küreselleşmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), 1-16.
• Turan, S., ve Koç, A. (2021). Fen bilimleri ve sosyal bilgiler öğretim programlarının çevre eğitimi açısından değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 178-195.
• Ulusoy, K., ve Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde tarih ve coğrafya konuları işlenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 85-99.
• Utkugün, C. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersi uygulamaları ve geri bildirimler hakkında görüş ve deneyimleri. Araştırma ve Deneyim Dergisi, 6(2), 76-93. https://doi.org/10.47214/adeder.1018585
• Weaver-Hightower, M. B. (2021). Nitel araştırma nasıl yazılır. (Çev. Ed. S. Turan, 1. baskı.). Asos.
• Yanpar, T., Koray, Ö., Parmaksız, R. Ş., ve Arslan, A. (2006). İlköğretim öğretmen adayları tarafından hazırlanan el yapımı ve teknoloji temelli materyallerin yaratıcılık boyutları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 45(45), 129-148.
• Yazlık, D. Ö. (2018). Öğretmenlerin matematik öğretiminde somut öğretim materyali kullanımına yönelik görüşleri. OPUS International Journal of Society Researches, 8(15), 775-805. https://doi.org/10.26466/opus.417200
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yılmaz, K., ve Tepebaş, F. (2011). İlköğretim düzeyinde sosyal bilgiler eğitiminde karşılaşılan sorunlar: mesleğine yeni başlayan sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 157-177.