Türk Eğitim Yönetiminde Lider Şahsiyetlerle İlgili Tezlerin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 1981 - 2001, 15.09.2025

Ahmet Kılıç

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1560417

Öz

Bu araştırmanın amacı; 20. yüzyıl Türk eğitim yönetiminde derin izler bırakmış Celaleddin Ökten, İsmail Hakkı Tonguç, Mahir İz, Hasan Âli Yücel, Hasan Tahsin Banguoğlu, Tevfik İleri ve Erol Güngör hakkında yurt içinde yazılmış yüksek lisans ve doktora tezlerini incelemektir. Eğitim yönetimiyle ilgili çalışmalar incelendiğinde eğitim yöneticisi vasfıyla ön plana çıkmış lider şahsiyetlerle ilgili çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Türk eğitim tarihine eğitim yöneticisi olarak damgasını vurmuş örnek rol modellerin araştırmacılara yeterince sunulamaması, eğitim yönetimi alanında daha çok teorik yaklaşımların ön planda olmasına ve uygulamaya dönük bilgi birikiminin sınırlı kalmasına neden olmuştur. Bu düşünceler doğrultusunda yapılan bu nitel çalışmada doküman inceleme tekniği kullanılmıştır. Bu araştırmanın veri kaynağını, Yükseköğretim Kurulu Tez Arama Merkezi’nde (2010-2023) yapılan taramalar sonucunda, adı geçen yedi eğitim yöneticisiyle ilgili olarak hazırlanan 39 yüksek lisans ve 7 doktora tezi oluşturmaktadır. Araştırma bulgularına göre, en fazla yüksek lisans (n=23) ve doktora tezinin (n=5) Erol Güngör hakkında yazıldığı belirlenmiştir. Tezlerin yalnızca birinin Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı’nda yapıldığı, toplamda ise 21 farklı ana bilim dalında tez çalışmalarının yürütüldüğü tespit edilmiştir. Hem yüksek lisans (n=15) hem de doktora tez konularının (n=15) en çok eğitim ve öğretim alanına odaklandığı görülmüştür. Ayrıca, yüksek lisans tezlerinin dizinlerinde en fazla kullanılan kavramın “eğitim” (n=29), doktora tezlerinde ise “Türk” (n=29) kavramı olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim , Türk eğitimi , Eğitim yönetimi , Liderlik

An Analysis of Theses on Leading Figures in Turkish Educational Administration

Öz

The aim of this study is to examine the master's and doctoral theses written in Turkey about Celaleddin Ökten, İsmail Hakkı Tonguç, Mahir İz, Hasan Âli Yücel, Hasan Tahsin Banguoğlu, Tevfik İleri and Erol Güngör who left deep traces in 20th century Turkish educational administration. When the studies on educational administration are examined, it is seen that there are a limited number of studies on leading figures who have come to the fore as educational administrators. The fact that exemplary role models who have left their mark on the history of Turkish education as educational administrators have not been sufficiently presented to researchers has caused theoretical approaches to be at the forefront in the field of educational administration and limited practical knowledge. In this qualitative study conducted in line with these ideas, document analysis technique was used. The data source of this study consists of 39 master's theses and 7 doctoral dissertations on the seven educational administrators as a result of the searches made in the Thesis Search Centre of the Council of Higher Education (2010-2023). According to the research findings, it was determined that most master's (n=23) and doctoral theses (n=5) were written about Erol Güngör. It was determined that only one of the theses was conducted in the Department of Educational Administration and Supervision, and thesis studies were carried out in 21 different departments in total. Both master's (n=15) and doctoral thesis topics (n=15) were mostly focused on education and training. In addition, it was determined that the most frequently used concept in the indexes of master's theses was ‘education’ (n=29), while the concept of ‘Turkish’ (n=29) was used in doctoral theses.

Anahtar Kelimeler

Education , Turk education , Education administration , Leadership.

Kaynakça

• Aktay, Y. (2013). Türk sosyoloji tarihine eleştirel bir katkı. İstanbul: Küre Yayınları.
• Akyol, B. & Özenç, Y. Y. (2023). Karşılaştırmalı eğitim yönetimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Akyol, T. (1986). Tevfik İleri’ye saygı. Tercüman, 24 Ekim 1986.
• Akyüz, Y. (2015). Türk eğitim tarihi M. Ö. 1000-M. S. 2015. Ankara: Pegem Akademi.
• Arıcı, A. F. (2020). Büyük eğitimciler. Ali Fuat Arıcı (Ed.). Büyük eğitimciler (1. Baskı) içinde (ss. v-viii). Ankara: Pegem Akademi.
• Arıcı, A. F. & Başaran, M. (2019). İdeal Türk eğitimde ideal insan ve millîlik arayışları. Ali Fuat Arıcı & Mustafa Başaran (Ed.). İçindekiler (1. baskı) içinde (ss. 9-12). İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Aslanargun, E. (2007). Modern eğitim yönetimi anlayışına yönelik eleştiriler ve postmodern eğitim yönetimi. Educational Administration: Theory and Practice, 50, 195-212.
• Avcı, F. (2022). “Eğitimde Finlandiya modeli” kitabı üzerine bir değerlendirme. Alanyazın, 3(1), 39-43. http:// dx.doi.org/10.22596/ cresjournal.0301.39.43
• Aydın, M. (2014). Eğitim yönetimi. (10. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, Y. (2013). Türk sosyoloji tarihine katkı. İstanbul: Küre Yayınları.
• Ayvacı, H. Ş. & Bebek, G. (2019). Türkiye’de üstün zekâlılar ve özel yetenekliler konusunda yürütülmüş tezlerin tematik incelenmesine yönelik bir çalışma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 45, 267-292. https://doi.org/10.9779/PUJE.2018.233
• Ayvazoğlu, B. (2022). Erken kayan yıldız Erol Güngör (1. Baskı). Ankara: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Bakioğlu, A., Özcan, M., Baltacı, R., Elverici, S., Göçmen, G., Pekince, D., Gökmen, İ. A., & Ülker, N. (2020). Karşılaştırmalı eğitim yönetimi PISA’da başarılı ülkelerin eğitim sistemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Balcı, A. (2010). Açıklamalı eğitim yönetimi sözlüğü. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Banguoğlu, T. (1984). Kendimize geleceğiz (1. Baskı). İstanbul: Derya Dağıtım Yayınları.
• Benli, F. (2023). Türk eğitim sisteminde öğretmen yetiştirme tarihî, sosyal ve felsefi temeller 1923-2018. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi (2. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bora, T. (2021). Hasan Âli Yücel. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Bursalıoğlu, Z. (2000). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Callahan, R. F. (1962). Education and the cult of efficiency. Chicago: The University of Chicago Press.
• Çalık, M. & Sözbilir, M. (2014). Parameters of content analysis. Egitim ve Bilim-Education and Science, 39, 33-38.
• Çarıkcı, K., Meral, H., Berkil, S., Çalışır, A., Önala, L., & Arslan , Özgür. (2024). Nitel Araştırmalarda Tematik Analiz. Socrates Journal Of Interdisciplinary Social Studies, 10(37), 127–140. https://doi.org/10.5281/Zenodo.10509707
• Çelik, V. (1997). Eğitim yönetiminde vizyoner liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 12(12), 465-474.
• Dedeoluk, Y. Kırmızı, Y., Başel, H. & Çöllü, S. (2023). Eğitim yönetiminde liderlik ve yönetici rolleri. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(8), 1258-1273. https://doi.org/10.5281/zenodo.8375671
• Demirel, F. (2022). John Dewey ve İsmail Hakkı Tonguç’ta insan doğası ve eğitim ilişkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Demirel, İ. N. (2011). 2000 soruda eğitim bilimleri ve yönetimi. (2. Baskı). Ankara: Maya Akademi.
• Dere, İ. (2012). Hasan Tahsin Banguoğlu'nun Milli Eğitim Bakanlığı dönemi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Gündoğdu, E. (2019). Mahir İz’in hayatı, eserleri ve muallimliği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Gündüz, M. (2018). İstanbul’un 100 eğitimcisi (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları.
• Gürbüz, B., Özdemir, A. & Atlıhan, A. (2023). Eğitim yönetiminde liderlik ve yönetici rolleri. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(36), 336-349.
• Gürlek, D. (1998). Camideki rektör: Erol Güngör. Kültür Dünyası Dergisi, 12, 38-39.
• Hallinger, P. (2003). Reshaping the landscape of school leadership development: A global perspective. Lisse, the Netherlands: Swets and Zeitlinger.
• İpek, C. (2001). Japonya'da yerel yönetimler ve eğitim. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(2), 175-187.
• Kara, İ. (2018). Biraz yakın tarih biraz uzak hurafe. (2. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaca, M., & Akbaba, U. (2022). Türk tarihinde fen eğitimi uygulamaları ve köy enstitülerinde fen eğitimi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(4), 1582-1606. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2022.22.74506-834863
• Kılıç, A. (2022). Nurettin Topçu ve Erol Güngör'ün ahlâki liderlik hakkındaki görüşlerinin karşılaştırmalı analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hitit Üniversitesi, Çorum.
• Kılıç, A. (2023). Ahlâki liderlik teorisi bağlamında eğitimde liderlik ve ahlâk: Nurettin Topçu-Erol Güngör örneği. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kıral, E. & Deliveli, K. (2019). Yönetim süreçleri. Necati Cemaloğlu & Murat Özdemir Selahattin (Ed.). Eğitim yönetimi. (1. Baskı) içinde (ss. 161-221). Ankara: Pegem Akademi.
• Kiral, E. (2020). Excellent Leadership Theory in Education. Journal of Educational Leadership and Policy Studies, 4(1), 1-30.
• Kral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189. https://dergipark.org.tr
• Küçükosman, E. (2020). Ahmet Tevfik İleri'nin siyasi faaliyetleri ve eğitim hayatındaki yeri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). On dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Lekesiz, A. & Karsantık, İ. (2024). Karşılaştırmalı eğitim perspektifinden küresel eğitim politikaları. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Mert, P. (2021). Örgütlerde liderlik. Ed. Yusuf Cerit. Örgütsel Davranış. Ankara: Asos Yayınları.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis. (Second Edtion). California: Sage Publications.
• Miles, B. W., & Jozefowicz-Simbeni, D. M. H. (2010). Naturalistic inquiry, (Editör: Thyer, B. A.), içinde, The handbook of social work research methods, ss.722-745. Sage
• Mulford, B. (2005). The international context for research in educational leadership. Educational Administration Administration & Leadership, 33(2), 139-154. https://doi.org/10.1177/1741143205051049
• Müftüoğlu, F. (2004). Maârif meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Okudan, İ. (2011). Maarif vekili Tevfik Fikret. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• O'Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. London: Sage.
• Oplatka, I. (2016). Eğitim yönetiminin mirası akademik bir alanın tarihi analizi. (S. Turan, F. Bektaş & M. Yalçın, çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Özsoy, S. (2008). Bir eğitim ütopyacısı: İsmail Hakkı Tonguç. Toplum ve Demokrasi, 2(3), 267-276.
• Öztürk, H. (2015). Mahmud Celaleddin Ökten ve Muallim Kimliği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Sahlberg, P. (2018). Eğitimde Finlandiya Modeli. İstanbul: Metropolis Yayınları.
• Seng Tang, Oon., Ling Low, Ee. & David Hung (2017). Lee Kuan Yew’s Educational Legacy The Challenges of Succes. Singapore: Springer.
• Şentürk, T. F. (2015). Türk Milli Eğitimine damgasını vuran bir eğitim lideri “Hasan-Âli Yücel”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Şişman, M. (2014). Öğretim liderliği. Ankara: Pegem Akademi.
• Şişman, M. (2016). Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. (10. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Tan, Oon-Seng., Ling Low, Ee. & David Hung (2017). Lee Kuan Yew’s Educational Legacy The Challenges of Succes. Singapore: Springer.
• Taşçı, B. (2022). Okul yönetiminde liderlik ve liderliğin okul çıktıları üzerindeki etkisi. Hakkâri Eğitim Fakültesi Dergisi (HEFDER), 1(1), 1-18.
• Taşlı, O. (2022). Türk Devrimi'nin penceresinden İsmail Hakkı Tonguç ve Köy Enstitüleri (1. Baskı). Ankara: Klaros Yayınları.
• Taymaz, H. (2011). İlköğretim ve ortaöğretim okul müdürleri için okul yönetimi (10. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Teyfur, M. & Teyfur, E. (2017). Liderlik. Yeliz Çelikten (Ed.). Eğitim, Örgüt ve Liderlik. (1. Baskı) içinde (ss. 219-242). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Tok, T. N. & Doğan, H. (2019). Okul yönetici rolleri ölçeği: bir ölçek geliştirme çalışması. Current Research in Education,5(1), 1-12.
• Tonguç, E. (2009). Bir eğitim devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç yaşamı, öğretisi, eylem. İzmir: Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Topçuoğlu, İ. (2022). Eğitime adanmış bir ömür Mahir İz. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. IDS Practice Paper in Brief,13, 1-10. https://www.ids.ac.uk/publications/learning-about-qualitative-document-analysis/
• Yıldız, F. (2022). Erol Güngör’ün Entelektüel kimliği ve Türk soluna dâir yaklaşımı. Tezkire Dergisi (82), 43-67.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (7. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Yılmaz, K. (2021). Eğitim yönetiminde araştırma ve güncel tartışmalar. Selahattin Turan (Ed.). Eğitim yönetimi. (1. Baskı) içinde (ss. 445-470). Ankara: Asos Yayınları.
• Yorulmaz, H. (2021). Bir neslin öncüsü Celâl Hoca. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.