İLKOKUL 3. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABINDAKİ ETKİNLİKLERİN BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 243 - 268, 31.10.2024

Aycan Öztürk Pinar Ural Keleş

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1328803

Öz

Bu çalışmanın amacı ilkokul 3. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında yer alan etkinliklerin bilimsel süreç becerileri açısından incelemektir. Çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırma, yayıncısı Millî Eğitim Bakanlığı olan ve ilkokul 3. sınıflarda okutulan Fen bilimleri ders kitabı kapsamında yürütülmüştür. Çalışmada 2018 fen bilimleri dersi öğretim programında yer alan bilimsel süreç becerileri esas alınmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Bilimsel Süreç Becerileri Rubriği” kullanılmıştır. Çalışma sonucunda 3. sınıf Fen Bilimleri ders kitaplarında yer alan etkinliklerde “Verileri Kaydetme”, “Verileri kullanma” ve “Gözlem” becerilerine oldukça fazla yer verildiği belirlenmiştir. Etkinliklerde en az yer verilen bilimsel süreç becerisinin “Hipotez Kurma” olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca 3. sınıf fen bilimleri ders kitabında “Değişkenleri Değiştirme ve Kontrol Etme” ile “Deney Yapma” becerilerine hiç yer verilmediği sonucuna da ulaşılmıştır. Üçüncü sınıf fen bilimleri ders kitaplarında yer alan etkinliklerin bilimsel süreç becerilerini yeterli ve dengeli şekilde içerecek biçimde güncellenmesi çalışmanın önerileri arasındadır.

Anahtar Kelimeler

İlkokul fen bilimleri ders kitabı, bilimsel süreç becerileri, doküman inceleme yöntemi.

Examination of The Activities in The Primary School 3rd Grade Science Textbook in Terms of Scientific Process Skills

Öz

Textbooks are one of the most effectively used teaching materials. The aim of this study is to examine the activities in the primary school 3rd grade science textbook in terms of scientific process skills. In the study, the document review method, one of the qualitative research approaches, was used. The research was carried out within the scope of the book published by the Ministry of National Education and used as a science textbook in primary school 3rd graders. In the study, scientific process skills in the 2018 science course curriculum were used. The Scientific Process Skills Rubric was used as a data collection tool in the research. The data obtained from the study were analyzed using percentages and averages. As a result of the research, it was determined that "Saving Data", "Using Data" and "Observation" skills were mostly included in the activities in the 3rd grade science textbook. It has been determined that the scientific process skill, which is the least used in the activities, is the skill of "Building a Hypothesis". In the study, it was also concluded that the skills of Changing and Controlling Variables and Experimenting were not included in the 3rd grade science textbooks. It is among the suggestions of the study to update the activities in the 3rd grade science textbook to include Scientific Process Skills in a sufficient and balanced way.c process skills, document review method

Anahtar Kelimeler

Primary school science textbook, scientific process skills, document review method

Kaynakça

• Abruscato, J. (2000). Teaching children science a discovery approach. 5.Edition. Boston. Ally and Bacon.
• Ağgül Yalçın, F. (2011). İlköğretim 8. sınıf fen ve teknoloji öğretmen kılavuzu “maddenin yapısı ve özellikleri” ünitesinin bilimsel süreç becerileri açısından değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 10 (1), 378-388. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue
• Anagün, Ş. S., & Yaşar, Ş. (2009). İlköğretim beşinci sınıf fen ve teknoloji dersinde bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesi. İlköğretim Online, 8 (3), 843-865.
• Arslan Gürsel, A. (1995). İlkokul öğrencilerinde gözlenen bilimsel becerileri. Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Ayas, A.P. Çepni, S. Akdeniz, A. R. Özmen, H. Yiğit, N. & Ayvacı, H.Ş. (2019). Fen ve teknoloji öğretimi, kuramdan uygulamaya, (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Aydoğdu, B. (2017). A study on basic process skills of Turkish primary school students. Eurasian Journal of Educational Research, 67, 51-69, http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2017.67.4
• Bailey, K. D. (1994). Methods of social research. The Free Press.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (1), 1-14.
• Batdı, V., & Akıcı, B. G. (2022). Doküman incelemesinde artırılmış gerçeklik uygulamalarına ilişkin nitel ve nicel verileri karşılaştırma: bir karma-meta yöntemi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (83), 997-1016.
• Bowen, A. G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9 (2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Böyük, U., Tanık, N. & Saraçoğlu, S. (2011). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin bilimsel süreç beceri düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Türk Bilim Araştırma Vakfı Bilim Dergisi, 4 (1), 20-30.
• Buck, L. B., Bretz, S. L., & Towns, M. H. (2008). Characterizing the level of inquiry in the undergraduate laboratory. Journal of College Science Teaching, 38 (1), 52–58.
• Çalık, M. & Sözbilir, M. (2014). Parameters of content analysis. Education and Science, 39(174), 33-38. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Can, K. & Uluçınar Sağır, Ş. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç becerilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (71), 1450-1466. https://doi.org/10.17755/esosder.531670
• Can, K. (2020). İlkokul fen bilimleri öğretim programı, ders kitabı ve öğrenci kazanımlarının bilimsel süreç becerileri bakımından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Sage Publications, Inc. https://doi.org/10.4135/9781452230153
• Daşdemir, İ. & Doymuş, K., (2012). 8. sınıf kuvvet ve hareket ünitesinde animasyon kullanımının öğrencilerin akademik başarılarına, öğrenilen bilgilerin kalıcılığına ve bilimsel süreç becerilerine etkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1 (1) ,77-87.
• De Melo, R. J., Adams, F. W., & Nunes, S. M. T. (2020). Conceptions of the importance of science education in basic education by undergraduates of a rural education degree course. The Brazilian Scientific Journal of Rural Education, 5, 1-20. http://dx.doi.org/10.20873/uft.rbec.e7240.
• Dinçer, S. (2018). Content analysis in scientific research: Meta-analysis, meta-synthesis, and descriptive content analysis. Bartın University Journal of Faculty of Education, 7 (1), 176-190. https://doi.org/10.14686/buefad.363159
• Dişli Demiray, K. (2019). 2013 yılı ile 2018 yılı 5. sınıf fen bilimleri dersi öğretim programına dayalı ders kitaplarında yer alan "Canlılar ve Yaşam" konu alanındaki bilimsel süreç becerilerinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dökme, İ. (2005). Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim 6. sınıf fen bilgisi ders kitabının bilimsel süreç becerileri yönünden değerlendirilmesi. İlköğretim-Online, 4(1), 7-17, http//: ilkogretim-online.org.tr.
• Dunbar, N. E., Brooks, C. F. & Miller, T. K. (2006). Oral communication skills in higher education: Using a performance-based evaluation rubric to assess communication skills. Innovative Higher Education, 31 (2), 2006, 115-128. https://doi.org/10.1007/s10755-006-9012-x
• Duran, M., & Ünal, M. (2016). The impacts of the tests on the scientific process skills of the pre-school children. Us-China Education Review A, 6 (7), 403–411. https://doi.org/10.17265/2161-623X/2016.07.002
• Ecevit, T., Alagöz, S., Özkurt N. & Köylü, K.Ü. (2022). İlkokul 3. ve 4. sınıf fen bilimleri ders kitaplarındaki etkinliklerinin bilimsel süreç, yaşam ve mühendislik tasarım becerilerini içerme durumları açısından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12 (2), 743-758. https://doi.org/10.24315/tred.934470
• Ergül, R., Şimşekli, Y., Çaliş, S., Özdilek, Z., Göçmençelebı, Ş., & Şanli, M. (2011). The effects of inquiry-based science teaching on elementary school students' science process skills and science attitudes. Bulgarian Journal of Science & Education Policy, 5 (1). 48-68.
• Fealy, G. and McNamara, M. (2009) Constructing Ageing and Age Identity: A Case Study of Newspaper Discourses. Dublin: National Centre for the Protection of Older People.
• Geçici, A. (2020). 10.sınıf fizik müfredatının, ders kitabının ve dersinin bilimsel süreç becerileri yönünden içerik analizi. Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Göktaş, İ. (2022). Bilimsel süreç becerilerinin başarı amaç yönelim aracılığıyla fen bilgisi öğretmen adaylarının üniversite kimya derslerindeki fen öğrenme anlayışlarını yordaması. Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Aydın.
• Gürsel Arslan, A. & Tertemiz, N. (2004). İlköğretimde bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (4), 479-492.
• Halawa, S., Hsu, Y.S. and Zhang, W. (2022). Inquiry activity design from Singaporean and Indonesian physics textbooks. Science & Education, 1-27. https://doi.org/10.1007/s11191-022-00396-2
• Hançer, A.H., Şensoy, Ö. & Yıldırım, H. İ. (2003). İlköğretimde çağdaş fen bilgisi öğretiminin önemi ve nasıl olması gerektiği üzerine bir çalışma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 80-88.
• Hashimov, E. (2015). Qualitative data analysis: a methods sourcebook and the coding manual for qualitative researchers. Technical Communication Quarterly, 24 (1), 109–112. https://doi.org/10.1080/10572252.2015.975966
• Hazır A. & Türkmen L. (2008). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç beceri düzeyleri. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 81-96.
• Hodder, I. (2003). The interpretation of documents and material culture. In N.K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Collecting and interpreting qualitative materials (ss.155-175). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Kahveci, S. (2020). Fen bilimleri ders kitaplarının bilimsel süreç becerileri, sorgulayıcı-araştırmaya dayalı öğretim yönteminin düzeyleri, fetemm (STEM) yaklaşımı ve okunabilirlik yönlerinden analizi. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Kanlı, U. & Yağbasan, R. (2008). 7E modeli merkezli laboratuvar yaklaşımının öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini geliştirmedeki yeterliliği. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (1), 91-125.
• Karahan, S. (2018). Bilgisayar benzetimlerinin fen eğitimde öğrencilerin akademik başarısına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Kaya, E. (2016). İlkokul 3.sınıf fen bilimleri ders kitabının yapılandırmacılık ve bilimsel süreç becerilerini geliştirmesi açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• Keil, C., Haney, J., & Zoffel, J. (2009). Improvement so in student achievement and science process skills using environmental healty science problem-based learning curricula. Electronic Journal of Science Education, 13 (1), 1-18.
• Keskin, D. (2019). Bilim fuarlarının ortaokul öğrencilerinin bilimsel süreç becerileri, fen dersine karşı motivasyonları ve kaygı düzeyleri üzerinde etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Kıral, B. 2020. Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Koçoğlu, A. & Tanrıseven, I. (2020). İlkokul öğrencilerinin temel bilimsel süreç becerilerinin belirlenmesi: bir karma yöntem araştırması. OPUS International Journal of Society Research, 16 (31), 3985-4011. https://doi.org/10.26466/opus.689746
• Koray, Ö., Bahadır, H. & Geçgin, F. (2006). Bilimsel süreç becerilerinin 9. sınıf kimya ders kitabı ve kimya müfredatında temsil edilme durumları. ZKÜ Sosyal Bilgiler Dergisi, 2(4), 147-156.
• Kurnaz, F. B., & Kutlu, Ö. (2016). İlkokul 4. sınıf için hazırlanan bilimsel süreç becerileri programının etkililiğinin belirlenmesi. İlköğretim Online, 15(2). 529- 547. https://doi.org/10.17051/io.2016.36891
• Lind, K. (1998). Science in early childhood: Developing and acquiring fundamental concepts and skills. National Science Foundation, 6, 120-150.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage. Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx. 10 Mart 2023.
• Monhardt, L. & R. Monhardt. (2006). Creating a context for the learning of science process skills through picture books. Early Childhood Education Journal, 34(2), 67-71. https://doi.org/10.1007/s10643-006-0108-9
• Morgil, İ., Seyhan, H. G. & Seçken, N. (2009). Proje destekli kimya laboratuvarı uygulamalarının bazı bilişsel ve duyuşsal alan bileşenlerine etkisi. Journal of Turkish Science Education, 6(1), 89-107. https://www.tused.org/index.php/tused/article/view/110
• Moskal, B. M. & Leydens, J. A. (2000). Scoring rubric development: Validity and reliability. Practical Assessment, Research & Evaluation, 7(10) 1-6 http://pareonline.net/getvn.asp?v=7&n=10
• O’Connor, J. (2019). Document analysis. In Practical Research Methods in Education (pp. 67-75). Routledge.
• Orduhan, Y. (2022). Ortaokul altıncı sınıf öğrencilerinin kavramsal anlamaları ile bilimsel süreç becerilerinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Giresun.
• Özkan, B. (2015). 60-72 Aylık çocuklar için bilimsel süreç becerileri ölçeğinin geliştirilmesi ve beyin temelli öğrenmeye dayanan fen programının bilimsel süreç becerilerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi, 4.
• Popham, W. J. (1997). What’s wrong-and what’s right-with rubrics. Educational Leadership, 55(2), 72-75.
• Rincker, S. J. (2002). Developing core french rubrics to evaluate student progress and performance: An action research study. Faculty of Graduate Studies and Research, University of Regina. https://hdl.handle.net/10294/13031
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Sarıkaya, E. (2022). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine yönelik bilimsel süreç becerileri ile disiplinli zihin özelliklerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Savaş, E. (2011). Akran öğretimi destekli bilimsel süreç becerileri laboratuvar yaklaşımının öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerilerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Sayibo, K. (1998). An assessment of Caribbean integrated science textbooks’ practical tasks. Research in Science & Technological Education, 16(1), 31–41. https://doi.org/10.1080/0263514980160103
• Şen K.N. (2019). Beşinci sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç becerileri ve özyeterlik inançlarının belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi.
• Şimşek, N. & Çınar, Y. (2008). Okul öncesi dönemde fen ve teknoloji öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Turan, F. (2015). Ortaokul 8.sınıf fen ve teknoloji öğretim programı çerçevesinde ders kitabının bilimsel süreç becerileri açısından karşılaştırılması ve bilimsel süreç becerilerinin uygulanabilirliğine yönelik öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırşehir.
• Turan, Z, İ. (2020). 6, 7. ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında yer alan madde ve doğası konu alanındaki etkinliklerin bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Recep Tayip Erdoğan Üniversitesi, Rize.
• Ünaldı, Ö. (2012). Bilimsel süreç becerilerine dayalı fen eğitiminin öğrencilerin fen ve teknoloji dersine ilişkin tutumlarına ve bilimsel süreç becerilerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Urtekin, A. (2012). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin kuvvet ve hareket ünitesinde kullandıkları bilimsel süreç becerilerinin bazı değişkenlerle incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. İnstitute of Development Studies. Brighton.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, S.B. (2013). 9. sınıf fizik programı, ders kitabı ve dersinin bilimsel süreç becerileri yönünden içerik analizi. Doktora tezi. Bülent Ecevit Üniversitesi, Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü, Zonguldak.
• Zeidan, A. H., & Jayosi, M. R. (2015). Science process skills and attitudes toward science among Palestinian secondary school students. World journal of Education, 5(1), 13-24. https://doi.org/10.5430/wje.v5n1p13
• Zorlu, F., Zorlu, Y., Sezek, F. & Akkuş, H. (2014). Ortaokul sekizinci sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç becerileri ile seviye belirleme sınavı sonuçlarının karşılaştırılması. Ekev Akademi Dergisi, 18(59), 519-532.