OKUL YÖNETİCİLERİNİN OTANTİK LİDERLİK DAVRANIŞLARI İLE ÖĞRETMENLERİN MOTİVASYON VE MOBBİNG (YILDIRMA) YAŞAMA DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 63 - 85, 26.12.2017

Veysel Okçu , Sabri Anık

Öz

Bu araştırmanın amacı ilk ve ortaokullarda görev yapan
öğretmenlerin algılarına göre, okul yöneticilerinin otantik liderlik
davranışları öğretmenlerin motivasyonlarını ve mobbing (yıldırma) yaşama
düzeylerini hangi yönde ve düzeyde etkilediğini belirlemektir. Araştırma
ilişkisel tarama modelindedir. Bu araştırmanın evrenini,
2015-2016 öğretim yılında Şırnak il merkezindeki 38 ilkokul ve 42 ortaokulda
görev yapan toplam 882 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada okul
yöneticilerinin otantik liderlik davranışlarını belirlemek için  “Otantik Liderlik”,  öğretmenlerin mobbing yaşama düzeylerini
belirlemek için “ Mobbing ” ve  motivasyon düzeylerini belirlemek için “Motivasyon”
Ölçeği  kıllanılmıştır. Bu çerçeve değişkenlere ilişkin betimsel
istatistikler, korelasyon analizleri SPSS 21, araştırma modelinin test edilmesi
amacıyla da AMOS 22 programı kullanılarak hesaplanmıştır. Araştırma sonucunda,
öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin otantik liderlik  davranışları ile  öğretmenlerin içsel ve dışsal motivasyonları
arasındaki ilişki pozitif yönde ve orta düzeyde; okul  yöneticilerinin otantik liderlik davranışları
ile öğretmenlerin göreve ve sosyal ilişkilere yönelik mobbing yaşama düzeyleri
arasında negatif yönde ve düşük düzeyde; öğretmenlerin göreve  ve sosyal ilişkilere yönelik mobbing yaşama düzeyleri ile içsel ve dışsal motivasyonları
arasında ise negatif yönde ve düşük düzeyde bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Yapılan
path analizi sonucunda ise, öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticilerinin
otantik liderlik davranışları öğretmenlerin motivasyonlarını arttırırken
mobbing yaşama düzeylerine ilişkin algıları ise azalmaktadır. Bununla birlikte
yapılan araştırma sonucunda öğretmenlerin içsel ve dışsal motivasyon düzeyleri
arttıkça mobbing yaşama düzeylerine ilişkin algılarının düştüğü tespit
edilmiştir. Okul yöneticilerinin otantik liderlik davranışları, motivasyona
göre mobbing davranışlarına maruz kalma düzeyleri üzerinde daha güçlü bir
yordayıcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Otantik Liderlik, Motivasyon, Mobbing (Yıldırma), Öğretmen, İlkokul ve Ortaokul

Kaynakça

• Ada, Ş., Durdağı, A., Ayık, A., Yıldırım, İ. ve Yalçın, S. (2013). Öğretmenlerin motivasyon etkenleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (3), 151-166. Agervold, M. & Mikkelsen, E. G. (2004). Relationships between bullying, psychosocial work environment and individual stress reactions relationships between bullying, psychosocial work environment and individual stress reactions. Journal of Work and Stress, 18(4), 336-351. Avolio, B. J. & Gardner, W. L. (2005). Authentic leadership development: Getting to the root of positive forms of leadership. The Leadership Quarterly,16(3), 315-338. Avolio, B. J., Walumbwa, F. O. & Weber, T. J. (2009). Leadership: Current theories, research, and future directions. Annual Review of Psychology, 60, 421–449. Aydın, B. ve Özçelik, Y. (2015). Öğretmenleri motive eden okul yöneticisi davranışları. Uluslararası Eğitim Yönetimi Forumu Özet Bildiri Kitabı, EYFOR VI, 5-7 Kasım 2015, KKTC. Balcı, A. (2011). Etkili okul, okul geliştirme, kuram uygulama ve araştırma. Ankara:Pegem Akademi. Bayram, N. (2010). Yapısal eşitlik modellemesine giriş : AMOS uygulamaları. Bursa:Ezgi. Boydak Özan, M. ve Nanto, Z. (2017). Öğretmenlerin yaşadıkları yıldırma eylemlerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 34,173-187. Bursalıoğlu, Z. (2011). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Pegem Akademi. Büyükses, L. (2010). Öğretmenlerin iş ortamındaki motivasyonunu etkileyen etmenler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Türkiye. Byrne, B. M. (1998). Structural equation modeling with LISREL, PIRELIS and SIMPLIS:Basic concepts,applications, and programming. Hillsdale:Lawrens Erbaum Associates. Cemaloğlu, N. (2002). Öğretmen performansının artırılmasında okul yöneticisinin rolü. Milli Eğitim Dergisi, 153-154, 180-192. Cemaloğlu, N. (2007). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 77-87. Cemaloğlu, N. (2011). The relationship between leadership styles of primary school principals and organizational health of school and workplace bullying. Journal of Educational Administration, 49(5): 1-37. Cemaloğlu, N. ve Ertürk, A. (2007). Öğretmenlerin maruz kaldıkları yıldırma eylemlerinin cinsiyet yönünden incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,5(2), 345-362. Cemaloğlu, N. ve Ertürk, A. (2008). Öğretmen ve okul müdürlerinin maruz kaldıkları yıldırmanın yönü. Bilig Dergisi, 46, 67-86. Cremer, D. D. (2006). Affective and motivational consequences of leader self-sacrifice: The moderating effect of autocratic leadership. The Leadership Quarterly, 17(1), 79-93. Coşar, S. (2011). Otantik liderlik kavramı ve ardılları üzerine bir araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye. Çalış, H. (2012). Öğretmen motivasyonunda yönetici yaklaşımlarının incelenmesi (Kocaeli ili Gölcük ilçesi örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Çeri-Booms, S. M. (2009). An empirical study on transactional, transformational and authentic leaders: exploring the mediating role of “trust in leader” on organizational ındetification. (Upublished Doctoral Thesis). Yeditepe University, İstanbul, Türkiye. Çetin, F. ve Fıkırkoca, A. (2010). Rol ötesi olumlu davranışlar kişisel ve tutumsal faktörlerle öngörülebilir mi? Ankara Üniversitesi Siyasal bilgiler fakültesi Dergisi, 65(04), 41-66. Cüceloğlu, D. (2008). Duygusal zekâ. Eğitim Öğretimde Çağdaş Yaklaşımlar Sempozyumu Kitapçığı. İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi, İstanbul, Türkiye. Davenport, N., Schwartz, R. D. & Elliott, G. P. (2003). Mobbing işyerinde duygusal taciz. (Çev. Osman Cem Önertoy) İstanbul: Sistem. Dean, S. D. (2011). Collegial leadership, teacher professionalism, faculty trust: Predicting teacher academic optimism in elementary schools. (Unpublished Doctoral Dissertation). The University of Alabama Tuscaloosa, USA. Dick, R. & Wagner, U. (2001). Stres and strain in teaching: A structural equation approach. British Journal of Educational Psychology, 71, 243-259. Dündar, S., Özutku, H. ve Taşpınar, F. (2007). İçsel ve dışsal motivasyon araçlarının işgörenlerin motivasyonları üzerindeki etkisi: Ampirik bir inceleme. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 107-108. Eren, E. (2007). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. (10. Baskı).İstanbul: Beta. Ertürk, R. (2016). Öğretmenlerin iş motivasyonları. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2(3).1-15. Ertuna, D. G. ve Ertuna, E. (2015). Yıldırma (mobbing):Kuramsal bir çerçeve. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 127-138. Eid, J., Mearns, K., Larsson, G., Laberg, J. C. & Johnsen, B. H. (2012). Leadership, psychological capital and safety research: Conceptual ıssues and future research questions. Safety Science, 50(1), 55-61. Einarsen, S. & Raknes, B. I. (1997). Harassment in the workplace and the victimization of men. Violence and Victims, 12, 247-263. Ertan, H. (2008). Örgütsel bağlılık, iş motivasyonu ve iş performansı arasındaki ilişki: antalya’da beş yıldızlı otel işletmelerinde bir inceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar, Türkiye. Ertürk, A. (2011). İlköğretim okullarında görevli öğretmen ve yöneticilere yönelik duygusal yıldırma davranışlarının incelenmesi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye. Franklin, R. S. (2010). Exploring the moral development and moral outcomes of authenticleaders. (Unpublished Doctoral Dissertation). Regent University, England. Gagne, M., Forest, J., Gilbert, M. H., Aube, C., Morin, E. & Malorni, A. (2010). The motiva¬tion at work scale: Validation evidence in two languages. Educational and Psychological Measurement, 70(4), 628–646. Gardner, W. L., Avolio, B. J., Luthans, F., May, D. R. & Walumbwa, F. (2005). Can you see the real me? A self-based model of authentic leader and follower development. The Leadership Quarterly, 16, 343-372. Giallonardo, L. M., Carol, A. W. & Carroll, L. L. (2010). Authentic Leadership of preceptors: predictor of new graduate nurses' work engagement and job satisfaction. Journal of Nursing Management, 18(8), 993-1003. Goodridge, D. (2006). Relationships between transformational and transactional leadership with the motivation of subordinates. (Unpublished Master Thesis). Concordia University Depart¬ment of Management, Montreal, Quebec, Canada. Gül, H. ve Alacalar, A. (2014) Otantik liderlik ile izleyicilerin duygusal bağlılıkları ve performansları arasındaki ilişkiler üzerine bir araştırma. Akademik ve Sosyal Araştımalar Dergisi, 2(5), 540-550. Gündüz, H. B. ve Yılmaz, O. (2008). Ortaöğretim kurumlarında mobbing davranışlarına ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri (Düzce ili örneği). Milli Eğitim Dergisi, 37 (179), 269-282. Hoel, H., Faragher, B. & Cooper, C. (2004). Bullying is detrimental to health, but all bullying behaviours are not necessarily equally damaging. British Journal of Guidance and Councelling, 32(3), 367-387. Hoy, W. K. & Miskel, C. G. (2010). Eğitim yönetimi:Teori, araştırma ve uygulama. (Çev. Ed. S. Turan). Anakara: Nobel. Hoy, W. K., Tarter, C. J. & Woolfolk Hoy, A. (2006). Academic optimism of schools: A force for student achievement. American Educational Research Journal, 43(3), 425-446. Hu, L. T. & Bentler, P. M. (1999). Cut off criteria for fit indexes in covariances structure analysis:Conventional criteria versus new alternatives. Structual Equation Modeling, 6, 1-55. Hubert, A. & Veldhoven, M. (2001). Risk sectors for undesirable behaviour and mobbing. European Journal of Work and Organizational Psychology,10(4). Illies, R., Morgeson, F. P. & Nahrgang, J. D. (2005). Authentic leadership and eudaemonic well-being: Understanding leader-follower outcomes. The Leadership Quarterly, 16(3), 373-394. Jesus, S. N. & Lens, W. (2005). An integrated model forth study of teacher motivation, applied psychology. An İnter National Review, 54(1), 119-134. Joo, B. K. & Lim, T. (2009). The effects of organizational learning culture, perceived job complexity, and proactive personality on organizational commitment and intrinsic motivati¬on. Journal of Leader ship & Organizational Studies,16(1), 48-60. Joreskog, K. G. & Sörbom, D. (1993). LISREL 8 user’s reference guide;PRELIS 2 user’s refrence guide. Chicago: Scientific Software International. Jenkins, M., Winefield, H. & Sarris, A. (2010). What's in a name? Workplace bullying: Perceptions of organisational justice and outcome in workplace bullying policies and procedures. 6.th International Conference on Workplace Bullying-Sharing Our Knowledge. Abstracts. 4-6 June 2010 (ss.49-50). Montreal: Institut Sante et Societe, Canada. Karcıoğlu, F. ve Çelik, Ü. H. (2012). Mobbing (yıldırma) ve örgütsel bağlılığa etkisi. Atatürk üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(1), 59-75 Karaköse, T. ve Kocabaş, İ. (2006). Özel ve devlet okullarında öğretmenlerin beklentilerinin iş doyumu ve motivasyon üzerine etkileri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 2(1), 3-14. Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel. Karyağdı, A. (2007). Örgütlerde yıldırma (mobbing) ve bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya, Türkiye. Kaya, F. S., Yıldız, B. ve Yıldız, H. (2013). Herzberg’in çift faktör kuramı açısından ilköğretim I. Kademe öğretmenlerinin motivasyon düzeylerinin değerlendirilmesi. Akademik Bakış Dergisi, 39, 1-18. Karslıoğlu, G. (2011). İşyerinde mobbing (psikolojik taciz) ve çalışan motivasyonu üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye. Keser, S. (2013). İlköğretim okulu yöneticilerinin otantik liderlik ve psikolojik sermaye özelliklerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Keser, S. ve Kocabaş, İ. (2014). İlköğretim okulu yöneticilerinin otantik liderlik ve psikolojik sermaye özelliklerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(1), 1-22. Kırel, Ç. (2007). Örgütlere mobbing yönetiminde destekleyici ve risk azaltıcı öneriler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 317-334. Kılınç, A. C. (2009). Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışları gösterme düzeyleri ile öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel güven ve yıldırma arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye. Klenke, K. (2007). Authentic leadership:A self, leader, and spiritual identity perspective. International Journal of Leadership Studies, 3(1), 68-97. Kocabaş, İ. ve Karaköse, T. (2005). Okul müdürlerinin tutum ve davranışlarının öğretmenlerin motivasyonuna etkisi (özel ve devlet okulu örneği). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 79-91. Kocaoğlu, M. (2007). Mobbing (iş yerinde psikolojik taciz, yıldırma) uygulamaları ve motivasyon arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Kul, M. (2010). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile beden eğitimi öğretmenlerinin yıldırma (mobing)yaşama düzeyleri, örgütsel bağlılıkları ve iş doyumu arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye. Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work And Organizational Psychology,5(2), 165-184. Mcmahon, S. R. & Ford, C. M. (2012). Heuristic transfer in the relationship between leadershipand employee creativity. Journal of Leadership & Organizational Studies, 20(1), 69-83. Mottaz, J. C. (1985). The relative ımportance of intrinsic and extrinsic rewards as determinants of wok satisfaction. The Sociological Quarterly, 3(26), 365-385. Okçu. V. (2011). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları ve yıldırma yaşama düzeyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Okçu, V. ve Çetin, H. (2017). Investigating the Relation¬ship among the Level of Mobbing Experience, Job Sa-tisfaction and Burnout Levels of Primary and Secondary School Teachers. Universal Journal of Educational Research, 5(1), 148-161. Onbaş, N. (2007). İlköğretim okulu öğretmenlerinin eğitim örgütlerinde duygusal şiddete ilişkin görüşleri üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi, Şanlıurfa, Tür-kiye. Örücü, E. ve Kanbur, A. (2008). Örgütsel-yönetsel motivasyon faktörlerinin çalışanların performans ve verimliliğine etkilerini incelemeye yönelik ampirik bir çalışma: Hizmet ve endüstri işletmesi örneği. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 85-97. Özdemir, S. ve Muradova, T. (2008). Örgütlerde motivasyon ve verimlilik ilişkisi. Journal of Qafqaz University, 24, 146-153. Özdemir, T. Y., Kartal, S. E. ve Yirci, R. (2014). Okul müdürlerinin öğretmenleri motive etme yaklaşımları. Turkish Journal of Educational Studies, 1(2), 190-215. Özgan, H. ve Aslan, N. (2008). İlköğretim okul müdürlerinin sözlü iletişim biçiminin öğretmenlerin motivasyonuna etkisinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,7(1), 190-206. Özkalp, E. ve Kırel, Ç. (2013). Örgütel davranış. (6.Baskı). Bursa: Ekin. Öztürk, Z. ve Dündar, H. (2003). Örgütsel motivasyon ve kamu çalışanlarını motive eden faktörler. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4 (2), 57-67. Peterson, S. J., Walumbwa, F. O., Avolio, B. J. & Hannah, S. T. (2012). The relationship between authentic leadership and follower job performance: The mediating role of follower positivity in extreme contexts. The Leadership Quarterly, 23(3), 502-516. Recepoğlu, E. (2013). Öğretmenlerin iş motivasyonlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 575-588. Robbins, S. P. (1993). Organizational behavior (6 ed.). Englewood Cliffs: Prentice-Hall. Sağlam Çiçek, A. (2008). İlköğretim okullarında mobbing'e (psikolojik şiddete) ilişkin öğretmen görüşleri. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 32: 133-142. Shamir, B. & Eilam, G. (2005). What's your story? A life-stories approach to authentic leadership development. The Leadership Quarterly, 16(3), 395-417. Şahin, A. (2004). Yönetim kuramları ve motivasyon ilişkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 523-547. Tabak, A.,Sığrı, Ü., Arlı, Ö ve Coşar, S. (2010). Otantik liderlik ölçeğinin uyarlama çalışması. 18. Yönetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Bildiriler Kitabı,20-22 Mayıs, 2010, (ss.699-706). Adana: Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi. Tabachnick, B. G. & Fidel, L. S. (2001). Using multivariate statistics. (4th edition). Boston: Allyn and Bacon. Tanrıverdi, S. (2007). Katılımcı okul kültürünün yabancı dil öğretmenlerinin iş moti¬vasyonuyla ilişkisine yönelik örnek bir çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Taymaz, H. (2009). Okul yönetimi (9. Basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Tekin, D. (2016). Psikolojik şiddet üzerine yazılan yüksek lisans tezlerine yönelik bir inceleme. İş ve İnsan Dergisi, 3(1), 31-41. doi: 10.18394/iid.52464 Tınaz, P. (2006). İşyerinde psikolojik taciz (Mobbing). İstanbul: Beta. Tiryaki, A. (2008). İşletmelerde modern liderlik yaklaşımları ve çalışan motivasyonu ilişkisine yönelik bir uygulama. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Tek¬nik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Toker Gökçe, A. (2006). İşyerinde yıldırma: Özel ve resmi ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticileri üzerine yapılan bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye. Tüzel, E. (2009). Araştırma görevlilerinin maruz kaldığı yıldırma davranışlarının araştırma görevlilerinin sahip olduğu çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (Gazi eğitim fakültesi örneği). 1.Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi, 1-3 Mayıs, 20019. Çanakkale, Türkiye. Ünal, S.(2000). İlköğretim okulu yöneticilerinin okullarında motivasyonu sağlama etkinlikleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(7), 84-90. Vartia, M. (1996). The Sources of bullying-psychological work environment and organizational climate. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 203-214. Walumbwa, F. O., Avolio, B. J., Gardner, W. L., Wernsing, T. S. & Peterson, S. J. (2008). Authentic leadership:Development and validation of a theory-based measure. Journal of Management, 34(1), 89-126. Walumbwa, F. O., Luthans, F., Avey, J. B. & Oke, A. (2011). Authentically leading groups: The mediating role of collective psychological capital and trust. Journal of Organizational Behavior, 32, 4-24. Yazıcı, H. (2009). Öğretmenlik mesleği, motivasyon kaynakları ve temel tutumlar: Kurumsal bir bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(1), 33-46. Yeşiltaş, M., Kanten, P. ve Sormaz, Ü. (2013). Otantik liderlik tarzının prososyal hizmet davranışları üzerindeki etkisi: Konaklama işletmelerine yönelik bir uygulama. Journal of The School of Business Administration, 42(2), 333-350. Yılmaz, F. (2009). Eğitim örgütlerinde örgüt kültürünün öğretmenlerin iş motivas¬yonu üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye. Zapf, D. (1999). Organizational, work group related and personal cause of mobbing /bullying at work. İnternational Journal of Manpower, 20(1-2), 70-84.