Okul Etkililiğinin Önündeki Engellere İlişkin Okul Müdürlerinin Görüşleri

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 119 - 144, 30.06.2021

Ferit Özkaya

Öz

Okul etkililiğinin temelinde okulun gelişimsel ihtiyaçlarını belirleyerek okuldaki eğitimsel ve öğretimsel amaçları gerçekleştirmeye yönelik okulun iç ve dış öğelerini etkin kılma, iyileştirme ve güçlendirme çabaları vardır. Bu araştırmanın temel amacı, okulların etkililiğini engelleyen unsurlar üzerine okul yöneticilerinin görüşlerini belirlemektir. Araştırma, durum çalışması desenlerinden bütüncül çoklu durum deseninde yürütülmüştür. Çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimim çeşitlilik örneklem yöntemine göre belirlenmiştir. Bu amaçla 2020–2021 eğitim öğretim yılında Kocaeli ili Kartepe ilçesinde ortaokul kademesinde görev yapan 7 okul müdürü araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Gönüllülük esası doğrultusunda belirlenen gruba, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanmıştır. Sonrasında açık uçlu sorular hazırlanmıştır. Soruların katılımcı grubuna uygunluğu konusunda uzmanların görüşleri alınmıştır. Uzmanlardan gelen eleştiri ve öneriler sonucunda formun son hali katılımcılara uygulanmıştır. Verilerin analizinde, nitel veri analizi tekniklerinden betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. İçerik analizine tabi tutulan veriler, araştırmacı tarafından düzenlenmiş ve temalar ile ilişkilendirilerek yorumlanmıştır. Temalar kategori oluşturma yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Araştırma sonucunda, okul etkililiğinin önündeki engellerle ilgili eğitim sistemine bağlı engeller, mesleki gelişimin önündeki engeller, yönetimsel faktörlerden kaynaklı engeller, öğretmen kaynaklı engeller, öğrenci kaynaklı engeller, öğrenme öğretme ve sürecini niteliğini etkileyen engeller, okul ortamına bağlı engeller ve aile, çevre ve fiziki İmkânların etkisine bağlı engeller olmak üzere sekiz alt tema altında gruplandırılmıştır. Bu alt temalarda en fazla ifade edilen kodların yoğun ve sonuç odaklı müfredat, çalışanın teşvik edilmemesi, fırsat eşitliğinde adaletsizlik, mesleki tükenmişlik, kariyer imkânının olmaması, mesleki yetersizlik, mesleki güvenceye bağlı rahatlık, otoriter tutum, negatif eğilimler, değişime ve gelişime ayak uyduramama, tükenmişlik, etkisiz sınıf yönetimi becerisi, yeniliğe ve değişime karşı direnç, ön bilgi ve beceride yetersizlik, okula değer vermeme, sosyal, kültürel ve spor faaliyetlerinin yetersizliği, kazanmaya dayalı değerlendirme sistemi, mutsuz ve huzursuz ortam, söylenti ve dedikodu, adaletsiz tutumlar ve uygulamalar, iletişim eksikliği ve güvensizlik, bilinçsiz ve eğitimsiz veli tutumları, veli ilgisizliği, düşük sosyoekonomik ve kültürel çevre olduğu belirlenmiştir. Araştırma sonucunda okul müdürlerinin okulu etkili kılmaya çalışırken; çok farklı ve karmaşık yapıdaki eğitim sistemi, çeşitli sosyokültürel ve ekonomik özellikler, karşılanması gereken politik ve toplumsal beklentiler, fiziksel ve donanımsal ihtiyaçlar mücadele edilmesi gereken engeller olarak karşısına çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Okul etkililiği, okul müdürü, okul geliştirme

Kaynakça

• Akan, D. (2007). Değişim sürecinde ilköğretim okullarının etkili okul özelliklerine sahip olma düzeyleri. (Yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Akbaba Altun, S. (2009). İlköğretim öğrencilerinin akademik başarısızlıklarına ilişkin veli, öğretmen ve öğrenci görüşlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 8(2), 567-586.
• Arslan, H., Kuru M. ve Satıcı A. (2007). İlköğretim ve ortaöğretim okullarındaki örgüt kültürünün karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 51, 371-394.
• Ateş, A. ve Ünal, A. (2019). Bir ortaokulda uygulanan okul geliştirme projesini anlamak: Bir durum çalışması. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 7(3), 1033-1061.
• Aydın, A. (2000). Gelişim ve öğrenme psikolojisi (2. Baskı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Aydın, M. (2007). Eğitim yönetimi. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
• Aydın, S. (1993). Eğitime farklı bir bakış. İzmir: T.Ö.V. Yayınları.
• Ayık, A ve Ada, Ş. (2009). The Relationship between the effectiveness of schools and the school culture which Is created in primary schools. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 8(2), 429-446.
• Balcı A. (2002). Etkili okul ve okul geliştirme. Ankara: Pegem Yayınları.
• Balcı, A. (2014). Etkili okul ve okul geliştirme (Kuram, uygulama ve araştırma). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Balyer, A. ve Gündüz, Y. (2013). Öğretim lideri olarak okul müdürlerinin öğrencilerin akademik başarısı üzerindeki etkisinin incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi̇ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi̇, vol.16, no.29, 107-128.
• Bastepe, İ. (2002). Normal ve taşımalı eğitim yapan resmi ilköğretim okul yönetici, öğretmen ve sekizinci sınıf öğrencilerinin okul (örgütsel) etkililik algıları. (Yayımlanmamış doktora tezi), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Baştepe, İ. (2002). Öğretmen ve sekizinci sınıf öğrencilerinin okul (örgütsel) etkililik algıları. (Yayımlanmamış doktora tezi), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Baştepe, İ. (2009). Etkili okulun eğitim-öğretim süreci ve ortam boyutlarının nitelikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(29), 76-83.
• Bayırlı, H., Doruk, O. ve Tüfekçi, A. (2020). Öğretmenlerin değerler eğitimi hakkındaki görüşleri: Afyonkarahisar örneği. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 8(3), 865-894.
• Behlol, M. G., Akbar, R. A., ve Hukamdad (2019). Investigating secondary school effectiveness: Peer-teacher relationship and pedagogical practices. Bulletin of Education and Research, 41(1), 43-55.
• Blau, I. ve Presser, O. (2013). e-Leadership of school principals: Increasing school effectiveness by a school data management system. British Journal of Educational Technology, 44(6), 1000-1011.
• Borich, G.D. (2004). Effective teaching methods. NJ: Pearson.
• Bouchamma, Y. (2012). Leadership practices in effective schools in disadvantaged areas of Canada. Education Research International, Article ID 712149.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları.
• Can, E. (2015). Qualitative obstacles in turkish education system and suggestions. Anthropologist, 20(1-2), 289-296.
• Can, E. (2019). Öğretmenlerin meslekî gelişimleri: Engeller ve öneriler. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal Of Qualitative Research In Education, 7(4), 1618-1650.
• Cerit, Y. ve Yıldırım, B. (2017). The relationship between primary school principals’ effective leadership behaviours and school effectiveness. Bartın University Journal of Faculty of Education, 6(3), 902-914.
• Creemers, B, P.M. ve Reezigt, G, J. (1997). School effectiveness and school ımprovement: Sustaining links. School Effectiveness and School Improvement, 8(4), 396-429.
• Çakır, E. ve Yavuz, M. (2020). Ortaokullarda aile katılımına yönelik okul müdürlerinin görüşleri. Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-34.
• Çaycı, B. (2007). Kavram öğreniminde kavramsal değişim yaklaşımının etkililiğinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çelik, A. (2019). 5. 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi sınıf etkinliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 853-864. DOI: 10.17240/aibuefd.2019.19.49440-516987
• Çelik, H. (2010). İlköğretim 7. sınıf matematik dersinde öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyini arttırmaya yönelik bir program önerisi ve etkililiği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çelik, V. (2000). Eğitimsel Liderlik. (2.Baskı). Ankara: Pegem A Yayınları.
• Çelik, V. (2002). Örgüt kültürü ve yönetimi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Çobanoğlu, F. ve Badavan, Y. (2017). Başarılı okulların anahtarı: Etkili okul değişkenleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 114-134.
• Çubukçu, Z. ve Girmen, P. (2006). Orta öğretim kurumlarının etkili okul özelliklerine sahip olma düzeyleri. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 121-136.
• Dam, H. (2008). Öğrencinin okul başarısında aile faktörü. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(14), 75-99.
• Demir, E. ve Köse, M. (2016). Öğretmenlerin rol modelliği̇ hakkında öğretmen görüşleri̇. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (53), 38-57.
• Demirtaş, H. ve Özer, N. (2014). Okul müdürlerinin bakış açısıyla okul müdürlüğü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 1-24.
• Dilekman, M. (2010). Etkili̇ eğitim için etkili̇ öğretmenlik. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 213-221.
• Dönmez, B. ve Demirtaş, Ç. (2018). Okul müdürlerinin ders denetimi görevlerine ilişkin okul müdürleri ve öğretmenlerin görüşleri (Adıyaman İli Örneği). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29), 454-478.
• Dünya Bankası. (2013). Türkiye’de okullarda mükemmeliyeti teşvik etmek. Washington, DC: World Bank. Erişim tarihi: 25.04.2021 Erişim adresi: http://documents.worldbank.org/curated/en/546661468109487977/pdf/ 777220REVISED000PUBLIC00Egitim0TURK.pdf.
• Engür, A. ve Kayıkçı, K. (2020). Türk eğitim sistemindeki mesleki güvence uygulamalarının okula ve öğretmenlerin performansına etkisi, E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 2, 2020, ss. 16-34.
• Ercan, O. (2004). Bir öğrenme süreci olarak aktif öğrenme. Bilim ve Aklın Isığında Eğitim Dergisi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Yıl:5, Sayı:54–55.
• Erdoğan, Ç. ve Demirkasımoğlu, N. (2010). Ailelerin eğitim sürecine katılımına ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(3), 399-431.
• Eroğlu, M. (2018). Öğretmenlerin mesleki̇ gelişim kavramına ilişkin metaforik algıları. Journal of International Social Research. 11. 754-765.
• Gökçe, O. (2019). Klasik ve nitel içerik analizi; Felsefe, yöntem, uygulama. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gökkaya, S. (2019). Ortaokul eğitim hizmetlerinde fırsat eşitsizliğinin kamu ve özel kurumlar açısından incelenmesi: Kastamonu örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu.
• Göksoy, S. (2018). Eğitimde etkililiğinin artırılabilmesi için sistem modelinin okul ve öğrenme ortamına uyarlanabilirliği. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED), 3(3), 1-15.
• Güçlü, M. ve Akkaya, S. (2020). İlköğretime öğretmen yetiştirme sürecinin meslek seçimi̇, nitelikli̇ öğretmen yetiştirme ve istihdam açısından değerlendirilmesi̇. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 239-259.
• Gündoğdu, K. ve Silman, F. (2007). Teaching as a profession and effective teaching. Eğitim Bilimine Giriş: Temel Kavramlar el Kitabi (Introduction to Education: Handbook of Basic Concepts). 259-292.
• Halawah, Ibtesam. (2005). The relationship between effective communication of high school principal and school climate. Education. 126(2).
• Helvacı, M. ve Aydoğan, İ. (2011). Etkili okul ve etkili okul müdürüne ilişkin öğretmen görüşleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 41-60.
• İlğan, A. (2020). Öğretmenler için etkili mesleki gelişim yaklaşımları ile bir model önerisi ve uygulama yönergesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori Ve Uygulama, 11(21), 171-197.
• Karabacak, N., Küçük, M. ve Korkmaz, İ. (2020). Yükseköğretimde performansa dayalı akademik teşvik uygulamasının incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 8(3), 831-864.
• Karip, E. ve Köksal, K. (1996). Etkili eğitim sistemlerinin geliştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 2(2), 245-257.
• Kazak, E. (2019). Okulda Angarya İş ve İşlemlerin Performansın Niteliği ve İş Çıktıları Üzerindeki Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 25(4), 693-744.
• Kazak, E. (2021). Farklı sosyo ekonomik çevrelerde bulunan okulların etkililiğine ilişkin öğretmenlerin görüşleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 139-161.
• Keleş, B. (2006). İlköğretim okullarının etkili okul özelliklerini sahip olma dereceleri hakkında öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kızıltepe, Z. (2002). İyi ve Etkili Öğretmen. Eğitim ve Bilim. [S.l.], v. 27, n. 126, oct. 2002. ISSN 1300-1337. Erişim Tarihi: 29.04.2021 http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5137/1219.
• Köse, M. ve Demir, E. (2014). Öğretmenlerin rol modelliği hakkında öğrenci görüşleri. International Journal of Social and Economic Sciences, 4(1), 08-18.
• Kuş, Z. ve Çelikkaya, T. (2010). Sosyal bilgiler öğretimi için sosyal bilgiler öğretmenlerinin beklentileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2). 69-91.
• Kuşaksız, N. (2010). Öğretmen görüşlerine göre İlköğretim okullarının etkili okul özelliklerine sahip olma düzeyleri (Üsküdar İlçesi Örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Lezotte L. W. (2001). Revolutionary and evolutionary: The effective schools movement. Erişim tarihi: 01.05.2021. Erişim adresi: www.effectiveschools.com/ downloads/RevEv.pdf.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2017). Müfredatta Yenileme ve Değişiklik Çalışmalarımız Üzerine... . Ankara, 18 Temmuz 2017. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/18160003_basin_ aciklamasi-program.pdf
• Özbaş, E.Y. (2020). Ortaokullarda öğretmenlerin örgütsel özdeşleşme algıları ile örgütsel etkililik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özçetin, S. (2017). Eğitim kurumlarında canlandırıcı liderlik: Etmenleri, göstergeleri ve etkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Özdemir, A. (2006). Okul kültürünün oluşturulması ve çevreye tanıtılmasında okul müdürlerinden beklenen ve onlarda gözlenen davranışlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(4), 411-433.
• Özdemir, S. (2000). Eğitimde Örgütsel Yenileşme. Ankara: Pegem A Yayınları.
• Özkan, M. ve Arslantaş, H. (2013). Etkili̇ öğretmen özellikleri̇ üzerine sıralama yöntemiyle bir ölçekleme çalışması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 311-330.
• Özyürek, M. (2008). Nitelikli öğretmen yetiştirmede sorunlar ve çözümler: özel eğitim örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 189-226.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Çev. Ed. M. Bütün ve S. Beşir Demir). Pegem Yayınları.
• Pawlas, E.G. (1997). Vision and School Culture. NASSP Bulletin, Volume: 81. Number: 587. (118-128).
• Polatcan, M, Cansoy, R. (2018). Türkiye’de etkili okul araştırmaları: Ampirik araştırmaların analizi. Sakarya University Journal of Education, 8 (3), 8-24. DOI: 10.19126/suje.370352
• Reese, S. (2010). Bringing effective professional development to educators. Techniques: Connecting Education and Careers (J1), 85(6), 38-43.
• Suna, H. E. (2018). Okul etkililiğinin farklı modellere göre belirlenen akademik gelişimle ilişkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şahan, G. (2018). Etkili Okul Müdürlerinin Özellikleri - Propertıes of Effectıve School Dırectors. USEAS -II. Uluslararası Sınırsız Eğitim Kongresi Tam Metin Kitabı.
• Şahin, B. (2007). Okul Yöneticilerinin günlük mesailerinde yapmış oldukları işlere genel bir bakış. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Şimşek, Y. (2005). Okul müdürlerinin iletişim becerileri ile okul kültürü arasındaki ilişki. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Şişman, M. (1996). Etkili Okul Yönetimi. İlkokullarda Bir Arastırma. Eskisehir: Yayınlanmamıs Arastırma Raporu.
• Şişman, M. (2006) Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şişman, M. ve Yücel C. (2006). Veli Okul Toplum İşbirliği”, Okul Yönetimlerini Geliştirme Programı Ders Notları. MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü. Ankara.
• Teddlie, C. ve Ellet, C. D. (2003). Teacher evaluation, teacher elfectiveness and school effectiveness: perspectives froııı Ihe USA. Journal of Personel Evaluation in Educalion. Vol.17, No.l, s. 101- 128.
• TEDMEM, (2019). Dünya standartlarında 21. yüzyıl okul sistemi nasıl inşa edilmeli?. Ankara: Türk Eğitim Derneği. Erişim tarihi: 25.04.2021 https://tedmem.org/mem-notlari/degerlendirme/dunya-standartlarinda-21-yuzyil-okul-sistemi-nasil-insa-edilmeli
• Thoukididou, E. (2015). Effective schools: Reality or utopia?. Strategies for Policy in Science and Education, 23(2), 127-137.
• Tonga, D. (2017). Rol model olarak sosyal bilgiler öğretmeni. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 17-30.
• Tural, H. (2019). Okul çevre ilişkileri ve okul etkililiği arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Samsun.
• Turan, S. (2008). Eğitim Felsefesi ve Çağdaş Eğitim Sistemleri (Philosophy of Education and Contemporary Educational Systems). Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayını, No: 973.
• Uğurlu, C. ve Demir, A. (2016). Etkili Okullar İçin Kim Ne Yapmalı?. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 53-75.
• Ulutaş, M. ve Kara, M. (2019). TÖMER Türkçe Öğretim Programlarının Bilişsel Stratejiler Açısından İncelenmesi. Journal of Language Education and Research, 5(2), 232-250. Uştu, H, Mentiş Taş, A, Sever, B. (2016). Öğretmenlerin Mesleki Gelişime Yönelik Algılarına İlişkin Nitel Bir Araştırma. Elektronik Mesleki Gelişim Ve Araştırmalar Dergisi, 4(1), 1-25.
• Vaidya, S. R. (2014). Beyond Knowledge and Pedagogy: Academic Optimism of Teachers in High Need Schools. American Journal of Educational Research. 2014; 2(12):1218-1224. doi: 10.12691/education-2-12-14.
• Yaralı, İ. (2002). İlköğretim kurumlarının etkili okulun veliler boyutundaki özelliklerine sahip olma düzeyleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yılmaz, K. (2009). Okul Müdürlerinin Denetim Görevi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 19-35.
• Yiğit, B. ve Bayraktar, M. (2006). Okul-Çevre İlişkileri. Ankara: Pegem Yayınları.