The Relationship Between Prospective Teachers’ Moral Maturity Levels and Their Perception of Competence in Moral Education

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 4, 1515 - 1539, 28.12.2025

Mavi Akkaya Yılmaz , Betül Baltan

https://doi.org/10.18039/ajesi.1765453

Öz

This study aims to examine the relationship between the moral maturity levels of pre-service teachers and their perceptions of their competence in moral education. The study population consists of fourth-year teacher candidates enrolled at the Faculty of Education of a state university during the 2023–24 academic year. A total of 258 teacher candidates were included in the study, of whom 168 were female and 90 were male. The study was conducted using a correlational survey model. Data were collected using the 17-item Moral Maturity Scale and the 11-item Perceived Competence Scale for Moral Education. The findings show that teacher candidates' moral maturity levels differ significantly according to their department of study, while their perceptions of competence in moral education differ according to gender, department and father's educational status. Correlation analysis revealed a moderate positive statistical relationship between teacher candidates' moral maturity levels and their perceptions of competence. The findings indicate that teacher candidates' levels of moral maturity are high, relative to their average scores on perceptions of competence in moral education. Teacher candidates' perceptions of their own competence in moral education were found to be high in the motivation sub-dimension. The data obtained reveals that teacher candidates need to increase their perceived competence in moral education by becoming more involved in the teaching and learning process related to moral education. Teacher candidates should be guided within ethics, values and character education programmes to help them transform their affective goals related to ethical qualities into behaviour, and develop their perceptions of ethical competence.

Anahtar Kelimeler

moral development , moral education , moral maturity , perception of competence , pre-service teachers

Öğretmen Adaylarının Ahlaki Olgunluk Düzeyleri ile Ahlak Eğitimine Yönelik Yeterlik Algıları Arasındaki İlişki

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeyleri ile ahlak eğitimine yönelik yeterlik algıları arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın evreni, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında bir devlet üniversitesinin eğitim fakültesinde öğrenim gören 4. sınıf öğretmen adaylarıdır. Araştırmanın örneklemini ise 168 kadın ve 90 erkek öğretmen adayı olmak üzere toplam 258 katılımcı oluşturmaktadır. Araştırma ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Veri toplama araçları olarak adaylara 17 maddeden oluşan Ahlaki Olgunluk Ölçeği ile 11 maddeden oluşan Ahlak Eğitimine Yönelik Yeterlik Algıları Ölçeği uygulanmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular, öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeylerinin öğrenim görmekte oldukları bölümlere göre anlamlı olarak farklılaştığını, ahlak eğitimine yönelik yeterlik algılarının ise cinsiyet, bölüm ve baba eğitim durumlarına göre anlamlı bir şekilde farklılaştığını göstermektedir. Yapılan korelasyon analizi sonucunda, öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeyleri ile yeterlik algıları arasında istatistiksel açıdan orta düzeyde pozitif bir ilişki saptanmıştır. Bulgular, öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeylerinin, ahlak eğitimine yönelik yeterlik algıları puan ortalamalarına kıyasla yüksek düzeyde tespit edildiği yönündedir. Öğretmen adaylarının ahlak eğitimine yönelik yeterlik algıları, motivasyon alt boyutunda yüksek düzeyde tespit edilmiştir. Elde edilen veriler ışığında öğretmen adaylarının, ahlak eğitimine ilişkin öğrenme-öğretme sürecine daha fazla dâhil olarak ahlak eğitimine yönelik yeterlik algılarını arttırmaları gerektiği ortaya çıkmıştır. Öğretmen adaylarının sahip oldukları ahlaki nitelikler ile ilgili duyuşsal hedeflerini davranışa dönüştürebilmeleri ve ahlaki yeterlik algılarının geliştirilmesi adına ahlak, değer ve karakter eğitimi programları çerçevesinde yönlendirilmeleri gerektiği önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

ahlak eğitimi , ahlak gelişimi , ahlaki olgunluk , öğretmen adayları , yeterlik algısı

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2017). Üniversite öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeyleri ile genel özyeterlik düzeyleri arasındaki ilişki. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 5(1), 1-16.
• Akdeniz, M. (2023). Ahlak eğitiminde ailenin rolü. Balıkesir İlahiyat Dergisi (18), 209-226.
• Aksakal, İ. (2021). Durkheim’ in ahlak eğitimi ve ideal vatandaş modeli. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi (42), 511-529. https://doi.org/10.33418/ataunikkefd.860945
• Aküzüm, C. ve Saraçoğlu, M. (2022). Öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeyleri ile değer öğretimi algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 20(43), 169-197. https://doi.org/10.34234/ded.1097329
• Aküzüm, C., Bilgiç, Z. ve Karabulut, R. (2023). Okul öncesi öğretmen adaylarının ahlak eğitimine yönelik yeterlilik algıları. Eğitim Yansımaları, 7(2), 35-50.
• Alkal, A. ve Kök, M. (2018). Ahlaki olgunluğun yordanmasında kişilik özelliklerin ve bazı değişkenlerin etkisinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(2), 509-529.
• Ay, M. F. (2020). Ahlaki olgunluk ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Bilimname, (43), 349-364. https://doi.org/10.28949/bilimname.669957
• Aydemir, A. ve Kaya, M. (2021). Öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeyleri ile eğitim inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (50), 679-711. https://doi.org/10.17120/omuifd.841313.
• Bilgin, B.T. (2017). Ahlaki olgunluğun yordanmasında kişilik özelliklerinin ve bazı değişkenlerin etkisinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi].
• Bozkurt, B., Gök, D. ve Aktaş, H.İ. (2019, 26-27 Nisan). Ortaokul öğrencilerinin ahlaki olgunluklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. M. Kılıç ve M. Eraslan (Ed.). 6. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Eğitim Bilimleri Tam Metin Bildiri Kitabı içinde (s. 365-375). Asos Yayınevi Gaziantep. ISBN: 978-605-7602-64-0.
• Bozkurt, E. (2015). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e örgün eğitim kurumlarında ahlâk eğitimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (25), 91-120.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Pegem: Ankara.
• Campbell, E. (2004) Ethical bases of moral agency in teaching, Teachers and Teaching: theory and practice, 10(4), 409-428. https://doi.org/10.1080/1354060042000224142
• Can, A. (2020). SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi (9. bs.). Pegem Akademi.
• Çekin, A. (2013). Öğretmen adaylarının ahlaki olgunluk düzeyleri. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(3), 1035-1048. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/155860/ogretmen-adaylarinin-ahlaki-olgunluk-duzeyleri
• Çenesizoğlu, S. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ahlak eğitimine yönelik yeterlik algı ve görüşlerinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi].
• Çinemre, S. (2013). Bir ahlak eğitimcisi olarak Lawrence Kohlberg. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 143-164.
• Dağcı, A. (2021). Üniversite öğrencilerinin ahlak algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Amasya İlahiyat Dergisi Amasya Theology Journal, (17), 431-464. https://doi.org/10.18498/amailad.996396.
• Demirkaya, A. ve Akto, A. (2022). Kohlberg’in ahlak gelişimi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 9 (33), 269-286. 10.29228/INESJOURNAL.66150
• Dewey, J., & Oğuzkan, A. F. (1976/2019). Okulda ahlak eğitimi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 9(1), 117-123.https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000458
• Dilmaç, B. (1999). İlköğretim öğrencilerine insani değerler eğitimi verilmesi ve ahlaki olgunluk ölçeği ile eğitimin sınanması. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi].
• Efek, E., Sivrikaya, Ö. ve Sadık, R. (2018). Spor bilimleri alanında okuyan üniversite öğrencilerinin ahlaki gelişim düzeyleriyle spor tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(29), 3895-3903. https://doi.org/10.26450/jshsr.828
• Hardy, S.A. & Walker, L.J. (2014). Moral ıdentity as moral ıdeal self: links to adolescent outcomes, Developmental Psychology, 50(1), 45-57. 10.1037/a0033598
• Hart, D. & Carlo, G. (2005). Moral development in adolescence. Journal of Research on Adolescence, 15(3), 223–233. https://doi.org/10.1111/j.1532-7795.2005.00094.x
• Karaca, M. (2020). Felsefe grubu öğretmeni adaylarinin “ahlak” kavramina ilişkin algilarinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (49), 73-85.
• Karagözoğlu, N. (2018). Anne-babaların ahlak ve ahlak eğitimine ilişkin görüşleri. Education Sciences, 13(4), 132-151. http://dx.doi.org/10.12739/NWSA.2018.13.4.1C0685
• Karasar, N. (2000). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaya, M. ve Aydın, C. (2011). Üniversite öğrencilerinin dini inanç ile ahlaki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(30), 15-42. https://doi.org/10.17120/omuifd.62144
• Kılıç, F. ve Sevinç, M. (2020). Bilim ve sanat merkezi (BİLSEM) öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 6(1), 108-124. https://doi.org/10.24289/ijsser.715750
• Kılıç, R. (1992). Ahlakın dini temeli. Ankara TDV Yayınları.
• Kohlberg, L. (1975). Moral education for a society in moral transition. Educational Leadership, 33(1), 46-54. https://www.proquest.com/docview/1290236341/?sourcetype=Scholarly%20Journals
• Kürüm, B. (2021). Kimlik kavramına ahlaki bir bakış: ahlaki kimlik ölçeğinin geliştirilmesi ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi].
• Lickona, T. (1996). Eleven principles of effective character education, Journal of Moral Education, 25(1), 93-100, https://doi.org/10.1080/0305724960250110
• Mathieson, K. (2003). Elements of moral maturity. Journal of College and Character, 4(5), 1-7. DOI: 10.2202/1940-1639.1356
• Mutlu, Ş. ve Karaağaç-Cingöz, Z. (2020). Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin öznel iyi oluş ile ahlaki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişki. Kalemname 5(9), 101-118.
• Onat-Kocabıyık, O. (2014). Benlik ve ahlaki kimlik. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 261-280.
• Özyer, H. (2015). Öğretmen adaylarının narsistik kişilik özelikleri ve ahlaki olgunluk düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi].
• Özyürek, A. ve Güler-Nehir, G. (2021). Ergenlerde ahlaki olgunluk, aile aidiyeti ve ergen-ebeveyn ilişkilerinin incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 247-265. http://www.itobiad.com/tr/pub/issue/60435/831241
• Reimer, K.S. & DeWitt Goudelock, B.M. & Walker, L.J. (2009) Developing conceptions of moral maturity: traits and identity in adolescent personality, The Journal of Positive Psychology: Dedicated to furthering research and promoting good practice, 4(5), 372-388, http://dx.doi.org/10.1080/17439760902992431
• Sancak, S., Tabakoğlu, M. ve Öz, A. (2020). Eğitim fakültesi sınıf öğretmenliği bölümü öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeyleri. Bilimname, (41), 301-320. https://doi.org/10.28949/bilimname.669058
• Sarıçam, H., Çelik, İ., Arıcı, N. ve Kaya, M. M. (2014). Ergenlerde insani değerler ve ahlaki olgunluk arasındaki ilişkinin incelenmesi. İnternational Journal of Human Sciences. 11(1), 1325-1342. 10.14687/ijhs.v11i1.2888
• Spencer, H. (2024). Zihin, ahlak ve beden eğitimi. (M.M. Ertegün, Çev.). Pegem Akademi.
• Şengün, M. (2007). Ahlaki gelişimin psiko-sosyal dinamikleri. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23(23), 201-221. https://doi.org/10.17120/omuifd.23424.
• Şengün, M. (2008). Lise öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeylerinin bazı kişisel değişkenler açısından incelenmesi. [Doktora Tezi, On dokuz Mayıs Üniversitesi].
• Şengün, M. ve Kaya, M. (2008). Ahlaki olgunluk ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 24-25. https://doi.org/10.17120/omuifd.36247.
• Şengün, M. (2013). Anne baba tutumuna göre lise öğrencilerinin ahlâki olgunluk düzeyleri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(23), 203-215.https://doi.org/10.14395/jdiv60
• Şengün, M. (2015). Anne babanın mesleğine ve ekonomik düzeyine göre gençlerde ahlaki olgunluk. 4, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 2(44), 213-225. https://doi.org/10.29288/ilted.308480
• Tavakol, M., & Dennick, R. (2011). Making Sense of Cronbach’s Alpha. International Journal of Medical Education, 2, 53-55.
• Tekin, İ. (2017). Ahlaki olgunluk kavramı üzerine kuramsal bir çözümleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 2275-2298. https://doi.org/10.15869/itobiad.337409
• Temli, Y. Şen, D. ve Akar, H. (2013). İlköğretim okulu öğretmen adaylarının ahlak ve ahlak eğitimi algıları ve tanımları. Education and Science, 38(168), 199-214.
• Temli-Durmuş, Y. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarının ahlâk eğitimine yönelik yeterlik algıları ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 205-216. Türk Dil Kurumu [TDK]. https://sozluk.gov.tr// (ocak, 2025)
• Ulusoy, K. (2021). Karakter, değerler ve ahlak eğitimi. (2.bs.). Pegem Akademi.