Values in Primary Scholl Turkish and Azerbaijan Language Textbooks: A Comparative Study

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 1115 - 1144, 27.09.2025

Şerife Dilek Boyacı , Almaz Zakaryayeva

https://doi.org/10.18039/ajesi.1590724

Öz

This research aims to comparatively examine the values in textbooks used in teaching mother tongue in primary schools in Azerbaijan and Türkiye, which have common religion, language, ethnicity, history and culture. In this study, the reading texts and visuals in a total of eight textbooks prepared for primary school 1st-4th grades in both countries, approved by the Ministry of National Education in Türkiye and the Ministry of Education in Azerbaijan, were examined using the document analysis technique. In order to examine the textbooks, the value classification created by the researchers was used, based on the root values defined in the primary school programs and the values in Schwartz's Values Scale. Descriptive analysis was preferred to analyze the data obtained. As a result of the research, it was seen that all the values included in the study were included in the native language teaching textbooks of Turkey and Azerbaijan, although they were repeated with different frequencies at all grade levels of primary school. However, while the values of self-direction, tradition, conformity and success were given more place in the books of both countries, the value of justice was more prominent in the books. It was concluded that the preliminary texts were more prominent than the visuals in terms of value education. In line with the results of the research, it was suggested that the distribution of values in the textbooks of both countries should be organized by taking into account the characteristics of the students at the grade levels, and that the texts as well as the visuals should be enriched in terms of quality and quantity in the context of value education while preparing the textbooks.

Anahtar Kelimeler

Turkish , Azerbaijani language , Value , Primary school , Textbook

İlkokul Türkçe ve Azerbaycan Dili Ders Kitaplarında Yer Alan Değerler: Karşılaştırmalı Bir İncelenme

Öz

Bu araştırmada, ortak din, dil, etnik köken, tarih ve kültüre sahip Azerbaycan ve Türkiye’de ilkokullarda ana dili öğretiminde kullanılan ders kitaplarında yer alan değerlerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, Türkiye’de Millî Eğitim Bakanlığı’nın Azerbaycan’da ise Tahsil Nazırlığının onayından geçmiş her iki ülkede ilkokul 1.- 4. sınıflar için hazırlanan toplam sekiz ders kitabındaki okuma metinleri ve görseller doküman incelemesi tekniği ile incelenmiştir. Ders kitaplarının incelenmesi amacıyla İlkokul programlarında tanımlanan kök değerler ve Schwartz’ın Değerler Sınıflaması’ndan yola çıkarak araştırmacıların oluşturduğu değer sınıflaması kullanılmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde ise betimsel analiz tercih edilmiştir. Araştırma sonucunda Türkiye ve Azerbaycan ana dili ders kitaplarında ilkokulun tüm sınıf düzeylerinde farklı sıklıkla tekrarlanmalarına karşın çalışma kapsamına alınan tüm değerlere yer verildiği görülmüş, bununla birlikte her iki ülke kitaplarında özyönelim, geleneksellik, uyma ve başarı değerine daha fazla yer verilirken, adalet değerinin kitaplarda daha az yer bulduğu, metinlerin değer eğitimi açısından görsellerden daha fazla öne çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçları doğrultusunda; her iki ülkenin ders kitaplarındaki değer dağılımlarının sınıf düzeylerindeki öğrencilerin özellikleri göz önünde bulundurularak düzenlenmesi, ayrıca ders kitaplarını hazırlarken metinlerin yanı sıra görsellerin de nitelik ve nicelik açısından değer eğitimi bağlamında zenginleştirilmesi önerileri getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe , Azerbaycan dili , Değer , İlkokul , Ders kitabı

Kaynakça

• Ada Yayıncılık. (2023). 2. sınıf Türkçe ders kitabı. 12 Kasım 2023 tarihinde https://www.mebders.com/ adresinden erişilmiştir.
• Akar, Y. (2017). Dil öğretiminde sosyal değerlerin aktarımı. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 3(1), 104-115. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/339661
• Akbaş, O. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• Akdağ, A. ve Bozgün K. (2022). İlkokul 4. Sınıf Türkçe ders kitabındaki değerlerin incelenmesi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (REFAD), 2(1), 47-59. https://dergipark.org.tr/en/pub/refad/issue/77257/1294459
• Aktaş Ersoy, F. (2022). Ortaokul 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitapları metinlerinde yer alan değerlerin incelenmesi. (Yayın No. 734174) [Yüksek Lisans Tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Alimcan, D. ve Altunay Şam, E. (2017). Sosyal bilgiler dersi boyutunda değerler eğitiminin önemi ve medyanın değerler üzerindeki etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 46(215), 239-259. https://dergipark.org.tr/en/pub/milliegitim/issue/36134/405909
• Aslan, H.İ., Keskin, C.S. ve Önder, S. (2019). Ortaokul 6. sınıf İngilizce ders kitaplarında yer verilen değerler. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 355-371. https://doi.org/10.21733/ibad.551643
• Aydın, M. Z. ve Akyol Gürler, Ş. (2012). Okulda değerler eğitimi yöntemler-etkinlikler-kaynaklar. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Elm ve Tahsil Nazirliği. (2009). Tahsil Kanunu. Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi Gazetesi.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri. (3. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Batdı, V. (2023). Nitel verilerin toplanması ve analizi. Çetin, M. İlhan ve M. G. Şahin (Ed.), Eğitimde araştırma yöntemleri temel kavramlar, ilkeler ve süreçler içinde (s. 201-225), Pegem Akademi Yayınları.
• Belet, D. ve Deveci H. (Mayıs, 2008). Türkçe ders kitaplarının değerler bakımından incelenmesi. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi
• Bilim ve Kültür Yayınları. (2023). 1. sınıf Türkçe ders kitabı. 28 Ekim 2023 tarihinde https://www.mebders.com/ adresinden erişilmiştir. Boyacı, Ş. D., Güner, M. ve Babadağ, G. (2017). “Dünyada başka şekilde yaşamak da mümkün mü?” değer eğitiminde “Küçük kara balık” örneği. Journal of Qualitative Research in Education, 5(3), 172-194. https://doi.org/10.14689/issn.2148- 2624.1.5c3s8m
• Canatan, A. (2008). Toplumsal değerler ve yaşlılar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1 (1), 62-71. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/203240
• Creswell, J. W. (2013). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev: S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap
• Coşkun, H. ve Derse, G. E. (2021). Türkçe ders kitabındaki metinlerin değerler eğitim açısından incelenmesi ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 19(41), 9-35. https://doi.org/10.34234/ded.738543
• Demirel, Ş. (2010). Edebî metinlerle çocuk edebiyatı. PegemA Yayıncılık
• Ergün, M. (1997). Azerbaycan eğitim sistemi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 12(12), 499-514.
• Gizem Yayınları. (2023). 3. sınıf Türkçe ders kitabı. 15 Ekim 2023 tarihinde https://www.mebders.com/ adresinden erişilmiştir.
• Güleryüz, H. (2006). Yaratıcı çocuk edebiyatı (3. Baskı). PegemA Yayıncılık
• İbrahimoğlu, Z. ve Şan, S. (2018). Azerbaycan öğretim programlarının vatandaşlık eğitimi açısından incelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, (37), 70-78. https://doi.org/10.14781/mcd.386120
• Karabacak, A. (2023). Türkçe ders kitapları üzerine değerler eğitimi bağlamında karşılaştırmalı bir inceleme. (Yayın No. 836302) [ Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kaşkaya, A. ve Duran, T. (2017). İlkokul Türkçe ders kitaplarının değer aktarımı açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 417-441. https://doi.org/10.24315/trkefd.303978
• Kaya, Z., ve Dağ, F. (2013). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Pegem Akademi.
• Kayabaşı, B. (2008). Değer eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 21-39.
• Kayretli, E. (2022). Samed Behrengi’nin eserlerinin değerler eğitimi ve dil zenginliği açısından incelenmesi. (Yayın No.738877) [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Küçükoğlu, A., Albayrak, F. ve Serin, N. (2020). Değerler eğitimi bağlamında Türkçe dersi: program ve ders kitaplarının karşılaştırmalı incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(4), 1499-1518. https://doi.org/10.16916/aded.797893
• Lincoln, Y.S. ve Guba, E.G. (1985). Naturalistic inquiry. Beverly Hills, Sage Publications.
• Mammadov, R. (2019). Azerbaycan dili ders kitaplarında değerler eğitimi: Bir içerik analizi. Azerbaycan Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 23-37.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). SAGE Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: 2024 İlkokul Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özgün Yayınları. (2023). 4. sınıf Türkçe ders kitabı. 23 Ekim 2023 tarihinde https://www.mebders.com/ adresinden erişilmiştir.
• Öztürk, T. ve Özkan, Z. S. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - Journal of Qualitative Research in Education, 6(1), 172-204. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.6c1s8m
• Radius Yayıncılık. (2023). 3. sınıf Azerbaycan dili ders kitabı. 30 Ekim 2023 tarihinde https://www.trims.edu.az/ adresinden erişilmiştir.
• Soylu, N. (2019). İlkokul 1. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi. (Yayın No.563577) [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Şerq-Qerb Yayıncılık. (2023). 1. sınıf Azerbaycan dili ders kitabı. 17 Ekim 2023 tarihinde https://www.trims.edu.az/ adresinden erişilmiştir.
• Şerq-Qerb Yayıncılık. (2023). 4. sınıf Azerbaycan dili ders kitabı. 2 Kasım 2023 tarihinde https://www.trims.edu.az/ adresinden erişilmiştir.
• Şimşek, Ş. (2020). Çocuk edebiyatı yazarlarının kaleminden değerler eğitimi. Ş. Şimşek ve F. Bulut (Ed.), Çocuk edebiyatında değerler eğitimi içinde (s. 9–19). Akademisyen Kitabevi.
• Tehsil NP Yayıncılık. (2023). 2. sınıf Azerbaycan dili ders kitabı. 25 Ekim 2023 tarihinde https://www.trims.edu.az/ adresinden erişilmiştir.
• Thornhill, A. (2012). Visual culture and learning: towards a critical visual pedagogy. Studies in Art Education, 53(2), 85–97.
• Turan, R. (2016). Türkiye’de bir Azerbaycanşinaslık ocağı: Azerbaycan Kültür Derneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1182-1203.
• Uçak, S. (2010). Masalsız toplum ve okulda değerler eğitimi. Ulusal öğretmenim sempozyumu bildiriler kitabı içinde (s.77-90).
• Urfa, Ö. (2019). Türkiye ve Azerbaycan’daki ana dili ders kitaplarında yer alan metinlerin değer iletimi bağlamında incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Yazıcı, E. (2017). Türkçe ders kitaplarında değerler eğitimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(1), 45-60.
• Yılar, R. (2016). İlettiği değerler açısından ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerinde incelemeler. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 490-506.
• Yıldırım, A. (2011). Görsel öğretim yöntemlerinin değerler eğitimi üzerindeki etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 9(21), 45-61.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (12. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Üstün Zekâlılar Derneği. (2023). Değerlerin öğretiminde yararlanılabilecek araç ve teknikler. 12 Kasım 2023 tarihinde https://ustunzekalilar.org/tr/Makaleler/Icerik/68-Degerlerin-Ogretiminde-Yaralanilabilecek-Arac-ve-Teknikler adresinden erişilmiştir.