The View of Orthodox Fiction from the Heterodox Plane: “The Aesthetic Dimension” of “Ansiklopedideki Vahşi”

Yıl 2024, , 39 - 59, 30.04.2024

Bilgin Güngör

https://doi.org/10.34083/akaded.1438315

Öz

“Ansiklopedideki Vahşi” [Wild in the Encyclopedia] is a story published by Kerim Sadi in 1929, who is among the significant figures contributing to the development of socialist thought and critical literature during the first fifty years of the Republic with his original and translated works. In this story, the author constructs three important contradictions of the mercantilist period (nature-civilization, labor-capital, and colonial object-colonial subject) through specific symbolic and character oppositions in accordance with the paradigm offered by socialist realist aesthetics. Therefore, “Ansiklopedideki Vahşi” can be considered a work suitable for interpretation through the aesthetic relationship it establishes with the reality containing given social relations, in other words, the historical condition of the mercantilist order. This article engages in a critical analysis of the interplay between the narrative’s reliance on or divergence from reality, within the framework of aesthetic perception. This examination is contextualized within the broader discourse surrounding the suppression of individual and subjective existence, as perpetuated by various socio-political and cultural facets of monopolistic mercantilism. In doing so, it presents a heterodox perspective that challenges the prevailing Marxist understanding of art, particularly the orthodox Marxist aesthetics epitomized by figures such as Herbert Marcuse within the Frankfurt School of Thought. Central to this analysis is the text “Ansiklopedideki Vahşi”, one of the early works of socialist narrative in Turkish literature. Despite its significance, this text remains conspicuously absent from many literary histories and critical discourses. Through a close reading, the article aims to illuminate how this narrative embodies socialist realist principles while also interrogating its relationship with reality through the lens of Marcuse’s theoretical framework. By examining “Ansiklopedideki Vahşi” through this dual lens of socialist realism and Marcuse’s perspective, the article also seeks to demonstrate the complexities inherent in the narrative’s engagement with reality.

Anahtar Kelimeler

Kerim Sadi, autonomy of art, reality-art relationship, socialist realism, propagandist literature

Ortodoks Kurgunun Heterodoks Düzlemden Görünüşü: “Ansiklopedideki Vahşi”nin “Estetik Boyut”u

Öz

“Ansiklopedideki Vahşi”, telif ve çeviri eserleriyle Cumhuriyet’in ilk 50 yıllık sürecinde toplumcu düşünce ve eleştiri literatürünün gelişmesine katkıda bulunmuş önemli isimler arasında yer alan Kerim Sadi’nin 1929’da yayımlanan hikâyesidir. Bu hikâyede yazar, toplumcu gerçekçi estetiğin sunduğu paradigmaya uygun olarak anamalcı dönemin, biri temel olmak üzere üç önemli çelişkisini (doğa-medeniyet, emek-sermaye ve kolonyal nesne-kolonyal özne çelişkileri) belirli simge ve karakter karşıtlıkları üzerinden kurgulaştırmıştır. Bundan ötürü “Ansiklopedideki Vahşi”, her şeyden önce, anamalcı düzenin tarihsel durumunu, bir başka deyişle verili toplumsal ilişkileri içeren gerçeklikle kurduğu estetik ilişki üzerinden yorumlanmaya elverişli bir eser kabul edilebilir. Bu makalede, Frankfurt Düşünce Okulu’nun temsilcilerinden Herbert Marcuse’ün, ana akım Marksist sanat anlayışı -ortodoks Marksizm’in estetiği- karşısında eleştirel ve heterodoks bir anlayışı temsil eden, daha çok tekelci anamalcılığın çeşitli siyasal ve kültürel görünümleriyle bireysel/öznel varlık alanını baskılama pratiklerine bir tür tepki olarak somutluk kazanan estetik algısı ışığında söz konusu hikâyenin gerçeklik karşısındaki bağımlılığı/özerkliği üzerine eleştirel bir okumada bulunulmuştur. Böyle bir okumada amaç, bir yandan Türk edebiyatında toplumcu anlatının ilk ürünlerinden olmakla birlikte edebiyat tarihlerinde ve eleştiri metinlerinde pek sözü edilmeyen “Ansiklopedideki Vahşi”yi araştırmacıların dikkatine sunmak diğer yandan da hikâyenin gerçeklikle ilişkisi üzerinden toplumcu gerçekçi bir anlatının Marcuse’ün penceresinden nasıl göründüğüne dair örnek bir okuma pratiği ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kerim Sadi, sanatın özerkliği, gerçeklik-sanat ilişkisi, toplumcu gerçekçilik, propagandist edebiyat

Kaynakça

• Abadan, N. (1968). Kitap tahlili [Herbert Marcuse: One-Dimensional Man]. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 23 (2), 335-342.
• Anıt, Z. (1991). Türk düşünce tarihinde Kerim Sadi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Bölümü.
• Ataç, N. (1969). Gençlere dair. Berke, F. B. (Hzl.), Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi içinde (s. 29-30). Hilâl Basımevi. Berke, F. B. (hzl.) (1969). Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi. Hilâl Basımevi.
• [Beyatlı], Y. K. (2006). Kendi gök kubbemiz (10. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Gorki, M. (2021). Edebiyat üzerine. Gülseçgin, İ. (Hzl.), Sanatta sosyalist gerçekçilik içinde (s. 63-90). Sarmal Kitabevi.
• Güngör, B. (2023). Eleştirmen yönüyle Kerim Sadi. Sosyal Bilimler Dergisi, 62, 15-51.
• Kagan, M. (2021). Proleter sanatın ilk tomurcukları. Gülseçgin, İ. (Hzl.), Sanatta sosyalist gerçekçilik içinde (s. 115-141). Sarmal Kitabevi.
• Kemal Tahir (1969). Kerim Sadi. Berke, F. B. (Hzl.), Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi içinde (s. 49). Hilâl Basımevi.
• Kerim Sadi (1929). Ansiklopedideki vahşi. Selamet Matbaası.
• Kerim Sadi (1932). Namık Kemal: Tarihin materyalist telâkkisine göre yahut tarihî Namık Kemal’in keşfine doğru ilk adım. İnsaniyet Kütüphanesi.
• Kerim Sadi (1933). Ahmet Haşim. İnsaniyet Kütüphanesi.
• [Kerim Sadi] A. Cerrahoğlu (1964). Bir İslâm reformatörü Mehmet Âkif. İstanbul Matbaası.
• Lenin, V. İ. (1968). Sanat ve edebiyat. (Şerif Hulûsi Çev.). Payel Yayınevi.
• Lukacs, G. (1975). Çağdaş gerçekçiliğin anlamı. (Cevat Çapan Çev.). Payel Yayınevi.
• Marcuse, H. (1990). Tek-boyutlu insan: İleri işleyim toplumunun ideolojisi üzerine incelemeler (2. Baskı). (Aziz Yardımlı Çev.). İdea Yayınevi.
• Marcuse, H. (1997). Estetik boyut – sanatın sürekliliği: Marxist estetiğin bir eleştirisine doğru. (Aziz Yardımlı Çev.) İdea Yayınevi.
• Marx, K. (2014). 1844 el yazmaları (9. Baskı). (Murat Belge Çev.). İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (1969). Kerim Sadi. Berke, F. B. (Hzl.), Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi içinde (s. 121). Hilâl Basımevi.
• Moran, B. (2002). Edebiyat kuramları ve eleştiri (7. Baskı). İletişim Yayınları.
• Oktay, A. (1986). Toplumcu gerçekçiliğin kaynakları. Bilim/Felsefe/Sanat Yayınları.
• Plehanov, G. V. (1967). Sanat ve sosyalizm (2. Baskı). (Selim Mimoğlu Çev.). Sosyal Yayınlar.
• Pospelov, G. (1984). Edebiyat bilimi I. (Yılmaz Onay Çev.). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Pospelov, G. (1985). Edebiyat bilimi II. (Yılmaz Onay Çev.). Bilim ve Sanat Yayınları.
• [Ran], N. H. (1969a). Ansiklopedideki vahşi. Berke, F. B. (Hzl.), Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi içinde (s. 25-26). Hilâl Basımevi.
• [Ran], N. H. (1969b). Îmanı bütün. Berke, F. B. (Hzl.), Yazı hayatının 50’nci yılında Kerim Sadi içinde (s. 26). Hilâl Basımevi.
• Shakespeare, W. (2000). Fırtına. (Bülent Bozkurt Çev.). Remzi Kitabevi.
• Sinclair, U. (1940). Altın zincir: Sanat tarihi. (Emin Türk Eliçin Çev.). Nümune Matbaası.
• Todorov, T. (2008). Poetikaya giriş (2. Baskı). (Kaya Şahin Çev). Metis Yayınları.
• Todorov, T. (2010). Yazın kuramı: Rus biçimcilerinin metinleri (3. Baskı). Mehmet Rifat-Sema Rifat Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Walsh, D. (2021). Sanat ve sosyalizm: Gerçek öncüller. Gülseçgin, İ. (Hzl.), Sanatta sosyalist gerçekçilik içinde (s. 7-33). Sarmal Kitabevi.