Nedim’in Berây-ı Sitâyiş-i Sa’dâbâd Adlı Kasidesine Metinlerarası Bir Yaklaşım: Gönderge ve Anıştırmalar

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 377 - 389, 26.12.2019

Munise Koç

https://doi.org/10.34083/akaded.646552

Öz

Birçok araştırmacı
tarafından tanımlanan ve farklı adlandırılmalarda bulunulan metinlerarasılık
kavramı, özünde bir metnin bir ya da birçok metinle “söyleşmesi”dir. Metinler
birbirleriyle çeşitli şekillerde söyleşir. Bunlardan ikisi gönderge ve
anıştırmadır. Gönderge, bir metinden alıntı yapılmadan o metinden
bahsedilmesidir. Daha geniş anlamı ile gönderge, bir metinde bir çağın, bir türün
(yazınsal olsun ya da olmasın), bir geleneğin, yazar veya şair adlarının ya da
bir şiir veya hikâye kişisinin, tarihî bir kahramanın, kutsal kitaplardan
birinin adının açıkça anılmasıdır. Anıştırma ise göndergeye göre daha ketumdur.
İlk anda anlaşılması kolay değildir. Anıştırma, bir metne birkaç kelime ya da
yarım bilgiyle sezdirim yoluyla göndermede bulunmadır. Anıştırmaların
anlaşılması çoğu zaman zordur ve belli bir bilgi birikimini gerektirir. Bu
birikimin gerekliliği metinlerarasılıkta okurun önemini vurgulayan kuramcıları doğrular
niteliktedir. Zira okur göndergeleri ve anıştırmaları anlayacak bilgi ve birikime
sahip değilse metnin metinlerarasılığı ortaya çıkamaz.

Sözlükte
“kastetmek, bir şeye doğru yönelmek” gibi anlamlara gelen kaside terim
olarak “belli bir amaçla söylenmiş, üzerinde düşünülmüş şiir” demektir. 18. yüzyıl şairlerinden Nedim Berây-ı Sitâyiş-i Sa’dâbâd adlı
kasidesinde Sa’dâbâd bölgesinin güzelliğini tasvir ederken esasen mekân
üzerinden III. Ahmed’in saltanatına dikkat çekmek istemiştir. Bu çalışmada söz konusu kasidenin
teşbib bölümünde tasvir edilen Sa’dâbâd bölgesi hakkında kısaca bilgi
verildikten sonra kasidenin şekil ve muhteva özelliklerine değinilip, gönderge
ve anıştırmalar yönünden metinlerarası bir incelemesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, Nedim, Sadabad, kaside

Kaynakça

• AKTULUM, Kubilay (2014), Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Kanguru.AKTULUM, Kubilay (2011), Metinlerarasılık//Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru.AKÜN, Ömer Faruk (1994), “Divan Edebiyatı”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.BİLGEGİL, M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun.İPEKTEN, Halûk (1994), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh.KIRAN, Zeynel, (EZİLER) KIRAN, Ayşe (2010), Dilbilime Giriş, Ankra: Seçkin.KUTLAR, Fatma Sabiha (2005), “Sa’dâbâd Şiirlerinde Mekân”, İlmî Araştırmalar - Dil ve Edebiyat İncelemeleri-, S. 19, s. 93-118.MACİT, Muhsin (1994), Nedim Divanı, Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara.PALA, İskender (2009), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı.VARDAR, Berke (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.YILDIRIM, Nimet (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı.