Takriz Bir Tür Müdür?

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 390 - 408, 26.12.2019

Nagihan Gür

https://doi.org/10.34083/akaded.647746

Öz

En genel tanımıyla eserler ve yazarlar hakkında yazılmış övücü
nitelikte tanıtım yazıları olarak tanımlanan takrizler, Osmanlı edebiyatının hemen her döneminde üretim alanı bulmuş,
farklı şekil ve içerikleriyle kendine özgü bir gelenek oluşturmuştur. Sanat ortamında tutunmaya çalışan şairlerin/yazarların
otorite saydıkları kişilerden takriz ricasında bulunması, takdir görme ve
geleneğe eklemlenme çabalarının bir yansımasıdır. Takriz yazarak başkalarının
eserlerini tanıtan/takdim eden kişiler için ise bu yazın pratiği, kendi sanat
güçlerini sınadıkları ve geleneğin ideal sanat anlayışını yerleştirmeye
çalıştıkları bir söylem alanı oluşturur. Takrizlerin pek çok farklı türde yazılmış eserde karşımıza çıkması, bu metinlerin Osmanlı
edebiyatındaki yaygınlığına işaret etmektedir. Bâkî, Nev‘î, Nâbî, Şeyh Gâlib,
Nedîm, Seyyid Vehbî ve Koca Râgıb Paşa gibi Osmanlı edebiyatının önemli temsilcilerinin
başkalarının eserlerine takriz yazması ve bazılarının yazmış oldukları
takrizlere kendi divanlarında yer vermesi, bu metinlere belirli bir yazınsal
değer atfedildiğini göstermektedir. Osmanlı dönemi takriz metinlerini merkeze
alacağım bu makalede, takrizlerin bir tür olup olmadığını tartışmaya açacağım.
Bu bağlamda, ilk olarak takrizlerin biyografik eserlerde, divan ve
mecmualardaki temsilleri üzerinde duracağım. Takrizlerin şekilsel ve üslupsal özelliklerini bazı takriz örnekleri
üzerinden tartışmaya açarak bu geleneğin yazınsal değerini ve türsel özelliklerini ortaya koymaya çalışacağım. 

Anahtar Kelimeler

Takriz, takriz yazını, Osmanlı edebiyatı, edebi türler, edebi tür tasnifleri

Kaynakça

• Averbek, Güler Doğan (2019). “Biyografi Yazmada ve Muhitleri Belirlemede Takrizin Rolü Emirî Örneği”. dx.doi.org/10.12658/M0330. https://www.insanvetoplum.org/online-first/biyografi-yazmada-ve-muhitleri-belirlemede-takrizin-rolu-emiri-ornegi. [Erişim Tarihi: 12.11.2019]
• Babinger, Franz (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev. Coşkun Üçok Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bauer, Thomas (2014). “How to create a network: Zaynaddin al-Atari”. Everthing is on the Move: The Mamluk Empires as a Node in (Trans-) Regional Networks. Ed. Stephan Conermann, Germany: Bonn University Press. 205-211.
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Burak, Guy (2015). “Sansür, Kanonizasyon ve Osmanlı İmzâ-Takrîz Pratikleri üzerine Düşünceler”, Osmanlı Edebiyatı Çalışmaları X: Eski Metinlere Yeni Bağlamlar: Osmanlı Edebiyatı Çalışmalarında Yeni Yönelimler. İstanbul: Klasik Yayınları. 96-117.
• Burak, Guy (?). “Reflections on Censorship, Canonization and the Ottoman Practices of Imza and Takriz”. https://www.academia.edu/36812819/Reflections_on_Censorship_Canonization_and_the_Ottoman_Practices_of_Imza_and_Takriz. (Erişim Tarihi: 16. 11. 2019).
• Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yayınevi.
• Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Edib Ahmed B. Ahmed Yükneki (2006). Atabetü’l-Hakâyık. Haz. Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 142.
• Elçi, Fatih (2016). “Nevres-i Kadim’in Münşeât’ında Yer Alan Eleştiri İçerikli İki Takriz”, Journal of Turkish Language and Literature 2, Issue: 1.139-152.
• Gür, Nagihan (2012). “Klâsik Metinlerin Nazar Duaları: Takrizler ve Yenipazarlı Vâlî’ye Yazılan Takrizler Üzerine”. III. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi (TUDOK) Bildiriler, C. II. (Ed.) Ömür Ceylan. Istanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları. 1273-79.
• Gür, N. (2014). Klasik Türk Edebiyatında Takriz. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gür, Nagihan. (2016). “Sanatı Sanatla İhya Etme: Osmanlı Yönetici Elit Sınıfının Elitleşme Çabası ve Takriz Yazını”. Archivum Ottomanicum, 33, 165-178.
• Gür, Nagihan. (2017). “Edebiyat Tarihi Yazımında Bir Kaynak Olarak Takrizler ve Sıra Dışı İki Örnek”. Erdem Dergisi, 71-72, 91-116.
• Gürer, Abdülkadir (1993). Şeyh Gâlib Divanı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Hüseyin Vassâf (2012). Dîvân-Hüseyin Vassâf. Haz. Mustafa Tatçı, Metin Akkuş-İsmail Kasap. İstanbul: Kırkambar Kitaplığı.
• Kalkışım, M. Muhsin (2013). Şeyh Gâlib Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karataş, Turan (2002). Takriz Edebiyatı. Ankara: Hece Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali (2007). Osman Nevres ve Dîvânı. İstanbul: Gökkubbe.
• Levanoni, Amalia (2013). “A Supplementary Source for the Study of Mamluk Social History: The Taqârîz”. Arabica 60. 146-177.
• Muallim Naci (1986). Osmanlı Şairleri. Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Muallim Naci (2009). Lügat-i Nâcî. Haz. Ahmet Kartal. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• “Nergisî” (1987). Büyük Türk Klâsikleri 5. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Osmânzâde Hüseyin Vassâf (2006). Sefîne-i Evliyâ. Haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi.
• Râmiz (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zürefâsı. Haz. Sadık Erdem. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Rosenthal, Franz (1981). “Blurbs (Taqriz) From Fourteenth-Centruy Egypt”. Oriens, 27/28. 177-196. http:{www.jstor.org/stable/1580566. [Erişim Tarihi: 11.12.2019].
• Safâyî (2005). Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâidi’l-Eş‘âr). Haz. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Sâlim (2005), Tezliretü’ş-şu’arâ. Haz. Adnan İnce. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Şemseddin Sami (1317). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Umaç, Zeynep Şimşek (2005). Birrî Mehmed Dede’nin Bülbüliye Adlı Eseri Üzerine Cümle Bilgisi İncelemesi Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Uzun, Mustafa-Ahmet Turan Arslan (2010). “Takriz”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 39, İstanbul. 472-474.
• Vesely, Rudolf (2003). “Das Takriz in der arabischen Literatur”, Die Memlûken –Studien zuihrer Geschichte und Kultur. Zum Gedenken an Ulrich Haarmann (1942-1999), Stephan Conermann-Anja Pistor-Hatam (Hg.). 379-385.
• Woodhead, Christine (2000). “Puff and Patronaj: Ottoman takriz-writing and literary recommendation in the 17th century”. The Balance of the truth. Essays in honour of Professor Geoffrey Lewis. Ed. Çiğdem Balım-Harding, C. Imber. İstanbul: Isis Press. 395-406.
• Yavuz, K. (2009). “Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXXVI.137-180.
• Yûsuf Has Hâcib (2007). Kutadgu Bilig. Haz. Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Birrî Mehmed Dede. Bülbüliyye. Süleymaniye Kütüphanesi Rauf Yekta. No: 77.
• Birrî Mehmed Dede. Bülbüliyye. Süleymaniye Kütüphanesi İzmir 520
• Fıtnat Hanım Divanı.Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. No: H 921.
• Nâbî Divânı. Millet Yazma Eser Kütüphanesi AEMNZ. No: 418.
• Nâbî Divânı. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye. No: 1118.
• Safâyî Tezkiresi. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi. No. 2585.
• Safâyî Tezkiresi. Millet Yazma Eser Kütüphanesi Thr. No: 771.
• Şeyh Gâlib Divanı. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi. No: 658.
• Seyyid Vehbî Divanı. Millet Yazma Eser Kütüphanesi AEMNZ. No: 497.
• Takrîz ve Mekâtib. Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa. No. 2831.
• Takrizât. Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi. No. 417.