Servi Boylu Yılan Saçlı Sevgilinin Başka Bir Düzlemde Okunma Denemesi

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 164 - 178, 26.12.2019

Ayşe Yıldız

https://doi.org/10.34083/akaded.648325

Cited By: 1

Öz

Klasik
Türk şiirinde sevgilinin güzellik unsurları arasında ön plana çıkanlardan ikisi
boy ve saçtır. Metinlerde bunların tasviri esnasında sıklıkla kullanılan benzetmelikler
ise servi ve yılandır. Bu iki benzetmelik Türk şiirine modellik eden diğer
klasik edebiyatlarda da aynı şekilde var olmuştur. Araştırmacılar, aynı
benzetmeliklerin kullanılmasının sebebini klasik edebiyatların idealize
edebiyatlar olduğu, soyutlamayı ön planda tuttuğu, benzetme unsurları aynı olsa
bile, benzetme yönü ve hüsn-i talil gibi şairin yeteneğini ön plana çıkaran
ayrıntıların ve sonuçta ortaya çıkan üslup mükemmeliyetinin bu edebiyat
anlayışında öncelendiği noktasından hareketle açıklamaya çalışmışlardır. Bu
açıklamalar temelde yanlış olmamakla birlikte benzetme unsurlarının kökeni, bu
edebiyata kaynaklık ettiği kabul edilen metin ya da kültürlerin çok daha
öncesinde antik dünyanın kabullerinde/mitolojide berraklaşmaktadır.

Sâbir’in Hophopnâme
isimli kitabındaki “Dilber” şiirinde yer alan ve klasik Türk şiirinin sevgili
tipiyle alay etmeyi amaçlayan servi ağacının üstünden sarkan yılanların yer
aldığı çizim, Abdülbaki Gölpınarlı’nın Divan
Edebiyatı Beyanındadır kitabına da aynen alınmış ve klasik Türk şiirinin
muarızlarınca sürekli bir eleştiri malzemesi olarak kullanılmıştır. Konuyla
ilgili mevcut tartışmaları değerlendirmek bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Bu
makalede klasik Türk şiirinde sevgilinin boyunun benzetileni olan servi ve saçının
benzetileni olan yılanın, idealize bir edebiyat anlayışının ötesinde mitolojik
ilişkiler eşliğinde farklı bir bağlamda okunabilmesi amaçlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, benzetmeler dünyası, servi boy, yılan saç, , mitoloji

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (2013). Divan Edebiyatı. İstanbul: İsam Yay. Alciatus, Andrea (2007). Emblemata Simgeler Kitabı. (çev. Çiğdem Dürüşken). İstanbul: Kabalcı Yay. Alpay Tekin, Gönül (2009). “Divan Edebiyatında Bazı Motiflerin Mitolojik Kökeni”. Journal of Turkish Studies. (33/2): 181-200. Alpay Tekin, Gönül (2003). Eski Türk Edebiyatı Metinlerinin Bugünkü Türkçeye Açılamalarıyla Çevrilmesinin Gerekliliği Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu Mustafa Canpolat Armağanı. (haz. Aysu Ata ve Mehmet Ölmez). Ankara. Ateş, Mehmet (2012). Mitolojiler ve Semboller –Ana Tanrıça ve Doğurganlık-. İstanbul: Milenyum Yay. Bayram, Yavuz (2006). “Servi”. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. C.5. Ankara: AKMB Yay. 279-282. Cirlot, J. E (2001). A Dictionary of Symbols. London: Routledge. Cooper, J. C. (1978). An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. London: Thames and Hudson Press. Çelebioğlu, Âmil (1998). “Kültür ve Edebiyatımızda Ay”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yay. Demirkazık, H. İbrahim (2011). “Divan Şiirinde Karga”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. (24): 131-178. Gezgin, Deniz (2015). Bitki Mitosları. İstanbul: Sel Yay. Eliade Mircea (2015). Dinler Tarihine Giriş. (çev. Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yay. El-Kisâî, Muhammed b. Abdillah (1933). Kısasu’l-Enbiyâ. Leiden: Brill Press. Erbay, Erdoğan (1997). Eskiler ve Yeniler: Tanzimat ve Servet-i Fünûn Neslinin Divan Edebiyatına Bakışı. Erzurum: Akademik Araştırmalar Yay. Erünsal, İsmail (1998). “Mu’idî’nin Miftahü’t-Teşbîh’i”. Osmanlı Araştırmaları, The Journal of Ottoman Studies. (VII-VIII): 215-254. Gardın, Nanon -Robert Olorenshaw-Jean Gardin-Olivier Klein (2014). Larousse Semboller Sözlüğü, (Çev. Beyza Akşit). İstanbul: Bilge Yay. Gölpınarlı, Abdülbaki (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır. İstanbul: Marmara Kitabevi. Graves, Robert ve Raphael Patai (2013). İbrani Mitleri. (çev. Uğur Akpur). (haz. Ömer F. Oyal). İstanbul: Kabalcı Yay. Gürkan, Salime Leyla (2013). “Yılan”. İslam Ansiklopedisi. C. 43. İstanbul: TDV Yay. 527-529. Kahraman, Mehmet (1996). Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Beyan Yay. Koncu, Hanife (2013). “Bir Kitabın Anatomisi: Abdülbaki Gölpınarlı ve Divan Edebiyatı Beyanındadır”. Abdülbaki Gölpınarlı. (edt. İsmail Hakkı Aksoyak). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Köroğlu, Erol (1997). “Divan Edebiyatı Beyanındadır Gölpınarlı’nın Anti-Divan Manifestosu”. Kitap-lık. (29-30): 68-72. Kutlar, Fatma Sabiha (2004). “Kâfûr”. Türk Dünyası Edebiyat Kavram ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. C. 4. Ankara: AKM Yay. 15-17. Macit, Muhsin (2006). “ Divan Edebiyatı Tartışmaları ve Gelenekten Yararlanma Sorunu”. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim. (77-78): 20-32. Macit, Muhsin (1986). Gelenekten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yay. Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı. (haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs). Ankara: TDK Yay. Namık Kemâl (2005). Celâleddin Harzemşâh. (haz. Oğuz Öcal). Ankara: Akçağ Yay. Rehîmî, Amin, Seyyide Zahra MOSAVİ ve Mehrdad MORVARİD (1393). “Nümadha-yı Cânveri-i Nefs Der- Mütûn-ı İrfani Bâ- Tekye-Ber-âsâr-ı Senâyî, Attâr ve Mevlevî”. Metn-i Pejûhi-yi Edebî. (62): 148-173. Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay. Şerafeddin Râmi (1994). Enisü’l-Uşşâk (Klasik Doğu Edebiyatında Sevgili İle İlgili Mazmunlar). (çev. Turgut Karabey, Numan Külekçi, Habib İdris). Ankara: Ecdad Yay. Tez, Zeki (2008). Mitolojinin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yay. Usta, İbrahim (2015). İslam Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yay. Usta, İbrahim (2016). “Arap Edebiyatında Mitoloji Kültürü”. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu- Asos Congress Bildiri Kitabı. Elazığ: Asos Yay. Yavuz, Hilmi (2010). “Divan Edebiyatı Beyanındadır’da İki Mesele”. Okuma Biçimleri. İstanbul: Timaş Yay. Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay. Yıldız, Ayşe (2017). “Sevgilinin Boyunun Benzetilenleri Bağlamında Nârveni Yeniden Düşünmek”. Littera Turca. (3/1): 330-336. Yıldız, Ayşe (2010). Abdülbaki Gölpınarlı’dan Hilmi Yavuz’a Divan Edebiyatı Beyanındadır”. Türkbilig. (20): 325-336. Yöndemli, Fuat (2004). Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Ankara: Piramit Yay.