Divan Şiirinin/Şairinin Hâb-ı Gafletten İkaz Vazifesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 59 - 77, 30.04.2020

Gülçiçek Akçay

https://doi.org/10.34083/akaded.678381

Cited By: 1

Öz

“Çevresinde olanları fark edememe, açık gerçeği
görememe, dalgınlık, dikkatsizlik, basiretsizlik, aymazlık” olarak tanımlanan
gaflet, tasavvufi ıstılah olarak, “kalbin Hak’tan habersiz olması, zikrinden
mahrum kalması, ‘Hak’ şeklinde ifadesini bulan açık gerçekleri görememe, dinî
hassasiyetlere uymakta idrak eksikliği, nefsin emrine göre hareket etme, her
konuda yeterince zikirden mahrum olma” şeklinde manasını bulmuştur.

Divan şairlerinin ortak lügatinde yer alan ve uyku hali
ile özdeşleştirildiği için “gaflet uykusu” şeklinde ifadesini bulan bu halin
keyfiyeti ve onu izale etme yolları başta tasavvufi eserler olmak üzere bu
düşünce sisteminin hayallerini ve mecazlarını kullanan edebi mahsullerde çokça
karşımıza çıkmaktadır.

İncelediğimiz divanlarda gaflet uykusu ibaresinin
genellikle her insanın tabii olarak içinde bulunduğu bir hali tarif için
kullanıldığını görmekteyiz. Zaman zaman Hak yolunu meslek edinmiş bir salik,
çokça da bu yoldaki mürşit rolüne bürünen şair, necat bulmaya çalıştığı
gafletin hallerini, gafilin özelliklerini, gaflet uykusundan uyanma yollarını
işaret etmek için şiiri vasıta olarak kullanmıştır. Bu haliyle edebi eser,
cemiyeti irşat etmede rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

divan şiiri, Gaflet uykusu, tasavvuf, rüya, uyku, ikaz

Kaynakça

• Akpınar, Şerife. Agâh Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10589,agah- diva-nipdf.pdf?0 (Erişim: 23.03.2017).
• Altun, Kudret (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve Divanı ( Varidatü'l - Enika). İstanbul: Özlem Kitabevi.
• Apaydın, H. Yûnus (1996). “Gaflet”. İslam Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV. Yayınları. 284-285.
• Arslan, Mehmet (2007). Mihrî Hâtun Dîvânı. Ankara: Uyum Ajans.
• Arslan, Üzeyir (2012). XVII. Yüzyıl Şairi Besnili Nehcî Dede (1616-1680?) ve Divanı. Ankara http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10636,nehci-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 21.04.2017)
• Ayan, Hüseyin (1990). Nesîmî, Dîvân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aydemir, Yaşar (2007). Ravzî Divanı. İstanbul: Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Bayak, Cemal. Sehâbî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78399/sehabi-divani. (Erişim: 21.04.2017).
• Bektaş, Ekrem (2007). Muvakkit-Zâde Muhammed Pertev Dîvânı. Malatya. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10630,muvakkitzade-pertevpdf.pdf?0 (Erişim: 21.04.2017).
• Bilgin, Azmi (2000). Ümmî Sinan Divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bilgin, Azmi (2003). Divan-ı Seyyid Nigâri. İstanbul: Kule İletişim.
• Boz, Erdoğan (2007). Hakiki Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Canım, Rıdvan (2016). Divan Edebiyatının Kaynakları. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Ceyhan, Semih (2013). “Yakaza”. İslam Ansiklopedisi. C. 43. İstanbul: TDV. Yay. . 270-271.
• Cündioğlu, Dücane (2001). “Allah Sizleri Dertsiz Bırakmasın!” Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com/arsiv/2001/kasim/17/dcundioglu.html
• Cündioğlu, Dücane (2009). “İnsan Özü Gereği Cahil ve Gafildir”. Yeni Şafak. http://www.yenisafak.com/yazarlar/ducanecundioglu/insan-ozu-geregi--cahil-ve-gafildir-15892.
• Çavuşoğlu, M. ve M.A. Tanyeri (1989). Üsküplü İshak Çelebi Divanı. İstanbul: MSÜ Fen-Ed. Fak. Yayınları.
• Eren, Abdullah. Mehmed Sıdkî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78384/mehmed-sidki-divani.html (Erişim: 12.03.2017)
• Erginli, Zafer (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi.
• Harmancı, M. Esat (2007). Süheylî, Ahmed Bin Hemdem Kethudâ, Dîvân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa (1990). Usûlî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kadıoğlu, İdris (2003). Lebib-i Âmidî: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Doktora Tezi. Kayseri: Dicle Üniversitesi.
• Kara, Mustafa (1990). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Karaköse, Saadet (2001). Sa‘îd Giray Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10644,said-giray-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 12.03.2017)
• Karavelioğlu, Murat A. (2004). Şem’i Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kavruk, H. ve B. Selçuk (2009). Filibeli Vecdî ve Dîvânı (Metin-Dizin). Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• Kırbıyık, Mehmet . Kâtib-Zâde Sâkıb Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10622,katibzade-sakibpdf.pdf?0 (Eri-şim:12.03.2017).
• Kurnaz, Cemal (1993). “Câm”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV. Yayınları. 41-42.
• Kutlar, Fatma Sabiha (1996). Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı: Tenkitli Metin-İnceleme-Özel Adlar Dizini I-II. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Ya-yınları.
• Muhyiddin Arabi (1990). Füsusü’l-Hikem. Çev. Nuri Gencosman, İstanbul: Ataç Yayınları.
• Okçu, Naci (1993). Şeyh Galib, (Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlili ve Diva-nının Tenkitli Metni). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, Mehmet (1999). Neccârzâde Rıza Dîvânı’nın Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Kocatepe Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Yekta. Emrî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10606,giris-emridivanipdf.pdf?0
• Tarlan, Ali Nihat (1968). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon). C.1. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Tarlan, Ali Nihad (1970). Zatî Divanı (Gazeller Kısmı). C. 2. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (2005). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yazar, İlyas (2010). Kani Divanı - Tenkitli Metin ve Tahlil. İstanbul: Libre Kitap.
• Tatçı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78411/Yûnus-emre-divani.html (Erişim: 21.03.2017).
• Uludağ, Süleyman (1996). “Gaflet”. İslam Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV. Yayınları. 283-284.
• Uludağ, Süleyman (1996). “Celal”. İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: TDV. Yayınları. 240.
• Üst, Sibel. Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Metin). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10604,edirneli-nazmi-divani-sayfa-1-1989pdf.pdf?0 (Erişim:12.03.2017).
• Yorulmaz, Hüseyin (1999). Ziya Paşa, Terci-i Bend ve Terkib-i Bend. İstanbul: Merdiven Kitapları.