Türkçede Yan Anlamı Temel Anlam Durumuna Geçen Sözlükbirimler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 21, 30.04.2021

Gülcan Çolak

https://doi.org/10.34083/akaded.889874

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, güncel Türkçe sözlüklerde madde başı olarak yer alan 18 çokanlamlı sözlükbirimin temel anlamından tamamen ya da büyük oranda uzaklaştıkları, yan anlamlarının ise temel anlam durumuna geçtiği, tarama araştırması ve içerik analizi yöntemleriyle kanıtlanmaya çalışılmıştır.

Seçilen sözlükbirimlerin akla gelen ilk anlamını, tarama araştırması yöntemiyle belirlemeye yönelik bir anket hazırlanmıştır. 63’ü kadın, 37’si erkek ve yaş ortalaması 33 olan farklı eğitim düzeylerinden 100 kişi, anketteki sözlükbirimlerin zihinlerinde oluşan ilk anlamını belirtip bu hedef kelimeleri cümle içinde kullanmıştır. İçerik analizi için Türkçe Ulusal Derlemi’nden (TUD) yararlanılmış; hedef sözlükbirimlerin bağlam içinde gösterdikleri anlamlar ve bunların kullanım sıklıkları değerlendirilmiştir. Her iki yöntemle elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, bu sözlükbirimlerin Türkçenin genel sözlüklerinde temel olarak açıklanan anlamlarının bilinmediği ya da kaybolmakta olduğu; yan anlamlarının ise günümüz Türkçesinde temel anlam durumuna geçtiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

başka anlama geçiş, temel anlam, yan anlam, anlam sıralaması, sözlükçülük

Lexemes of Which Connotative Meaning Transferred into Basic Meaning in Turkish

Öz

In this paper, 18 polysemous lexemes were selected from the Turkish Dictionaries and it was proven with survey research and analysis of contents that these had transitioned pragmatically from their connotative meanings to basic meanings.

A questionnaire was prepared to determine the first meaning that comes to mind for the words selected with a survey research. The survey was administered to 100 participants, 63 females and 37 males, with an average age of 33, from different educational levels; They were asked to determine the first meaning that came to their minds for the words on the survey and use the words in a sentence. The Turkish National Corpus prepared by the English Linguistics Program of the Mersin University was utilized for the content analysis. The concepts and frequencies shown within the context of the target lexical units were evaluated. In light of the data obtained from both methods, it was determined that the basic meanings of these lexical units had been forgotten or lost, whereas, the meanings stated to be secondary had transitioned to the basic meaning in the present-day use of Turkish.

Anahtar Kelimeler

semantic transfer, basic meaning, connotation, ordering senses within entries

Kaynakça

• Aksan, Doğan (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (2. Baskı). Ankara: Erol Ofset Matbaacılık.
• Aksan, Doğan (1999). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). In Proceedings of Eight International Conference on Langugae Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. ( 3223-3227).http://www.lrecconf.org/proceedings/lrec2012/papers.html.
• Arslan-Erol, Hülya (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayverdi, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lugatı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayıncılık.
• Boz, Erdoğan (2009). “Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: Klasik Örneği”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish Turkic (4/8): 146-158.
• Boz, Erdoğan (2011). “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”. Sözlük Bilimi Yazıları I. Ankara: Gazi Kitabevi. 195-228.
• Cruse, Alan (2006). A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburg: Edinburg University Press.
• Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çolak, Gülcan (2009).“Mecaz Anlamı Temel Anlama Dönüşen Kelimeler”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish Turkic (17-Volume 4/4): 148-171.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat,. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dil Derneği (2012). Türkçe Sözlük (3. Baskı). Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Doğan, D. Mehmet (2014). Doğan Büyük Türkçe Sözlük (23. Basım). Ankara: Yazar Yayınları.
• Doğru, Fatih (2013). “Kâmûs-ı Türkî’den Türkçe Sözlük’e Anlam Değişmeleri-Eylemler”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish Turkic (17-Volume 8/9): 1183-1222.
• Evirgen, Arife Ece (2020). "Sahte Kavramını Karşılayan Çakma, İmitasyon, Kolpa, Korsan, Sözde ve Taklit Sözcüklerinin Kullanımları". XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: Gazi Üniversitesi: 510-519.
• Grzega, Joachim and Schöner, Marion (2007). English and General Historical Lexicology: Materials for Onomasiology Seminars. Germany: Katholische Universität-Ingolstadt.
• Guiraud, Pierre (1999). Anlambilim (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Karademir, Fevzi (2016), “Türkçe Sözlüklerde Meyve Adlarının Anlamlandırılışı”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (DÜSBED), Yıl-8 Sayı 16: 289-305.
• Kipfer, A. Barbara (1984), “Methods of Ordering Senses within Entries”. Hartmann Reinhard R. K. (ed). LEXeter’83 Proceedings: Papers from the International Conference on Lexicography at Exeter, Lexicographica Series Maior 1. Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 101-108. http://www.euralex.org/elx_proceedings/ [Erişim tarihi: 14.05.2015].
• Lew, Robert (2009), “Towards variable function-dependent sense ordering in future dictionaries”. Bergenholtz, Henning, Sandro Nielsen and Sven Tarp (eds): Lexicopraphy at a crossroads: Dictionaries and encyclopedias today, lexicographical tools tomorrow. Linguistics insights studies in language and communication (Vol. 90): 237-264. Bern: Peter Lang.
• Malmkjær, Kirsten (2002). The Linguistics Encyclopedia (Second Edition). New York: Routledge.
• Oğuz, Ceren (2011). Kâmûs-ı Türkî’den Türkçe Sözlük’e Anlam Değişmeleri-Adlar (K-Z). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkçe Sözlük (10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Ulusal Derlemi (TUD). www.tnc.org.tr. 06. 09. 2015.
• Ullmann, Stephen (1962). Semantics: An Introduction to the Science of Meaning. Oxford: Basic Blackwell.
• Usta, Halil İbrahim (2006). “Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (46/1): 223-242.