The Religious and Historical Origins of Certains Motifs in The Masnavis of Leylâ vü Mecnûn

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1415 - 1433, 30.08.2021

Hacer Sağlam

https://doi.org/10.34083/akaded.952161

Cited By: 1

Öz

Motifs expressing the least meaningful elements of literary texts in texts constitute building blocks with unusual, extraordinary, traditional or universal, recurrent, or inseparable qualities in texts based on narration. Motifs range widely from oral cultural products to written cultural works. The motifs in epics which are accepted as the first narratives, alongside in fairy tales, folk tales, and masnavis and even modern-day narratives attract attention as elements that have been and that are inherited. However, some of motifs we encounter in various works also noticeably come from pre-epic times. As texts are retrospectively followed, it is possible to see the religious and historical origins of the motifs. Some motifs, which especially date back to the time of the prophets and are involved in sacred texts, also appear in various ways in the narrative works of divan literature. This proves that some motifs are even above worldly limits and are archetypal in quality. The religious and pre-historic origins and foundations from which these motifs originate constitute the reason behind their various forms. These motifs, which were transferred to the masnavis and which serve as key narrative sources for Divan literature, shed light on the place of the masnavis in the intertextual context from pre-epic periods. The masnavis of Leylâ vü Mecnûn (Layla and Majnun) stand out as one of such works in Divan literature. This paper will emphasize the religious and historical origins of some motifs that have inherited from prehistoric times to masnavis and particularly to the masnavis of Leyla vü Majnun.

Anahtar Kelimeler

motif, divan literatüre, masnavi, Leylâ vü Mecnûn, time of the prophets.

Leylâ vü Mecnûn Mesnevîlerinde Bulunan Bazı Motiflerin Dinî ve Tarihî Kökenleri

Öz

Edebî metinlerin anlamlı en küçük unsurlarını ifade eden motifler, anlatma esasına dayalı metinlerde; sıradışı, olağanüstü, geleneksel veya evrensel, mütekerrir, ayrıştırılamaz vasıfları haiz yapı taşlarını oluştururlar. Motifler, sözlü kültür ürünlerinden yazılı kültür eserlerine kadar geniş bir yayılım alanına sahiptir. İlk anlatılar olarak kabul edilen destanlardaki motifler; masallar, halk hikâyeleri, mesnevîler ve hatta günümüzdeki modern anlatı türlerine kadar intikal etmiş ve etmekte olan unsurlar olarak dikkat çekmektedir. Bununla birlikte, çeşitli eserlerde karşılaştığımız motiflerin bir kısmının, varlıklarını destan öncesi zamanlardan aldığı fark edilmektedir. Metinler geriye doğru takip edildikçe motiflerin dinî ve tarihî kökenlerini görmek mümkün olur. Özellikle peygamberler tarihine kadar uzanan, kutsal metinlerde yer alan bazı motiflerin varlığı, divan edebiyatının anlatma esasına dayalı eserlerinde çeşitli şekillerde karşımıza çıkar. Bazı motiflerin ise dünyevî sınırların dahi üstünde oldukları, arketipsel nitelik taşıdıklarını ispat etmektedir. Motiflerin kaynaklandıkları dinî ve tarihî kökenler, onların çeşitli türlerdeki varlıklarının nedenini oluşturur. Divan edebiyatının önemli anlatı kaynakları olan mesnevîlere intikal etmiş bu motifler, mesnevîlerin destan öncesi devirlerden gelen metinlerarası bağlamdaki yerine ışık tutar. Divan edebiyatında Leylâ vü Mecnûn mesnevîleri, söz konusu eserlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Bu makalede, tarih öncesi devirlerden mesnevîlere, özelde ise Leylâ vü Mecnûn mesnevîlerine intikal etmiş bazı motiflerin dinî ve tarihî kökenleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

motif, divan edebiyatı, mesnevî, Leylâ vü Mecnûn, peygamberler tarihi.

Kaynakça

• Arda, Z. C. (1970). Edebiyatta Motif Araştırmaları. Hareket, (49), 20-23.
• Balaban, T. (2019). Âdem ile Havva ve Yasak Meyve Arketipi Metinlerarasılık Bağlamında Tabunun Anlatıda İzdüşümü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (SUTAD), (47), 175-195.
• Bayak, C. (2019). Sevdâyî Kıssa-i Birle Leyli. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/
• Câmî (1313). Leylî vü Mecnûn. (Ali Mustafa Haz.). Nâşir Nüsha el-Ketrûnîk. www.zoon.ir
• Celîlî (2011). Leyla vü Mecnun Mesnevîsi. (Kazan Nas, Şevkiye, haz.). Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Demircan, A. (2009). Sevr Mağarası. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (37), 5-6.
• Ebî Bekr el-Vâlibî (1987). Divanu Mecnun Leylî. (Ali Hasan Haz.). Mektebetü’l-Âdâb ve Matbatühâ Bi’l-Câmîz.
• Eski ve Yeni Ahit (t.y.). Erişim Tarihi: Şubat 14, 2021. https://incil.info/kitap/
• Fahreddin-i Irâkî (2012). Aşk Metafiziği. (Alkan, Ercan Çev.). Hayykitap.
• Firdevsî (2014). Şahnâme I. (Lugal, Necati Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Fuzûlî (2010). Leylâ ve Mecnûn. (Doğan, Muhammed Nur Haz.) Yelkenli Yayınevi.
• Grimal, P. (2012). Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. Kabalcı Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2017). Mitra ve Mitraizm. Din ve İnanç Sözlüğü. Vadi Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (2004). Dünya İnançları Sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Harman Ö. F. (2013). Yunus. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (43), 599.
• Harman, Ö. F. (2001). İsmail. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay, (23), 76-80.
• İbn Arabi (2010). Şeceretü’l-Kevn. (İnce, Vahdettin Çev.). Kitsan Yayınları.
• İbn Arabi (2019). Fütûhât-ı Mekkiyye. C.1. (Demirli, Ekrem Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbn Tufeyl (2017). Hayy bin Yakzan. (Yaltkaya, Şerefettin Haz.). Büyüyen Ay Yayınları.
• Kızıl, H. (2013). Mitra’dan ‘Mithras’ın Sırları’na Mitraizm’in Kuruluş Serüveni. Ekev Akademi Dergisi, (55), 114-120.
• Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (1997). Orhan Matbaacılık.