Geleneksel Anlatmadan Parodiye Kahramanın Dönüşümü ve Kurgunun Yeniden Yaratımı: “Bamsı Beyrek” Filmi Örneği

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 170 - 198, 30.11.2021

Gökçe Emeç

https://doi.org/10.34083/akaded.1010323

Öz

Halk bilgisi ürünlerinin doğduğu ve aktarıldığı kültür ortamları incelendiğinde üç kültür ortamından söz etmek mümkündür. Bu kültür ortamları birincil sözlü kültür ortamı, yazılı kültür ortamı ve ikincil sözlü kültür ortamıdır. Halk bilgisi ürünlerinin değişime açık yapısı, onların bu kültür ortamları arasında geçiş yapmalarına olanak sağlamış; birincil sözlü kültür ortamında doğan bir yaratmanın, ikincil/ elektronik sözlü kültür ortamında aktarılmasının önü açılmıştır. Teknolojinin gelişmesi, bilgi aktarımında medyanın ortaya çıkması ve etkin bir biçimde kullanılır hale gelmesi, kültürün aktarımındaki araçları da etkilemiştir.

Sözlü kültür ortamında yaratıldığı düşünülen ve günümüze yazılı olarak gelmiş olan Dede Korkut anlatmaları Türk kültürü için oldukça önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut anlatmaları pek çok çağdaş edebî türe, tiyatroya, sinemaya, genel anlamıyla güzel sanatların diğer alanlarına da kaynak olmuştur.

Senarist olarak tanıdığımız Burak Aksak, Dede Korkut anlatmalarını kendine has üslubuyla senaryolaştırmış ve izleyicilere sunmuştur. Aksak, 2017 yılında Dede Korkut anlatmalarından “Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması”, “Kam Püre oğlu Bamsı Beyrek” ve “Duha Koca oğlu Deli Dumrul” anlatmalarını “Salur Kazan: Zoraki Kahraman”, “Bamsı Beyrek” ve “Deli Dumrul” adlarıyla sinemaya uyarlamıştır. Dede Korkut anlatmalarını sinemaya uyarlarken mizahi bir üslupla metinleri yeniden yazmış, yeniden yazım sürecinde absürt parodiden yararlanmıştır.

Çalışmamızda bazı araştırmacıların halk hikâyesi, bazı araştırmacıların ise destan özelliği gösterdiğini belirttikleri Bamsı Beyrek anlatması odak noktamız olacaktır. “Bamsı Beyrek” sinema filminde kahramanın dönüşümü anlatı metniyle karşılaştırılarak metinlerarası ilişkiler bağlamında metin merkezli yaklaşımla değerlendirilecektir. Ayrıca senaristin metne dâhil ettiği mizahi unsurlar parodi ve anakronizm çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, metinlerarasılık, anakroni, parodi.

The Transformation of the Hero and The Re-Instruction of Fiction from Telling to Absurt Parodia: The Example of the Film “Bamsı Beyrek”

Öz

When the cultural environments in which folklore creations are created and transferred are examined, it is possible to talk about three cultural environments. These cultural environments are the primary oral cultural environment, the written cultural environment, and the secondary oral cultural environment. The fact that folklore creations are transferable enabled them to carry between these cultural environments. The way has been cleared for a creation created in the primary oral cultural environment to be transferred into the secondary/electronic oral cultural environment. The development of technology, the emergence of the media in information transfer and its effective use have also affected the tools in the transfer of culture.

Dede Korkut narratives, which are thought to have been created in the oral cultural environment and have come to the present in written form, have a very important place for Turkish culture. Dede Korkut narratives have also been used as a source for many contemporary literary genres, theatre, cinema, and other branches of fine arts in general.

Burak Aksak, who is known as a screenwriter, scripted Dede Korkut narratives with his unique style and presented them to the audience. In 2017, Burak Aksak recounted the Dede Korkut narratives; “Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması", "Kam Püre oğlu Bamsı Beyrek" and "Duha Koca oğlu Deli Dumrul" in "Salur Kazan: Zoraki Kahraman", "Bamsı Beyrek" and "Deli Dumrul" adapted it into a movie. He rewrote the texts with a humorous style while adapting Dede Korkut narratives for the cinema, and used absurd parody in the rewriting process.

In our study, our focus will be on the story of Bamsı Beyrek, which some researchers view as a minstrel-poets story and some researchers mention it as an epic. The transformation of the hero in the movie "Bamsı Beyrek" will be compared with the narrative text and evaluated with a text-centered approach in the context of intertextual relations. In addition, the humorous elements that the screenwriter included in the text will be discussed within the framework of parody and anachronism.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, intertextuality, anachrony, parody.

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. (2018). Sinema ve Metinlerarasılık –Filmlerarası Etkileşimler ve Aktarımlar-. Konya: Çizgi.
• Campbell, Joseph. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı.
• Çetin, İ. (1998). “Türk Destan Kahramanları ve Köroğlu.” Milli Folklor. 39, ss: 46-52.
• Çobanoğlu, Özkul. (1996). “Lord Raglan’ın Batı Halk Kahramanı Kalıbı Açısından Oğuz Kağan ve Er Töştük Destan Kahramanlarına Bakış”, Umay Günay Armağanı, Ankara.
• Ekici, Metin. (1995). Dede Korkut Tesiri ile Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Ekici, Metin. (2016). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
• Erdemir, Filiz. (2009). “Postmodern Sinemada Kahramanın Dönüşümü” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 35, ss. 21-40.
• Ergin, Muharrem. (2016). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: TDK.
• Greene, Thomas. (1998). “Epik Normlar”. (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor, S. 38, ss. 129-135.
• Güvenç, Ahmet Özgür. (2020). Folklor ve Sinema. İstanbul: Ötüken.
• Jung, Carl Gustav. (2012). Dört Arketip. İstanbul: Metis.
• Kara Düzgün, Ülkü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi” folklor/edebiyat C.18, S. 69, ss. 9-46.
• Köse, N. (1999a). “Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve KOCOCAŞ". Milli Folklor. 43. ss: 19-23.
• Köse, N. (1999b). “Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ile Kurmanbek” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, Ankara. ss:253-261.
• Köse, N. (2000). “Raglan'ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Türk Halk Hikâyeleri”. Milli Folklor. 45. ss: 22-39.
• Oh, Eunkyung. (2021). “Oğuz Türkleri ve Özbeklerin Kahramanlık Destanları Arasında Metinlerarasılık: Bamsı Beyrek ve Alpamış Destanları Üzerine Bir Karşılaştırma”. Dünyada Dede Korkut Araştırmaları. (Haz. Fikret Türkmen, Gürol Pehlivan). İstanbul: Ötüken.
• Oğuz, M. Öcal. (1998). Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Boğaç Han”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, C. 46, ss. 113-118.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis.
• Öğüt Eker, Gülin. (2014). İnsan Kültür Mizah- Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah-. Ankara: Grafiker.
• Ölçer Özünel, Evrim. (2015). “Baharı Getiren Kahraman: Bamsı Beyrek”, Millî Folklor, Y. 27, S. 107, ss. 34-48.
• Raglan, Lord. (1998). “Geleneksel Kahraman”, Çev. Metin Ekici, Millî Folklor, 5, 10, 37, 126-138.
• Saltık Özkan, Tuba. (2009). “Kahramanın Yolculuğu Bağlamında Bamsı Beyrek ve Erginlenme Süreci”, Millî Folklor, Y. 21, S. 81, ss. 27-33.
• Şahin, Veysel; Aysuda Şahin. (2019). Epik Dünyanın Kurmaca Mitosu Dede Korkut Anlatıları –Dede Korkut Anlatılarında Kurmaca Yapı-. Ankara: Akçağ.
• Turhan Tuna, Sibel. (2018) Lord Raglan’ın “Geleneksel Kahraman Kalıbı”ndan Hareketle “Maaday Kara” Destanında Eski Türk Kültüründen İzler, Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:1, Sayı:2, 207 - 219.