Eski Türk Yazıtlarında Bulunan Yansıma Sözcükler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2198 - 2213, 30.12.2023

Gamze Özok

https://doi.org/10.34083/akaded.1327438

Öz

Eski Türk Yazıtları, Türk yazı dili tarihini başlatan eserlerdir. Aralarında “Orhun Abideleri” olarak adlandırılan üç büyük yazıtın da bulunduğu bu eserlerin bazıları bir veya birkaç satırdan bazıları da tek sözcükten oluşsa da her biri hem tarihi hem kültürel hem de dil özellikleri açısından çok önemlidir. Türk yazı dili tarihinin başlangıç vesikaları olarak kabul edilen bu yazıtların, barındırdıkları kelime hazinesiyle içinden çıktıkları topluluğun duyuş, düşünüş, yaşayış biçimini yansıttığı düşünülürse bu eserlerin kaynaklık ettiği alanlar bakımından önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Ayrıca pek çok alana ışık tutan bu yazıtlar, söz varlığıyla ve bu söz varlığının kullanım biçimiyle yazıldıkları dönemlerde dilin ifade gücünü de göstermektedirler. Bir dilin söz varlığı içerisinde çok büyük bir yere sahip olmayan yansıma sözcükler de duygu ve düşünceleri dilde daha canlı, ayrıntılı, etkili ve kalıcı bir şekilde ifade etmeye olanak sağlayarak anlatımı kuvvetlendiren sözcüklerdir. Başlangıçtan bugüne kadar daha çok konuşma dilinde varlığını ve gelişimini sürdüren yansıma sözcüklerin, dilin ilk yazılı belgelerinde ne oranda ve ne şekilde yer aldığı merak uyandıran bir konudur. Bu çalışmayla da amaç; yansıma sözcük sayısıyla dünyanın en zengin dillerinden biri olan Türkçenin ilk yazılı belgelerinde, parçalarında ve satırlarında bu sözcükleri tespit ederek ses, şekil ve anlam bakımından inceleyip değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazıtları, yansıma sözcükler, söz varlığı, ses taklidi

An Examination On Onomatopoeic Words Found In Old Turkish Inscriptions

Öz

Old Turkish Inscriptions are the works that started the history of Turkish written language. Although some of these works, which include three large inscriptions called "Orkhon Monuments", are composed of one or more lines and some of them consist of a single word, each is very important in terms of both historical, cultural and linguistic features. Considering that these inscriptions, which are accepted as the beginning documents of the history of the Turkish written language, reflect the way of hearing, thinking and living of the community from which they came out with the vocabulary they contain, the importance of these works in terms of the fields they originate from is better understood. In addition, these inscriptions, which shed light on many fields, also show the expressive power of the language in the period they were written with the vocabulary and the way this vocabulary is used. Onomatopeic words, which do not have a very large place in the vocabulary of a language, are words that strengthen the expression by enabling them to express feelings and thoughts in a more vivid, detailed, effective and permanent way. It is an interesting issue to what extent and in what way the onomatopeic words, which have continued to exist and develop in the spoken language from the beginning until today, took place in the first written documents of the language. The aim of this study is to identify these words in the first written documents of Turkish, which is one of the richest languages in the world with the number of onomatopeic words it contains; to examine and evaluate in terms of sound, shape and meaning.

Anahtar Kelimeler

Old Turkish Inscriptions, onomatopeic words, vocabulary, sound imitation

Kaynakça

• Atalay, B. (2013). Divânü Lûgat-it Türk Dizini. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, E. (2016). Eski Türk Yer Adları. Bilge Kültür Sanat.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Clarendon Press.
• Ercilasun, A. B. (2021). Bengü İl Tuta Olurtaçı Sen. Dergâh Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2021). Dilin Doğuşu ve Evrimi: Basamak Teorisi, Dil Araştırmaları, 29: 1-17.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon (I, II). Otto Harrassowitz.
• Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Basım Yayın Tanıtım.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri (M. Akalın, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr/
• Kâşgarlı Mahmud (2013). Divânü Lûgat-it Türk (B. Atalay, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, A. (2006). Memlûk Kıpçak Sözvarlığı: Yansıma Fiiller Üzerine İnceleme. TÜBAR-XX, s. 105-124.
• Karasu, M. (2013). Tarihi Türk Lehçelerinde Yansımalı Fiiller. (Tez No.340161) [Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Koca, E. (2012). Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansıma Sözlerin Leksiko - Semantik Analizi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12 (1), 393-408.
• Koca, E. (2007). Divan’ü Lügat’it-Türk’teki Yansıma Sözcüklerin Leksiko - Semantik Analizi, Cusup Balasagın Atındagı Kırgız Uluttuk Universitesinin Carcısı, 17., 256.
• Koca, E. (2010). Codex Cumanicus’taki Yansıma Sözcüklerin Leksiko - Semantik Tahlili. Alatoo Academic Studies, V/5, N:2., 87-93.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi) (4. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Omuralıeva, A. (2019). Yansımalı Kelimeler Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 3 (2), 257-267.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları (Birleştirilmiş 3. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarıca, B. (2006). Van Gölü Çevresi Ağızları Sözlüğü. Atlas Yayınları.
• Sertkaya, O. (1984). Göktürk Tarihinin Meseleleri: Köl Tigin ve Köl-İç-Çor Kitabelerinde Geçen Oplayu Tegmek Deyimi Üzerine, Journal of Turkish Studies, 7: 369-375.
• Şirin, H. (2013). Yabogan (A 80) Yazıtı Üzerine. Bengü Beläk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 457-464.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2013). Irk Bitig. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2014). Orhon Yazıtları (5. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkay, K. (1978), Kaşgarlının Derlediği Yansıma Sözcükler. Ömer Asım Aksoy Armağanı. Türk Dil Kurumu Yayınları. 241-257.
• Zülfikar, H. (2018). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.