On The “Equality Phrase”

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 1064 - 1076, 30.08.2024

Özlem Erdoğan

https://doi.org/10.34083/akaded.1438192

Öz

In Turkish grammar, there is sometimes a word phrase called “equality phrase”. This word phrase, considered as a subtype of abbreviation phrases, is defined as a phrase whose first element takes the e equality suffix -CA. The examples given in some sources are as follows: “kendince haklı, sayıca üstün, yaşça büyük” etc. In addition to such examples, some sources also give the following examples: “insanca davranış, dostça muamele” etc. Moreover, there are also sources that don’t mention a phrase like the equality phrase at all and evaluate such examples in completely different ways. In this study, it has been investigated what the current evaluations are about the way these examples are handled. Then, based on the functions of the -CA equality suffix, answers were sought to the questions of how the examples mentioned could be explained syntactically and especially whether these examples represent a different type of phrase that can be called “equality phrase”. In this regard, it has been questioned whether the -CA suffix has a function such as establishing a semantic and structural connection between at least two words to form a word phrase. In this respect, some other word phrases containing suffixes with this function were compared with word phrases containing the -CA suffix. Additionally, it has been examined how the -CA suffix, which transforms nouns into adjectives or adverbs, affects the syntactic structure of the examples in question with this function. Correspondingly, it has been also examined whether there are other word phrases whose first element is an adjective or an adverb and have similar syntactic properties. Accordingly, word phrases with these features and examples defined as “equality phrases” have been compared. Finally, it has been pointed out that some of these examples resemble adjective phrases and some resemble adverbial phrases.

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Syntax, Word Phrases, Equality Phrase, Equality Suffix

“Eşitlik Öbeği” Üzerine

Öz

Türkçenin sözdizimi kaynaklarında kimi zaman “eşitlik öbeği” veya “eşitlik grubu” şeklinde adlandırılan bir sözcük öbeğinden söz edildiği görülür. Kısaltma öbeklerinin bir alt türü olarak gösterilen bu öbek, birinci unsuru -CA eşitlik ekini alan bir sözcük öbeği olarak tanımlanır. Verilen örnekler, kimi kaynaklarda “kendince haklı, sayıca üstün, yaşça büyük” vb. şekildedir. Kimi kaynaklarda ise bu tür örneklere ilaveten “insanca davranış, dostça muamele” vb. örnekler de eşitlik öbeği olarak gösterilmiştir. Ayrıca, eşitlik öbeği gibi bir sözcük öbeğinden hiç söz etmeyen ve bu tür örnekleri tamamen farklı şekillerde değerlendiren kaynaklar da bulunmaktadır. Bu çalışmada, söz konusu örneklerin ele alınış biçimiyle ilgili mevcut değerlendirmelerin neler olduğu araştırılmış ve ardından -CA eşitlik ekinin işlevlerinden yola çıkılarak eldeki örneklerin sözdizimsel açıdan nasıl açıklanabileceği ve özellikle de bu örneklerin “eşitlik öbeği” olarak adlandırılabilecek ayrı bir öbek türünü temsil edip etmediği sorularına cevap aranmıştır. Bu doğrultuda, özellikle -CA ekinin bir öbek oluşturacak şekilde birden fazla sözcük arasında anlamsal ve yapısal bir bağ kurmak gibi bir işlevinin olup olmadığı sorgulanmış ve bu işlevi gösteren eklerin kullanıldığı diğer bazı öbeklerle -CA ekinin görüldüğü öbekler arasında bu açıdan karşılaştırmalar yapılmıştır. Ayrıca, üzerine geldiği isimleri sıfata veya zarfa dönüştüren -CA ekinin bu işlevinin eldeki örneklerin sözdizimsel yapısını nasıl etkilediği sorusu üzerinde durulmuştur. Bu soruya bağlı olarak ilk unsuru sıfat veya zarf türündeki sözcüklerden oluşan ve benzer sözdizimsel özellikler gösteren başka öbeklerin olup olmadığına da bakılmış ve bu doğrultuda karşımıza çıkan öbeklerle eşitlik öbeği olarak tanımlanan örnekler karşılaştırılmıştır. Sonuçta ise bu örneklerin bir kısmının sıfat tamlamalarıyla ve bir kısmının da zarf öbekleriyle gösterdiği yapısal benzerliğe dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Sözdizimi, Sözcük Öbekleri, Eşitlik Öbeği, Eşitlik Eki

Kaynakça

• Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Gazi Kitabevi.
• Altun, M. (2023). Türkçede söz dizimi çözümlemeleri Türk romanlarından örneklerle. Pegem Akademi.
• Balyemez, S. (2018). Dil bilgisi üzerine açıklamalar. Pegem Akademi.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. TDK Yayınları.
• Bilgegil, K. (1963). Eğitim enstitüleri için Türkçe dilbilgisi edebiyat bilgi ve teorilerine giriş. Güzel İstanbul Matbaası.
• Böler, T. (2019). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Kesit Yayınları.
• Delice, H. İ. (2000). Türk dilinde işlevsel ek tasnifi denemesi. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 221-235.
• Delice, H. İ. (2007). Türkçe sözdizimi. Kitabevi.
• Demir, N. (2009). Türkçe cümle bilgisi. Altınordu Yayınları.
• Dinar, T. (2020). Söz öbekleri. E. Boz (Ed.), Türkiye Türkçesi IV Sözdizimi içinde (s. 35-82). Gazi Kitabevi.
• Efendioğlu, S. (2008). Zarf tamlaması. Türk Dili Araştırmaları Yıllı Belleten, 56 (2008/I), 71-80.
• Ergin, M. (1962). Türk dil bilgisi. İstanbul Matbaası.
• Ertane Baydar, A. S. & Baydar, T. (2001). Türkiye Türkçesinde kelime grupları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16, 27-47.
• Ertane Baydar, A. S. (2012). Kuzeybatı grubu Türk lehçelerinde zarf grubu. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(23), 183-197.
• Gemalmaz, E. (1989). Uyum ve standart Türkiyeli Türkçesi’nde uyumlar. Atatürk Üniversitesi Fen‑Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Gökdayı, H. (2000). Türkçede öbekler. Kriter Yayınevi.
• Hatiboğlu, V. (1972). Türkçenin sözdizimi. TDK Yayınları.
• Hirik, S. (2021). Söz dizimi kuramları bağlamında türkçede baş unsur. Gazi Kitabevi.
• Karaağaç, G. (2011). Türkçenin söz dizimi. Kesit Yayınları.
• Karaca, H. (2013). Türkiye Türkçesinde eklerin işlevleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Karahan, L. (2006). Türkçede söz dizimi. (11. baskı). Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2023). Türkçede söz dizimi. (29. baskı). Akçağ Yayınları.
• Karaörs, M. (1993). Türkçenin söz dizimi ve cümle tahlilleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Koç, N. (1990). Yeni dilbilgisi. İnkılâp Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2005). Türk dilinde +ça eki ve bu ek ile yapılan isim teşkilleri üzerine bir deneme. Türk Dili Üzerine Arştırmalar I içinde (s. 12-84). TDK Yayınları.
• Kükey, M. (1975). Uygulamalı örneklerle Türkçenin sözdizimi. Kardeş Matbaası.
• Kültüral, Z. (2018). Türkiye Türkçesi cümle bilgisi. Palet Yayınları.
• Özkan, A., Toker, M. & Aşçı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Palet Yayınları.
• Özkan, M. & Sevinçli, V. (2011). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Akademik Kitaplar.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin sözdizimi. Karahan Kitabevi.
• Sağlam, S. (1977). Türkçenin sözdizimi örneklerle tümce çözümlemeleri. Güneydoğu Modern Matbaa.
• Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe sözdizimi tümceler-belirtme öbekleri-çözümleme. Kuzey Gazetecilik Matbaacılık.
• Uygur, C. V. (1997). Eşitlik (ekuvatif) eki ve eşitlik (ekuvatif) grubu üzerine. Türk Dili Dergisi, 546, 547-548.
• Uzun, N. E. (2000). Anaçizgileriyle evrensel dilbilgisi ve Türkçe. Multilingual.