-IncA ve -IşIn Zarf-Fiil Eklerinin Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızlarındaki Görünümleri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 786 - 804, 30.08.2024

Esra Kirik , Damla Özdemir

https://doi.org/10.34083/akaded.1507373

Öz

Türkiye Türkçesinde şekil ve işlev bakımından zarf-fiil ekleri çok çeşitlidir. Farklı görevlerde kullanılan zarf-fiil ekleri üzerinde birçok çalışma yapılmıştır. Zarf-fiiller çalışmalarda genellikle art zamanlı ve eş zamanlı olarak incelenmektedir.
Zarf-fiil eki -IncA ile yine bu ekle aynı işlevde kullanılan -IşIn eki hem tarihî Türkçede hem de Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılmaktadır. Standart Türkçede de karşılık bulan -IncA ekinin Kahramanmaraş ve yöresi ağızlarında -IşIn ekiyle de aynı işlev ve görevlerde kullanıldığı anlaşılmaktadır. -IşIn eki art zamanlı olarak incelendiğinde ekin Eski Anadolu Türkçesi döneminden itibaren kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle öncelikle bu eklerin tarihi gelişimi incelenecek; ardından eklerin yapısı ve ses özellikleri üzerinde durulacaktır. Eklerin sebep gösterme, zaman bildirme, ulama ve şarta bağlama işlevleri bulunmaktadır. Bu yüzden Anadolu ağızlarında hangi bölgelerde ve işlevlerde kullanıldığına kısaca değinilecek; özellikle ekin Kahramanmaraş ve yöresindeki işlevleri hakkında bilgi verilecektir. Kahramanmaraş’ın bütün ilçelerinin ele alındığı Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları adlı eser bu çalışmanın hareket noktasıdır. Yine -IşIn eki üzerine çalışma yapan Faruk Yıldırım’ın “-(y)XşXn Zarf-fiili Üzerine” adlı çalışmasındaki sınıflandırma başlıkları temel alınmıştır. Bu eserde geçen ilçeler ve mahallelerinden tespit edilen ekler biçimleri ve işlevleriyle bölge bölge belirlenmiştir. Böylece ekin hangi bölgelerde ne yoğunlukta kullanıldığı anlaşılacaktır. Kahramanmaraş ağzında -IşIn ekinin kullanım sahası ve yaygınlık derecesine göre etnik ağız haritalarının çiziminde alternatif bir ek olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Dili, Türkiye Türkçesi ağızları, Kahramanmaraş ve yöresi ağızları, zarf-fiil eki, -IşIn eki, -IncA eki.

Etik Beyan

Çalışma etik kurul raporu gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Appearence of Converb Suffixes -IncA and -IşIn in the Dialects of Kahramanmaras and its Region

Öz

There are many types of gerund suffixes in Turkey Turkish in terms of form and function. Many studies have been conducted on gerund suffixes used in various tasks. These are generally examined diachronically and simultaneously in studies.
The gerund suffix -IncA and the suffix -IşIn, which is used in the same function as this suffix, are used both in historical Turkish and in Turkey Turkish dialects. It is understood that the -IncA suffix, which also finds its equivalent in Standard Turkish, is used in the same functions and duties as the -IşIn suffix in the dialects of Kahramanmaras and its region. When the suffix -IşIn is examined diachronically, it is understood that the suffix has been used since the Old Anatolian Turkish period. Therefore, first of all, the historical development of these suffixes will be examined; Then, the structure and sound characteristics of suffixes will be discussed. Suffixes have the functions of giving reasons, giving time, reference and condition. Therefore, it will be briefly mentioned in which regions and functions it is used in Anatolian dialects; In particular, information will be given about the functions of the crop in Kahramanmaras and its region. The starting point is the study titled Kahramanmaras and its Region Dialects, in which all districts of Kahramanmaras are discussed. The suffixes identified from these districts are marked region by region with their forms and functions. Thus, it will be understood in which regions the supplement is used and at what intensity. The widespread use of these suffixes in the Kahramanmaraş dialect leads us to some conclusions about the ethnic structure.

Anahtar Kelimeler

New Turkish Language, Turkiye Turkish dialects, Kahramanmaras dialects, gerundium, -IşIn, -IncA.

Kaynakça

• Argunşah, M, Yüksekkaya, G. (2019). Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça dersleri. Kesit Yayınları.
• Doğan, M. (2015). Karadeniz Bölgesi ağızlarında –(y)XncA zarf-fiil eki ve görünümleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(16), 535-554. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8954.
• Eckmann, J. (1950). Karamanlıca –işin’li gerundium hakkında. TDAY Belleten, 14-15, 45-52.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. (1984). Kutadgu Bilig grameri-fiil. Akçağ Yayınları.
• Erdem, M. D. & Kirik, E. (2011). Kahramanmaraş ve yöresi ağızları (giriş-inceleme-metinler). Kahramanmaraş İl Özel İdaresi.
• Ergin, M. (1958). Türk dil bilgisi. İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ergin, M. (1950). Türk dil bilgisi. İstanbul Matbaası.
• Gencan, T. N. (1975). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hünerli, B. (2012). {-(G)X(n)CA} zarf-fiilinin farklı bir işlevi üzerine [sistematik olarak "karşıtlık-kıyaslama" bildirme]. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(2), 1-14.
• Hünerli, B. (2016). Eski Anadolu Türkçesindeki sınırlama işlevindeki “-(y)XncA dek/degin/kadar” ara formunun Doğu Trakya ağızlarındaki görünümü ve “-(y)XncA” zarf-fiilinin kullanım çeşitliliği. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4(7), 152-163.
• Kahya, H. (2008). Karamanlıca zarf-fiil eklerinden örnekler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19, 131-152.
• Kahya, H. (2009). Karamanlıca bir zarf-fiil eki: {-IncAs}. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(3), 1242-1252.
• Kalegeri, Ç. (2023). Doğu ve Batı Türkçesi örnekleminde -mAGXnCA ve mAyIncA zarf-fiil ekindeki şart ifadesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi 8(1), 74-87.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri. Arıkoğlu E. & Ergönenç Akbaba, D. (Ed.)Türk Dili Üzerine İncelemeler içinde (s. 345-373). Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2017). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1971). Anadolu ağızlarının etnik yapıyla ilişkisi sorunu. TDAY Belleten, 19, 21-32.
• Korkmaz, Z. (2007). Anadolu ve Rumeli ağızlarının dayandığı temeller. TDAY Belleten, 2007(1), 87-110
• Oğul, H. (2021). Turhal ilçesi ve köyleri ağzı (giriş - inceleme - metin - sözlük) [Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Adıyaman Üniversitesi.
• Şimşek Umaç, Z. (2016). -IncAz zarf-fiil eki ve Türkiye Türkçesi ağızlarında görünümü üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 171-177.
• Taşçı, Y. (2003). Anadolu ağızlarında zarf-fiil ekleri [Yayımlanmış yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi.
• Thury, J. (1885). A kasztamun-i török nyelvjaras. Magyar Tudomanyos Akademia.
• Yıldırım, F. (2007). -(y)XşXn Zarf-fiili üzerine. Szegedi Tudományegyetem Studia Uralo-Altaica, 47, 505-519.
• Yüce, N. (1999). Gerundien im Türkischen: Eine morphologische und syntaktische Untersuchung. Simurg Yayınları.