Function of Some Conjunctions in Old Oghuz Turkish

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 1700 - 1733, 30.12.2024

Ümit Eker

https://doi.org/10.34083/akaded.1505878

Öz

Old Oghuz Turkish uses many prepositions, most of which have binding functions. These prepositions add various subtleties of meaning to the sentences to which they are added, or establish connections between sentences. Correct determination of the functions of prepositions is important for the correct reading and understanding of the source text. In this study, nine linking prepositions, which are frequently used in Old Oghuz Turkish and may cause transposition errors because their functions are often not correctly identified, are analyzed. These are "yes", "şâyed ~ şâyet", "hem", "ve hem", "ve illâ", "ve dahı", "ve hem dahı", "hem dahı", "ve dahı hem".

This study aims to contribute to the functions of the prepositions mentioned in previous studies. Especially the prepositions "ve hem", "ve illâ", "ve dahı", "ve hem dahı", "hem dahı", "ve dahı hem" should be discussed together in terms of their usage and functions. The different functions of the analyzed linking prepositions are revealed in this study. Accordingly, the functions of the prepositions analyzed in this study are as follows: yes "but"; şâyed/şâyet "maybe/probably"; hem "also, both ... both, and", ve hem "both ... both, and, also, on top of that, after that, after that, thus"; ve illâ "otherwise/otherwise, also, but"; ve dahı "also, but"; ve hem dahı "also, both ... both, and"; hem dahı "also, and"; ve dahı hem "also".

Anahtar Kelimeler

Old Oghuz Turkish, Conjunctions, evet, şâyed, ve hem.

Eski Oğuz Türkçesinde Bazı Bağlama Edatlarının İşlevleri

Öz

Eski Oğuz Türkçesinde çoğunluğu bağlama işlevinde olan pek çok edat kullanılmıştır. Bu edatlar eklendikleri cümleye çeşitli anlam incelikleri katmakta, ya da cümleler arasında bağlantı kurmaktadır. Edatların işlevlerinin doğru tespit edilmesi kaynak metnin doğru okunması ve anlaşılması bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Eski Oğuz Türkçesinde çok sık kullanılan ve işlevleri çoğunlukla doğru tespit edilemediği için aktarma hatalarına neden olabilen dokuz bağlama edatı incelenmiştir. Bunlar; “evet”, “şâyed ~ şâyet”, “hem”, “ve hem”, “ve illâ”, “ve dahı”, “ve hem dahı”, “hem dahı”, “ve dahı hem” edatlarıdır.

Bu çalışmayla önceki çalışmalarda değinilen bağlama edatlarının işlevlerine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Özellikle “ve hem”, “ve illâ”, “ve dahı”, “ve hem dahı”, “hem dahı”, “ve dahı hem” edatlarının kullanımları ve işlevleri itibarıyla birlikte ele alınmaları gerekmektedir. İncelenen bağlama edatlarının birbirinden farklı işlevleri bu çalışmada ortaya konulmuştur. Buna göre çalışmada incelenen edatların işlevleri şu şekildedir: evet “fakat”; şâyed/şâyet “belki/ihtimaldir ki”; hem “ayrıca, hem … hem, ve”, ve hem “hem … hem, ve, ayrıca, bunun üzerine, sonrasında/bundan sonra, böylelikle”; ve illâ “yoksa/aksi hâlde, ayrıca, fakat”; ve dahı “ayrıca, fakat”; ve hem dahı “ayrıca, hem … hem, ve”; hem dahı “ayrıca, ve”; ve dahı hem “ayrıca”.

Anahtar Kelimeler

Eski Oğuz Türkçesi, Bağlama Edatı, evet, şâyed, ve hem

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların dili eski Anadolu Türkçesine giriş. Ötüken Yayınları.
• __________, (2016). Mirkâtü’l-cihâd. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1960). Anadolu yazı dilinin tarihî inkişafına dair. V. Türk Tarih Kongresi, 225-232.
• Argunşah, M. (2019). Anadolu’da Batı Oğuzcasının yazı dili olma sürecinde Behcetü’l-Hadayık’ın yeri. F. Turan, Ö. Tabaklar (Ed.), Doğumunun 120. Yılında Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu Hatıra Kitabı içinde (s. 151-170). ŞenYıldız Yayıncılık.
• Canpolat, M. (1968). Behcetü’l-Hadâik’ın dili üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 15, 1968, 165-175.
• Demir, N. (2004). Dânişmend-nâme. Akçağ Yayınları.
• __________, & Erdem, M. D. (2006a). Battal-nâme. Hece Yayınları.
• __________ (2006b). Türk kültüründe destan ve Battal Gazi destanı. Turkish Studies 1/1, 106-159. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.10
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, C. (2022). XIV-XV. yüzyıl tarihî Türk yazı dillerinde lehçe karışmaları. Türk Dil Kurumu Yayınları
• Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gülsevin, G., & Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. MEB Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1973). Sadru’d-dîn Şeyhoğlu Marzubân-nâme. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• __________ (1995). Anadolu yazı dilinin tarihî gelişmesinde beylikler devri Türkçesinin yeri. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Türk Dil Kurumu Yayınları, 419-423.
• __________ (2004). Eski Anadolu Türkçesinin Türk dili tarihindeki yeri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 52, 2004/2, 99-105.
• __________ (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• __________ (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• __________ (2017). Marzubân-nâme Tercümesi Destûr-ı Şâhî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Li, Y. S. (2022). Türk Dillerinde Son Takılar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, M. (1995). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Yayınları.
• Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ Yayınları.
• Tekin, Ş. (1974). 1343 tarihli bir eski Anadolu Türkçesi metni ve Türk dili tarihinde ‘olga-bolga’ sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 21, 1973-1974, 59-157.
• Tiken, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi. Enderun Yayınları.
• Uğurlu, M. (2011). Oğuzca ve Anadolu merkezli Oğuz Türkçesi. Turkish Studies 6/1, 123-154. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1878
• Yavuz, K., & Saraç, M. A. Y. (2003). Âşık Paşazade Osmanoğulları’nın tarihi. K Kitaplığı