Türkçe Rap Şarkı Sözlerinde Nezaket Stratejileri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 247 - 276, 20.03.2025

Ferdi Bozkurt , Burcu Büyükkal

https://doi.org/10.34083/akaded.1575500

Öz

Nezaket kavramı, iletişimin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Brown ve Levinson tarafından geliştirilen ve nezaketin evrensel olduğu görüşünü savunan teori “yüz” olgusu üzerine inşa edilmiştir. Bu teoriye göre, her birey kendi “yüz”ünü koruma ve geliştirme eğilimindedir. Karşılıklı konuşmaların sıklıkla yer aldığı metinlerde, yüz kavramı çerçevesinde şekillenen nezaket stratejileri incelenmektedir. “Yüz tehdit edici eylemler” olarak adlandırılan ve bireyin toplumsal imajına zarar verebilecek davranışlar, iletişimin her türünde ortaya çıkmaktadır. Şarkı sözlerini bir metin olarak ele almak edebiyatın araştırma sahası içine girmektedir. Rap şarkı sözleri sosyal sorunları, siyasî problemleri, günlük yaşamı anlatması; kişisel deneyimlere, hayat hikâyelerine yer vermesi açısından sadece bir müzik türü olarak ele alınmamalıdır. Bu nedenle Türkçe rap şarkılarında dilin kullanımı incelenmiştir. Betimsel bir yaklaşımla ele alınan bu araştırmada Türkiye’de 15 milyondan fazla dinlenmiş rap şarkıları tespit edilmiş ve bu şarkıları söyleyen rap şarkıcılarının ikişer şarkısı seçilerek 25.250 sözcükten oluşan bir derlem oluşturulmuştur. Türkçe rap şarkı sözlerinde kullanılan nezaket stratejileri incelenmiş ve bu şarkılarda en sık kullanılan yüz tehdit edici eylemler tespit edilerek Brown ve Levinson'ın nezaket kuramı çerçevesinde kategorize edilmiştir. Yapılan tespitler sonucunda, rap şarkılarında kullanılan yüz tehdit edici eylemlerin yaygınlığı ve türleri analiz edilmiştir. Diğerinin olumsuz yüzünü tehdit eden eylemler emir ve istek (74), tavsiye (30), nefret ve öfke (14), tehdit ve uyarı (14), güvensizlik (9), isim takma (2), hayranlık ve iltifat (1); dinleyicinin olum yüzünü tehdit eden eylemler uygunsuz hitap sözleri (75), seslenme (21), övünme (20), küçümseme (12), eleştiri (6), suçlama (5), ırkçılık (2), sitem (2) olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edimbilim, kibarlık stratejileri, kabalık stratejileri, rap şarkıları, yüz kuramı

An Analysis on Politeness Strategies in Turkish Rap Lyrics

Öz

The concept of politeness constitutes an important dimension of communication. The theory developed by Brown and Levinson (1987), which argues that politeness is universal, is built on the phenomenon of “face”. According to this theory, each individual tends to protect and develop their own “face”. In texts where conversations frequently take place, politeness strategies shaped around the concept of face are analyzed. The so-called “face-threatening actions”, behaviors that can damage an individual's social image, are encountered in all forms of communication. Considering song lyrics as a text falls within the research field of literature. Rap lyrics should not be considered only as a music genre in terms of describing social problems, political problems, daily life, and including personal experiences and life stories. For this reason, the use of language in Turkish rap songs was analyzed. In this descriptive study, rap songs that have been listened to more than 15 million times in Turkey were identified and a corpus of 25,250 words was created by selecting two songs of rap singers singing these songs. The politeness strategies used in Turkish rap lyrics were examined and the most frequently used face-threatening actions in these songs were identified and categorized within the framework of Brown and Levinson's politeness theory. As a result of the findings, the prevalence and types of face-threatening actions used in rap songs were analyzed. Acts that threaten the negative face of the other were found to be orders and requests (74), advice (30), hatred and anger (14), threats and warnings (14), insecurity (9), name-calling (2), admiration and compliments (1); acts that threaten the positive face of the listener were found to be inappropriate address words (75), calling out (21), boasting (20), belittling (12), criticism (6), accusation (5), racism (2), reproach (2).

Anahtar Kelimeler

pragmatism;, politeness strategies, impoliteness strategies, rap songs, face theory

Kaynakça

• Alan, S. (2021). Doğu sahası tarihî Türk yazı dillerinde nezaket ve saygı bildiren söz varlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Aktüze, İ. (2010). Müziği Anlamak: Ansiklopedik Müzik Sözlüğü. Pan Yayıncılık.
• Aydemir, A. (2014). Divanü Lûgati’t-Türk’e göre insanlar arasındaki ilişkilerde nezaket. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(3), 14-36.
• Bargiela-Chiappini, F. (2003). “Face and politeness: New (insights) for old (concepts).” Journal of Pragmatics. 35(10-11), 1453-1469. https://doi.org/10.1016/S0378-2166(02)00173-X
• Broom, D. (2022). Global Music Sales hit a new record in 2021 thanks to the rapid growth of streaming. World Economic Forum. https://www.weforum.org/agenda/2022/ 04/music-sales-record-streaming-surge
• Brown, P. ve Levinson, S. C. (1987), Politeness: Some Universals in language usage. Cambridge University Press.
• Dereli, S. (2008). Sözlü iletişimde nezaket stratejileri, Türkbilig, Sayı 15, 24-52.
• Dilben, F. (2016). Varoşların sözü: Arabesk-Rap” Arabesk bağlamla rap müzik [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Doğru, F. (2014). Türkçe buyrum tümcelerinde kibarlık / kabalık, VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri. Uludağ Üniversitesi 4-7 Aralık 2013. (Ed.: Hatice Şahin ve İbrahim Karahanci), 651-669, C. I, BURSA.
• Elflein, D. (1998). From Krauts with Attitudes to Turks with attitudes: Some aspects of hip-hop history in Germany. Popular Music, 17(3), 255-265.
• Erdal, B. ve OK, Ü. (2012). Müzik tercihinde inanç biçimlerinin rolü. The Journal of Academic Social Science Studies, 5 (3), 59-74.
• Goffman, E. (2017). Etkileşim ritüelleri: Yüz yüze davranış üzerine denemeler. Heretik Yayınları.
• Hirik, S. (2022). Soru tümceleri üzerinden nezaket stratejisi kurma. Karadeniz Araştırmaları, 19(76), 1143-1178. https://doi.org/10.56694/karadearas.1220640
• Hirik, S. (2023). Türkçede nezaket ve yüz tehdit eden eylemler. Akademik Dil Ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 600-627. https://doi.org/10.34083/akaded.1252118
• Işık, U. (2022). Eski Uygur Türkçesinde nezaket ifadeleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• İbrahim, A. H. (2020). A socio-linguistic analysis of impoliteness in political tweets. International Journal of Innovation, Creativity and Change, Volume 11, Issue 1, 64-79.
• İmamova, H. (2020). Türkiye Türkçesinde onay anlatan cümlelerde nezaket ifadesi. Dil Araştırmaları, C. 14, S. 27, 101-110.
• Jöntürk. (2003). Bir gençlik çığlığı hiphop kültürü. Akyüz Yayın Grubu.
• Kansu-Yetkiner, N. (2006). Blood, shame and fear: Self-Presentation strategies of Turkish women’s talk about their health and sexuality. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Groningen Üniversitesi.
• Kansu-Yetkiner, N. (2008). İncelik kuramı ve yüz olgusu bağlamında çeviri çalışmalarında işlevsel-edimbilimsel eleştiri yöntemi uygulaması. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, C. 19, 31-50.
• Karaoğlu, S., (2022). Memduh Şevket Esendal’ın Haşmet Gülkokan hikâyesinde nezaket stratejileri. Folklor Akademi Dergisi. 5(2), 377-416. https://doi.org/10.55666/folklor.1129249
• Kaya, A. (2008). Rap pegagojisi aracılığıyla eleştirel bir eğitim yönetimi: Alman-Türk hip-hop gençliği. (Der. A. Kaya, G. Vural, A. Aydın), Değerler Eğitimi: Eğitimde Farklılık ve Katılım Hakkı içinde (s. 201-222). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. https://eu.bilgi.edu.tr/media/files/DEGERLER_150616.pdf
• Keser, B. M. (2018). Nezaket, nezaket teorileri ve Türkçede kullanılan nezaket kavramları. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. Yıl. 6, Sayı 15, 127-138.
• Kır, B. (2016). Alt kültür müziği olarak rap şarkı sözleri üzerine bir inceleme. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Kuyumcu, E. (2013). Taşlama hiciv rap. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7 (4), 2662- 2698. Łagun, J. (2015). Impoliteness strategies in Guns N’Roses’ ‘Get in the Ring’. Prace Jezykoznawcze, XVII/4: 61-68.
• Onursal Ayırır, İ. (2020). Türkiye Türkçesinde kalıp sözler: Nezaket kuramı açısından edimbilimsel bir değerlendirme. Millî Folklor, C. 16, S. 126, 86-98.
• Sarıköse, M. (2021). Müzik Sosyolojisi Bağlamında Bir İfade ve Kültür Biçimi Olarak Rap Müzik. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Simanjuntak, J. R., Ambalegin A. (2022). Impoliteness strategies used in the movie ‘Easy A’. Humanitatis: Journal of Language and Literature, 8(2), 289-296. https://doi.org/10.30812/humanitatis.v8i2.1641
• Sugawa, A. O. (2023). The analysis of impoliteness strategies on Ice Cube’s songs. Department of English Literature, Universitas Bangka Belitung, Indonesia, Vol.3, 01-15.
• Suryani, L. ve Khurniawan, R. (2021). The impoliteness strategies of Eminem’s songs”. Jurnal Kependidikan, Pembelajaran, dan Pengembangan, 3(2), 116-121. https://doi.org/10.55273/karangan.v3i2.130
• Tolkun, S. (2015). Doğu Türkçesi metinlerinde başlangıcından günümüze saygı ve nezaket ifadesi sorunu. Dil Araştırmaları, Güz, S. 17, 135-157.
• Turan, Ü. D. (2019). Genel Dilbilim I. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Üçer, M. B. (2015). Müzikte anlamın yeniden üretimi: Hip hop kültürünün Türkiye'deki görüntüleri üzerine sosyolojik bir inceleme. (Ed. Ümit Güneş) II. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı I içinde (s. 249-262). Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
• Yaman, H. (2023). Türkçe deyimlerde nezaket ifadeleri. Gazi Türkiyat, (33), 131-151. https://doi.org/10.34189/gtd.33.007
• Yaylagül, Ö. (2005). Eski Türkçede nezaket ifadeleri. Millî Folklor, 17(68), 151-165. www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=68&Sayfa=147
• URL-1: https://lyrics.lyricfind.com/ adresinden 07.07.2024 tarihinde alınmıştır.