Alevi Cemlerinde Tövbe Ritüelinin Yapısal-İşlevsel Önemi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 778 - 793, 20.07.2025

Didem Gülçin Erdem Kük

https://doi.org/10.34083/akaded.1702599

Öz

Tövbe, teoloji alanının kavram haritasında yer alan terimler arasındadır. İnanç sistemleri tarafından yasaklanan, günah kabul edilen fiiliyattan duyulan pişmanlık ve bağışlanma talebi, tövbe kavramının varlık sebebidir. Tövbe kavramı, uhrevi bir düzlemde, ölümden sonra yaşam fikri ve inancıyla ilişkili olduğu gibi, düzenleyici olma misyonuyla da dünya hayatının biçimlenmesinde pay sahibidir. Tövbe, düzenleyicilik misyonu ile geniş ölçekte inanç sistemlerinin dünya ve ahiret hayatını biçimlendirmesi noktasında inanan öznenin hayatında etkili olduğu gibi, daha dar ölçekte ritüelik bağlamlarda da ritüelin akışının sağlanmasında ve sekteye uğramamasında belirleyicidir. Alevi inanç sisteminde tövbe, yola uygun olmayan fiiliyatın nihayete erdirilmesini kast eden bir kavram olup Hakk’ın rızasına talip olmaktır. Yola girmek, yolda kalmak için özün temize çekilmesinin sağlayıcısı olan tövbe etme ritüeli, Alevi cemlerinin önemli bir ritüelik aşamasını teşkil eder. Çalışmamızda, Alevi inanç sisteminde tövbe ritüelinin yapısal-işlevsel açıdan ele alınması amaçlanmış, bu doğrultuda, Alevi inancında tövbe kavramının yeri ve önemi hakkında bilgilendirme yapıldıktan sonra Alevi cemlerinde tövbe ritüeline yapısal-işlevsel yöntem ile yaklaşılarak ulaşılan sonuçlar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi , Alevi inanç sistemi , Cem , Tövbe Ritüeli , Yapısal-İşlevsel Teori

The Structural-Functional Importance of the Repentance Ritual in the Context of Alevi Cems

Öz

Repentance is one of the terms included in the conceptual map of the field of theology. The regret felt for actions prohibited by belief systems and the request for forgiveness from the creator is the reason for the existence of the concept of repentance. Repentance, in addition to being related to the idea and belief in life after death on an otherworldly level, is also an effective religious and social mechanism in the regulation of worldly life. Repentance, with its regulatory mission, is effective in the life of the believing subject in terms of shaping the worldly and afterlife of belief systems on a large scale, and is also decisive in ensuring the flow of the ritual and preventing it from being interrupted in ritualistic contexts on a narrower scale. In the Alevi belief system, repentance is a concept that means ending actions that are not in accordance with the path and it means seeking God's consent. The ritual of repentance, which ensures that the essence is purified in order to be included in the universe of faith and to remain in that universe, constitutes an important ritualistic stage of Alevi cems. In our study, it was aimed to examine the repentance ritual in the Alevi belief system from a structural-functional perspective. In this direction, after informing about the place and importance of the concept of repentance in the Alevi belief, the results obtained by approaching the repentance ritual with a structural-functional method were presented.

Anahtar Kelimeler

Folklore , Alevi belief system , Cem , Repentance Ritual , structural-functional theory

Kaynakça

• Abrahamson, M. (1990). İşlevselcilik. Nilgün Çelebi (Çev.). Sebat Ofset.
• Akın, B. (2020). Kızılbaş Oğuzlar ve Şah İsmail’in anayurdu Diyarbakır -tarih, inanç, kimlik, ocaklar ve ritüeller-. Kitabevi Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (1995). XIX. yüzyıl Alevi-Bektaşî Şairi Kul Himmet Üstadım. Can Yayınları.
• Atalay, A. A. (2011). Alevi duaları gülbankları. Can Yayınları.
• Aytaş, G. (haz.) (2009). Hacı Bektaş Veli makâlât-ı gaybiyye ve kelimât-ı ayniyye. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aytekin, S. (der.) (1958). Buyruk. Emek Basım-Yayımevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2008). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Duman, M. (2019). Yapısal ve işlevsel bir anlatı unsuru olarak ara sözler: Kutadgu Bilig örneği”. Millî Folklor, 124, 17-29.
• Eliade, M. (1994). Ebedi dönüş mitosu. Ümit Altuğ (Çev.). İmge Kitabevi Yayınları.
• Erdem Kük, D. G. (2023). Alevi-Bektaşi gülbankları. Paradigma Yayınları.
• Erdem Kük, D. G. (2025). Alevilikte kut kavramının varlık alanı olarak ocak sistemi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 66, 71-81.
• Ekici, M. (2013). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Geleneksel Yayınları.
• Ergun, S. N. (1956). Hatâyî divanı / Şah İsmail Safevî edebî hayatı ve nefesleri. Maarif Kitaphanesi.
• Ersal, M. (2016). Alevilik: kavramlar ve ocak Sistemi –Çubuk Havzası örneği-. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi terimleri sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Korkmaz, E. (2005). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik terimleri sözlüğü. Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Köse, S. (2017). Alevilikte kurban ritüeline yapısal-işlevsel yaklaşım. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 15, 149- 171.
• Radcliffe-Brown, A. R. (1952). Structure and function in primitive society. The University Press Aberdeen.
• Yaman, M. (2012). Alevilikte cem (inanç-ibadet-erkân). Can Yayınları.
• Yapıcı, A. (1996). Dinî yaşayışta tövbeye din psikolojik bir yaklaşım [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, A.- Öztürk, A.-Akkuş, M. (der.) (2007). Makâlât / Alevî-Bektâşî klasikleri. Diyanet Vakfı Yayınları.
• URL-1: “Tövbe”, Türk Dil Kurumu sözlükleri. 26.06.2024 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• URL-2: “Bakara Suresi 222. ayet Türkçe Meali”, 16.07.2024 tarihinde https://kuran.diyanet.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• URL-3: “Tövbe Suresi 119. ayet Türkçe Meali”, 30.07.2024 tarihinde https://kuran.diyanet.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• URL-4: “Tahrîm Suresi 8. ayet Türkçe Meali”, 18.06.2024 tarihinde https://kuran.diyanet.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.